|
Prof. Dr. Sinsi
|
Tarihu;L-İslam,Tarih'in Tarifi:
İlk İslam Tarihi Kaynaklari Ve Tenkidleri
1- Ebân b Osman b Affan: Hz Osman (ra)'m oğludur Dinde İmam, Fakih ve Emir Medinede doğdu Babasından ve Zeyd b Sabit (RA) lardan hadis aldı Kendisinden başta Amr b Dînar, Zührî ve Ebûz-Zinâd olmak üzere çok insan ilim aldı Vakidî'nin demesine göre yedi yıl Medine'de valilik yaptı (İbni Sad Tabakat 5/152) Abdül Melik b Mervan'ın vefatından önce hicrî 105 yılında vefat etti Doğumu takriben 20ci hicri yılda (641) olsa gerek Tarihi kaynaklar onun Meğazî adlı bir eserinden bahsederlersede bize bunlardan bir şey ulaşmamıştır Hatta Emevî olup valilik yaptığı ve babasının kanım taleble Hz Aişe taraftan olarak savaşa katıldığından dolayımı (bunları tam bilemiyorum) ama bu zatın rivayetleri yok olmuştur Halbuki hadiste kendisi sika, fıkıhta imam kabul edilmiştir
2- Şurah-bîl b Sa'd: Tahmînen hicrî 20 yıllarında doğup Hz Ali' yi görmüş olduğu söylenir 123 yılında vefat etti Bedir ve Uhud harbine katılanlarla Medine'ye göç edenlerin listelerini muntazam olarak ilk tutan odur Ömrünün sonun doğru çok fakirleşip karnını doyura-maz hale gelmesi başına dert açmıştı Rastladığı sahabe çocuklarından bir şeyler ister, vermeyenlere babasının Bedir harbine katılmadığını söyleyeceğini bildirerek, tehditte bulunurdu Süfyan b Uyeyne "Şürahbü fetvaya ehliyetli biriydi Ondan daha iyi Meğazi bilen biri yoktur'" der Yahya b Maîn, Mâlik İbni İshak, İbni Sa'd Nesâî, Da-rakutnî ve İbni Adiy bu zatı zayıfa yakın bulurlar İbni Hibban onu sika sayar Yahya el-Kattan ise İbni İshak'ın "biz Şürahbi'den bir şey nakletmeyiz!" demesine kızarak "Hıristiyan ve Yahudilerden haber nakledipte Şürahbil'e gelince onun rivayetlerin yazmaktan sakınan adama hayret doğrusu" der
Mamafih Mûsâ b Ukbe ve Yahya b Saîd el-Ensari gibi zatlar Şürahbil'den rivayette bulunuyorlar Bu zatın eseri de bize ulaşmadı
3- Urve b ZÜbeyr: Urve Hz Ebû Bekr'in kızı Esma (ra) ve Zü-beyr (ra)'in evladı Hz Aişe'nin yanında yetişmiş, Abdullah b Zü-beyr (ra)'m küçük kardeşidir Ağabeyinin Emevîlerle kavgasına katılmayıp kardeşinin şehit edilmesinden sonra hicri 74'te Abdü'l Melik b Mervan'a biat etti son zamanlarda Urve'nin meğazisinin bir kısmı bulunup neşredildi Bizde bundan bir hayli istifade ettik Ancak Urve'nin nakilleri zayi olmuş değildir İbni İshak ve Vakidîdeki nakillere göre onun ilk Meğâzî ve Sîre yazarı olduğuna hükmedenler olmuştur Halife b Hayyat tarihinde onun hicri 23'te doğduğunu söyler Zehebî Siyeri A'lamın-Nübelâda ona geniş yer verir
[size="4"]4- Vehb b Münebbih: Hicri 34't Yemen'de doğup 110'da vefat etti İbni Nedîm "El-Fihrist" adlReserinde (s128) onun "KitabU'l Mebde"' adlı bir kitabı olduğunu söyler Bu zat Hz Ebû Hüreyre'nin talebesi olan Hammam b Münebbih'in kardeşidir İslam öncesi devirleri İnci! ve Tevrattan naklettiği için bir çokları Israiliyyat uydurmalarını bu zata nisbet ederler Müsteşrik Schott Rainhardt bunun eserinden bir parçasını Papürus üzerine yazılı olarak ele geçirmiştir Bu Akabe biatinin anlatıldığı kısımdır
İbni İshak Kitabü'l Mebde' inde bu zatın rivayetlerine yer verirken Vakıdî ona temas etmez
5- Asım b Ömer b Katâde: İbni Kuteyb el-Mârifinde (466) onu "Sîyer ve Meğâzî" yazarı, diye tanımlar Bu zat İbni İshak'ın baş kaynaklarından birisidir Hicri 121'de vefat etmiştir Zehebî'nin bildirdiğine göre Tabiîn alimlerinin ileri gelenlerindendir Yahya b Maîn, Ebû Zur'a, Yahya b Kattan ve diğer alimler ona "sika" tabirini kullanırlar Dedesi Katâde b Nu'man Efendimiz (sav)'in büyük sahabelerinden olup kör olunca Efendimiz düasıyia iyileşen zattır Bunun eseride bize ulaşmamıştır
6- Zührî (Muhammed b Müslim b Ubeydullah b Şihâb ez-Züh-rî):
Bugünkü şekline "Siyre"'yi ilk koyan zat budur Zehebî onun 50 yada 51'ci yılda doğduğunu, başta İbni Ömer Câbir, Sehl b Sa'd, Enes b Mâlik olmak üzere son sahabelere yetişip onlardan hadis aldığını bahseder Bu duruma göre Zührî Tabiî'nin orta tabakasından sayılabilir veya üçüncü tabakaya daha yakındır Ama sahabe çocuklarını görüp onlarla oturup kalkmıştır İbni Hacer'e göre Zührî, Eim-me-i A'lâm'dan, Şam ve Hicazın hadiscisidir Ebû Dâvûd, onun iki bin kadar hadis rivayet ettiğini bildirir Zühri 124'te vefat etmiştir Zehebî Siyer-i A'lamında Zührî'ye (5/326-350) geniş yer verir
7- Abdullah b Ebî Bekr b Muhammed b Hazm: Hicri 130 yada 135'lerde vefat eden bu zatın Sîre'ye dair bir eser yazdığı bilinmiyor-sada Sîre konusunda en fazla rivayeti olanlardan biri olduğu İbni İshak ve diğerlerinin eserlerinden anlaşılıyor
8- Musa b Ukbe: Zübeyr b Avvam oğullarının azatlısı idi İlk ciddi boyutlu Sîre yazarı, sika, güvenli bir kimsedir Müsteşrik Sac-hav'un 1904'te Almanya'da yayınladığı parçanın, ondan rivayet edilen bir parça olma ihtimâli vardır Buharı, Taberî, Beyhakî hep ona güvenmişlerdir Onun rivayetlerinde İbni İshak ve Vakidî'ni rivayetlerinde olduğu gibi çürük yanları yoktur İmam Mâlik "Meğâzî'yi kimden yazalım?" deyince "Musa b Ukbe'nin Meğâzî'sinden ayrılmayın, zira o sikadır" demişti (Bak el-Cerh vet-Ta'dil cilt 4/154) Bu zat Mekke'de doğup Medine'de yaşamış ve sonra Şam'a göçmüştü
9- Muhammed b tshak ve Eseri: İbni İshak hicri 85'te Medine'de doğup 150'de Bağdat'ta vefat etti Sebebi henüz anlaşılmamış bir vaka dolayısıyla kırk yaşına gelmeden Medine'yi terketti Bir çok yeri dolaşıp Bağdad'a yerleşti Ancak Uyûnü'l Eser (l/ll-12)'de geçtiğine göre Hişam b Urve ve İmam Mâlik'Ie arası açılmıştı
İbni İshakın bu büyük eseri "Siyer ve Meğazî"si ne hikmetse önceleri çok yaygın iken sonradan zayi oldu Bugün Faştaki "Mescidi'1 Karaviyyin"de ve Yusuf ağa (Konya) kütüphanesinde bulunup neşredilen nüshalar ekşitir Ancak İbni Hişam'ın hocası Bekkâi aracılığıyla yaptığı nakil İbni Sa'dın İbni Bükeyr tariki ile olan nakilleriyle Bey-hakî'nin bizzat kendi isnadları onu yaşatmıştır Ayrıca İbni İshak Siyer konusunda sika sayıldığı için haber naklederken kendisi anane yapmayıp bizzat duyduğu ifadesini kullandığı haberleride hadis mecmualarına geçmiştir İbni İshak siyre konusunda babalan hınstiyan ve yahudi olan kimselerdende bilgi almış ve bu yüzden tenkide uğramıştır Yine "Kitabü'l Meb'de" kısmında naklettiği bilgiler doğrudan İncil'den almış olması onun Sülâlesinin hınstiyanlıktan gelme olduğu kanaatini çağrıştırmış ve bazı müsteşrikler bu iddiada bulunmuşlar-sada Muhammed Hamidullah bey buna siyrenin başında güzel cevaplar vermiştir
10- Vakidî: Vakidî çok meşhur bir Meğazi yazarıdır Kendisini Buharî, Razı, Darakutni ve Nesâi "metruk" zayıf gibi sıfatlarla anmış olmasına rağmen, Dırâverdi, Yezid b Harun, Ebû Ubeyd Kasım b Seliâm, Ebû Bekr es Sağâni, Mus'ab b Zübeyrî, ve bazılanda övüp sika olarak nitelerler Vakıdî'yi tenkid edenler arasında İmam Şafii de bulunur Zehebî ise Siyer-i A'lam'ında "Allâme, ilirn deryalarından biri" diye vasıflandırıp "Zayıflığında ittifak olmasına rağmen" diye ilave eder İbni Sa'dın kendisinden nakline göre hicri 130 da dünyaya gelmiş (Tabakat 7/394) Me'mun kendini Bağdad'a halife yapmıştır Bu vazifede dört yıl kaldı Kadı olarak hicri 210 da vefat etti Vakidî'nin bence en iyi yanı gazve yerlerini giderek görmesidir,
11- Muhammed b Sa'd ve Tabakat'ı: İbni Sa'd Vakidî'nin katibi olarak şöhret bulmuş ve eserlerinde Vakıdi'nin merviyyatım ölüm-süzleştirdiği gibi kendisinin sağlam bir âlim olması ve çok çeşitli rivayetlere dayanması, kendisinin tarih bilgisindeki uzmanlığını ortaya koyarken aynı zamanda Vakidî'nin rivayetlerinin çoğunun sağlamlığımda isabet etmiş olmaktadır
İbni Sa'd, hicri 168 yılında Basra'da doğup sonra Bağdad'a gelerek vakidinin derslerine devam etmiş, Kofe'ye, Medine'ye ve civar yerlere ilim talebi ile gitmişti Kendi çağının Süfyan b Uyeyne, Ebu'l Velidi-Tayâlisî; Vekî b Cerrah, Hüşeym Sa'dûn ed Darir, Süleyman b Harb, Fadl b Dukîn, Velid b Müslim, Ma'n b îsa ve emsali nice alimleriyle görüşüp onlardan hadis nakletmiştir
İbni Sa'd bir çok talebede yetiştirmiştir Meşhur tariçi Belâzurî, İbni Ebî'd Dünya, Haris b Ebî Üsâme, Hüseyin b Fehm de bunların arasındadır İbni Sa'd kaynakların verilerine göre hicri 230'da Bağ-dad'da vefat etmiştir
İbni Sa'dın en meşhur eseri 8 cilt halinde neşredilen "Tabâkat" adlı tarihidir İbni Sa'd bu eserinin 15 cilt olmasını arzu etmişti Böylece sünnete tam hizmet edecekti Vakidî'nin bize ulaşmayan taba-katını esas alıp ondan bir çok şeyi çıkardığı gibi binlerce madde ilave ederek İslam tarihinin ilk ve en orjinal Tabakat'ını telif etmiş oldu Tabakatta tenkide değer taraf, üç beş rivayetin isnadını birleştirip tek rivayet gibi nakletmesidir Efendimiz, ashab ve kendi devrine kadar gelen tabiîn, tebei tabiîn ve âlimleri isimler altında inceleyerek çok orjinal bir eser olmasını sağlamıştır Vakidî'nin Tabakatı bugün elimizde yoksada İbni Sad'm Tabakatı onun maddelerine havidir Onun Meğazisi ve Siyeri de bu tabakatta mündemiçtir
12- Halife b Hayyat: Doğumu bilinmemekle beraber ölümü 240 yılındadır Tarihler arasında en güvenilenlerden biri olup Efendimizin doğumunu kısaca anlatıp hicreti esas alarak tarihine başlar Hadiseleri rivayet silsilesiyle alarak 232 yılma kadar geiir Tarihinin adı "Tarih-i Halife" adıyla bilinir Eserinde İbni İshak Vehb b Cerir, Ebû Ma'şer, Ali b Muhammed el-Medâini, Ebû Ubeyde Ma'mer b Musennâ, Hişam b Kelebî, Ebû'l Yakazan, Velid b Hişam Abdullah b Muğire, Abdullah b Lehiâ, Ebû Halid, İsmail b İbrahim el Ateki, İsmail b İshâk ve Esmaî başta olmak üzere daha pek çok otoriteden bilgi alır
13- Ebûl Velîd Muhammed b Abdillah el-Ezraki: Bu zatın "Ahbâ-ru Mekke" adlı Mekke tarihi çok meşhurdur Doğum tarihi kesin değildir Hicri 244 yılında öldüğü doruya en yakın görüştür Eseri ilk önce dedesi Muhammed kaleme almış ama torunu ilavelerle bu eseri geliştirip son şeklini vermişitir Eser Matbû'dur
14- Muhammed b Cerir Taberî: Taberi hicri 224-310 yılları arasında yaşamış İslam tarihinin hem bahtiyar nemdetalihsin bir âlimidir Talihsizdir, zira mezheb taassubu ile çok ağır hakarete maruz kalmış, fıkıhta ortaya koyduğu düsturlarına taklid değil doğrudan içtihat etmiş olması hasetliğe yol açıp korkunç hücumlara hedef olmuştur Bahtiyardır, Çünkü bir mezhebi olmamasına karşın yazdığı tefsir ve tarihi ile 12 asırdan beri bütün mezhbelere imam olmuş ve bütün ümmetin kalbinde yer etmiştir
İslam tarihini ilk orjinal tarih düzeyine çıkaran odur Şimdiye kadar bu eserinin bir çok baskısı yapılmıştır Eser yaratılıştan baş layıp 302 yılına kadar gelir 26 kadar kitap yazdığı bilinir Tarihinin adı "Tarihü'l Ümem vel Mülük" tür O bu eserinde kendinden önceki İbni İshak, Ya'kubî, Belâzurî, Vakidî ve İbni Sa'd gibi zatların yazılı eserleriyle avamın dilinde dolanıp duran rivayetleri bu kitabına toplayarak kendinden sonra gelenlere tarih yazma konusunda çok güzel bir yol hazırladı
Tefsiri ise 30 cilt olup her cüz'ü bir cilttir Devrindeki bütün rivayetleri toplamaya çalışmış olduğundan kendinden sonra yetişenler ona ulaşamamışlardır Tefsiri hep rivayet tefsirleri arasında geçer Oysa' her ayetin dirayet tefsirine de temas eder
Onun "Tehzîbü'l Âsar'T'ını mütalâ etmek şerefine erdim Adıda tıpkı metodu gibi Tahavî'nin "Meâni'Ul Asar'" şerhine benzer Hem Üslub hem olayı sevk, hem beyan, hemde ta'Iil yönü aynı Hem bu iki zat çağdaştır Üstelik Mısır'da yaşadılar
Taberî Tarihinde ve Tefsirinde fıkıhtaki dirayetini ortaya koymaz Sadece rivayetleri ravi adlarıyla verip "gerisini adamlara bakarak anlayın" der gibi hiç açıklamaz Bu yüzden bu eseri tenkîd edilir
|