Güzel Ve Kötü Ahlâk

SIFATLARIN DEĞİŞİK HALLERİ

Bil ki, hikmetin ifrat (aşırılık), tefrit (noksanlık) ve ikisinin ortasında denge halleri vardır Hikmet deyince, övülen denge hali kastedilir
el-İsrâ 17/29

Hikmet sıfatı dengede olunca ondan tedbir, parlak düşünce, amellerin incelikleri ve nefsin gizli âfetlerini tanıma konusunda güzel anlayışlar ortaya çıkar
Hikmetin ifrat halinden hile, aldatma, kurnazlık ve benzeri huylar ortaya çıkar
Hikmet noksan olunca dalgınlık, cahillik, ahmaklık ve delilik ortaya çıkar
Cahillik, tecrübe azlığıdır Ahmaklık, niyeti iyi fakat gidişatı kötü olmaktır Delilik ise, bütün bu saydıklarımızın bozuk olmasıdır
Gazap kuvvetine gelince, gazabın itidal (dengeli) haline şecaat denir Şecaattan; cömertlik, darda kalanlara yardım, kinini tutma, sözünde durma gibi güzel huylar ortaya çıkar
Gazabın ifrat (aşırı) derecesi vardır; ondan kibir, kendini beğenme, aşırı kızgınlık ve benzeri kötü huylar ortaya çıkar
Gazabın tefrit (noksan ve gevşek derecesi vardır; ondan da düşüklük, zillet, korku ve içe kapanıklılık meydana çıkar Gerçi, bu derecede insan, gerekli hakkını alır, fakat genelde zillet hali yaşar
Şehvet kuvvetine gelince, onun itidal (dengeli) haline iffet denir İffetten, cömertlik, sabır, vera' (şüpheli şeylerden çekinme), insanlara yardım ve kimsenin elindeki mala göz dikmeme gibi güzel huylar ortaya çıkar
Şehvetin ifrat (aşırı) halinde, hırs, mala ve keyfine aşırı düşkünlük gibi kötü huylar ortaya çıkar Onun tefrisi
(noksan) halinde ise haset, küfür, kınayıp ayıplama gibi kötü huylar ortaya çıkar
Şu halde, güzel ahlâkların temeli hikmet, şecaat, iffet ve her birinin mükemmel hali olan adalettir Diğer bütün güzel ahlâklar, bu dört ahlâka bağlıdır Bu dört ahlâkı en mükemmel şekliyle şahsında gerçekleştiren ancak Hz Resûlullah Efendimiz'dir (sav)
Hayırlarda muvaffakiyet ancak yüce Allah'ın yardımı ile mümkündür