Hulefâ-İ Râşidîn'den Sonra Dîn

İkinci önemli değişiklik halifelerin yaşayış tarzında vuku bulmuştur Monarşi döneminin en başlarında halifeler Kayser ve Kisralara has bir hayat sürdüler Rasûlullah 'in ve Hulefa-i Raşidîn'in sâde yaşayışları terkedil-di Saraylarda yaşamaya ve her gittikleri yerde kendilerine refakat eden muhafızlar taşımaya başladılar Halk ile doğrudan temasları kesildi Kendi tebalannm hâl ve vaziyetlerin-hi öğrenmek, haber almak için bazı kimselerin varlığına ihtiyaç duyuldu Hükümdarın halk ile doğrudan doğruya teması ordan kalktı Dolayısıyla halkın da idarenin gidişatını kontrol imkânı kalmadı Halk vasıtasız, doğrudan doğruya şikâyet ve dertlerini bildire-mez oldu Bu tarz yönetim, Hulefa-i Raşidîn'inkinden tamamiyle farklıdır Onlar sokakta, pazarda halkın arasında dolaşır, her isteyen halifeyi durdurup şikâyetini, derdini bildirebilirdi Her gün beş defa halkın karşısına çıkıp namaz saflarının başında bulunurlardı Haftada bir defa, Cuma günlerinde, hutbede Allah'ın birliği ve dinin esasları halka hatırlatıldıktan sonra idarenin takip ettiği siyaseti izah eder ve icra faaliyetlerine dair haberler verirlerdi Halk tarafından, şahıslarına ve yönetimlerine yöneltilen her türlü soru ve itirazlara, yine halkın karşısında cevap vermeyi prensip edinmişlerdi Hatta bu usûle, Kufe'de Hz Ali'nin hayatının tehlikede olduğu bir zamanda bile devam edilmiştir Fakat saltanat devri başlayınca bunların hepsi ortadan kalktı Yerlerine Bizans ve Pers saraylarının usûl ve âdetleri kondu Bu değişiklik ilk önce Mu-aviye devrinin başlangıcında vuku buldu Daha sonra da devam edip gitti