Güzel Ve Kötü Ahlâk

Güzel ahlâk nedir?

Bil ki, insan için zahirî suret gibi bâtınî (iç âleminde manevî tarafını temsil eden) bir suret vardır Allah'ın selâmı hepsinin üzerine olsun, bütün peygamberler, bu iç sureti güzelleştirmek, temizlemek ve ona mükemmel bir denge vermek için gönderilmişlerdir Bu halin elde edilmesi, güzel ahlâkların insandan, bir zorlama ve hesap olmadan kolayca ortaya çıkmasıdır İşte güzel ahlâk bu şekilde oluşur Kötü ahlâk ise, bunun zıddı olan sıfatların insandan kolayca ortaya çıkmasıdır
Bil ki, bütün güzel ahlâklar ve kötü ahlâklar, üç sıfattan ortaya çıkar; bunlar temel ahlâklardır
el-Kalem 68/4
el-Fâtır 35/10

Birinci sıfat, akıldır Bu, ilim ve hikmetle kuvvetlenip dengelenmiş akıldır
Hikmet, hak olan itikadı bâtıl olandan, doğru sözü yalandan, iyi işi kötüden seçip ayırmaktır
İkinci sıfat, insandan zararı defeden gazap kuvvetidir Zaten gazap, bunun için yaratılmıştır Bu kuvvetin kemâli ve dengesi, hikmete uymasıdır Eğer hikmet onun ortaya çıkmasını isterse, gazap kuvveti ortaya çıkar; tutulmasını isterse, içte tutulur Bu durum, eğitilmiş köpeğe benzer; sahibi ona ne derse köpek onu yapar
Üçüncü sıfat, faydalı şeyleri elde ettiren şehvet kuvvetidir Bu kuvvet de akla itaat için yaratılmıştır Onun güzelliği ve dengesi, hikmete kulak verip ona göre hareket etmesindedir
Bil ki, ahlâklarda bizden istenen dengede ve orta halde durmaktır Şu âyet-i kerîme bunu ifade etmektedir:
"Elini iyice sıkıp boynuna bağlama; onu tamamen açıp savurganlık da yapma; ikisi arasında dengeli bir yol tut"
Şu halde adalet (denge), bu sıfatların yanında dördüncü temel bir sıfat olmaktadır Sıfatlarda itidal ve denge şöyle olmaktadır