|
Prof. Dr. Sinsi
|
Kişiliğin Üst Tabakası Ve İşleyişi
KİŞİLİĞİN ÜST TABAKASI VE İŞLEYİŞİ
Kişiliğin üst tabakasında değerler alanı yer alır Kur'an değerlerin bilgisine dini gerçek kaynak ve ilâhî otoriteyi değerlerin ardındaki bağlayıcı, yükümlülük yükleyen güç olarak takdim eder Ayrıca değerlerin bilgisi konusunda toplumun ve vicdanın seçiciliğine ve bu iki gücün otoritesine büyük önem verir
Fakat bunları tek başlarına yeterli görmez Her ikisinin de ilâhî değerlerin bilgisine uymalarını, ilâhî otoriteye itibar etmelerini öngörür
Değerlerin bilgisi konusu, zihinsel faaliyetten ayrı düşünülemez Herhangi bir değerler manzumesine' iman ederken, bu değerlerin koyucusu olan otoriteye boyun eğerken, tutum ve davranışlarını inandığı değerlere uydurmaya gayret gösterirken, insanın hür iradeli olması büyük önem arzeder
Güdü ve eğilimlerin, değerlerin buyruklarına uyması yolunda enerji harcamaya cehd ve gayret diyoruz Eğer bireyin eğilimleri, bilinçli ve iradeli olarak değer yargılarına uygun şekilde gelişme göstermiyorsa, "günah" olayı ve buna bağlı duygu ve tutumlar kendini gösterir
I) DEĞERLER: KAYNAKLARI VE BAĞLAYICILIKLARI
Değer ve normlar, toplumsallaşma, psikolojik ve moral gelişme, metafizik âlemle dolaylı ilişki kurma süreci içerisinde kazanılır Yani değerlerin kaynağında toplum, vicdan ve din vardır Bu üç sistem tek tek ya da müşterek bir şekilde iyi, güzel, doğru olarak değerlendirilen şeyleri kabul; kötü, çirkin, batıl sayılan şeyleri reddederek bir seçim yaparlar Ve böylece oluşan değerler hiyerarşisini bireyin albenisine sunarlar
Gerçek anlamda bireyin benliğinde yer eden, kabul gören, benimsenen değerler, bireyin üstünde, bireysel güdü ve eğilimleri aşan değerlerdir Değerlerin, birey üzerinde tam bir tesir gücü vardır Değer ve normlar, kıymetli, değerli olma meselesiyle de yakından ilgilidir Fazla değer verilmiş olan bir düşünce, bir kural, kişinin davranışlarını önemli oranda etkileyici bir güce sahip olur
Kişiliğin önemli katmanlarından birisi olan değerler alanı doğuştan mevcut değildir Ama kişi doğuştan buna hazırlıklı ve eğilimlidir, bu alanda gelişmeye müsait kabiliyete sahiptir
Davranışlar, değer ve normlar açısından ele alındığında "kuralsal (normatif) davranış" adını alır Normatif davranış, "doğru davranışın ne olduğu konusundaki inançlara dayanan davranıştır"
Değerlerin kaynağının yanında, bu kaynağın birey için ifade ettiği güç çok önemlidir Eğer birey, değerlerin kaynağını kendisi üzerinde kontrol edici, gözetici, bağlayıcı bir güç olarak algılıyorsa, kişiliği değerler yönünde gelişme gösterecektir Değerler, insana iyiliği yapma, kötülüğü terketme mükellefiyeti yükler Fakat bu emrin ve yasağın arkasındaki otorite nedir veya kimdir? Vicdan mı, toplum mu, Allah mı, yoksa her üçü mü?
Değer ve normların bilgisi, ideal bir kişilik kazanmak için gerekli olsa da yeter sebep değildir Değerler, ilkeler, kurallar insanı tek başına ideal kişilik sahibi kılamazlar
Onlar emreder, yasaklar fakat motive edemezler Bu durumda değerlere uygun davranmaya muktedir kılacak bir motivasyon kaynağına ihtiyaç vardır Eğer otorite yoksa, gerçekte değer ve normlar da yok demektir Sanki hiçbir şey emredilmemiş, hiçbir şey yasaklanmamış
Buraya kadar vermiş olduğumuz genel yaklaşımların ardından toplum, vicdan ve din teşekküllerini ayrı ayrı ele alacağız Değerlerin bilgisi (nelerin iyi nelerin kötü olduğu), bağlayıcılık gücü, ardındaki otorite açısından bu üç teşekkülü inceleyeceğiz
|