|
Prof. Dr. Sinsi
|
İslam'da Fıkhi Mezhepler Tarihi
Takdim
Aziz Okuyucu;
Allahu Teâla hazretlerinin lûtfu ile, Peygamber Efendimizin ve onun güzide Ashabından sonra, yüce dinimizi en iyi anlayan ve en güzel izah buyuran İlim, İman, cebret ve şecaatleri dillerde ve gönüllerde eksilmeyen büyük Mezheb İmanılnrımızın ilmi dehâlarını ve mezheblerini anlatan bu değerli kitabın 2 baskısını sizlere sunmanın bahtiyarlığı içindeyiz
Bu eserde; bu büyük insanların, engin ahkâm bilgileriyle, Allanın ve onun Resulünün emirlerini en ince teferruatına kadar nasıl inceledikleri Şeriat deryasının uçsuz bucaksız köşelerini keşfedip insanlığın hizmetine nasıl sundukları anlatılmıştır
Onların çalışmaları sırasında ne gibi güçlüklerle karşılaştıkları, gadre uğratılıp hatta işkence görmeleri, fakat asla yılmamaları, muarızlarına hiç bir zaman taviz vermemeleri izah edilmiştir
Böylece çağımızın büyük inceleme kitaplarından biri ortaya çıkmış, bütün müslümanların, bu büyük din İmamlarının hayatları hakkında daha kolay bilgi edinmeleri sağlanmıştır
İçinde bulunduğumuz bu asırda tercümesini sunduğumuz bu eseri kaleme alan büyük üstad, Muhammed Ebu Zehra'dır Hayatım İslâmî İlimlere vakfeden çağımızın büyük İslâm Hukuku Profesörlerinden bu kıymetli insanın 1974 yılında aramızdan ebediyen ayrıldığını büyük bir üzüntü ile öğrenmiş bulunuyoruz, kendisine Allah'dan rahmet dileriz
Eserin tercümesini, Ankara Üniversitesi İlâhiyyat Faküitesi'nin muhterem Hocalarından Dr, Abdülkadir Şener yapmıştır Kısa bir zamanda birinci baskısı tükenen bu kitabı ikinci baskıya hazırlanması sırasında titizlikle gözden geçiren mütercime teşekkürlerimizi arzederiz
Okuyucumuza böyle bir eseri 'kinci defa takdim etmeyi yayınevimize müyesser kılan Allaha hamdeder; Bu türiü lûtf ve ihsanlarını daim etmesini niyaz eyleriz
Tevfîk Allahtandır
HİSAR YAYINEVİ[color="Red"]
Mütercimin Önsözü
Tercemesini sunduğumuz bu eser, Kahire Üniversitesi Hukuk Fakültesi İslâm Hukuku Profesörü Muhammed Ebû Zehra (1898 - 1974) tarafından kaleme alınmış ve Kahire'de Muhaymir Matbaasında (Darû'1-Fikr neşri, tarih yok) basılmıştır Eserin Arapça metni iki cilt halinde olup birinci cildi, siyasî ve itikadî mezhebler tarihine tahsis edilmiştir Biz, sadece branşımızla ilgili olan ikinci cildi (İslâmda Fıkhı Mezhebler Tarihini) dİlimize çevirmekle yetindik[color="Red"]
Önsözünden de anlaşılacağı gibi eserde ictihad, fetva ve mez-heblerin doğuşu hakkında uzun bir GİRÎŞ'ten sonra kronolojik sıraya göre:
tmam Zeyd ve Mezhebi, îmam Cafer ve Mezhebi, tmam Ebû Hanife ve Mezhebi, İmam Mâlik ve Mezhebi, îmam Şafii ve Mezhebi, İmamAhmed b Hanbel ve Mezhebi, Dâvûd ez-Zâhiri, İbni Hazm ve Zahiri Mezhebi, îbni Teymiyye ve Görüşleri, açık ve İlim adamına yakışan tarafsız bir dille anlatılmıştır
İslâm Hukuk Tarihinin ilk ve önemli devirlerini içine alan bu eser, müslümanlarm körü körüne mezheb tartışmalarına girişerek, gelişi güzel birbirini itham etmemesi, belli başlı fıkıh mezheblerinin gerçek yönünü tanıması, bu nıezheblerin İmamlarının düşünce ve görüşlerini doğru olarak öğrenmesi için yazılmıştır
Gazete sütunlarından kahvehane köşelerine, köy odalarından Üniversite çevrelerine kadar mezheb tartışmaları yapılan memleketimizde de aydınlatıcı, müslümanlan birbirine yaklaştırıcı ve bu gibi tartışmaların ilmî bir zemin üzerinde yapılmasını sağlayıcı böyle eserlere duyulan ihtiyaç daha az değildir îşte bir dereceye kadar bu ihtiyaca karşılık vereceğini düşünerek, bu eseri, Arapçadan Türkçemize çevirmede fayda umduk
Yazarın önsözünde mezheb İmamları kronolojik sıraya göre zikredildiği halde, İmam Zeyd ve İmam Ca'fer bölümleri kitabın sonuna konmuştur Biz fikirlerin tarihi bakımdan birbirine olan bağ ve insicamını bozmamak için, İmam Zeyd ile İmam Ca'fer bölümlerini kronolojik sıraya koyduk Ayrıca metinde yaptığımız bu değişikliği, hayatta iken rahmetli müellife bildirip muvafakatim aldık
Eserin tercemesini daktilo etmek, baskı hatalarını düzeltmek ve terceme sırasında yardımcı olmak suretiyle değerli emeklerini esir-genıiyen Ankara İmam - Hatip Okulu Meslek Dersleri Öğretmeni arkadaşım İsmet Şimşek”e, sözümü bitirirken teşekkürü zevkli bir borç bilirim
Gayret bizden, basan Allah'tandır
2951978 Abdulkadir ŞENER[color="Red"]
Önsöz
Verdiğin nimetler için övgü ve şükür sanadır, Allahım Başarılı kıldığın için lütuf senindir Sana yakarır, sana koşarız Yaptığımız her iyilik senin yardımınla ve senin lutfunladir İyilikten başka yaptığımız her şey, ancak kendimize ait ve tedbirsizliğimizin eseridir Sen, her iki halde de bize karşı merhametlisin Bağışlayıcı ve yarlıgayıcı sensin!
Alemlere rahmet olarak gönderdiğin Peygamber'e salât ve selâm eyleriz O'nun izinden giden sapmaz O'nun hidayet nişanesi olan âl ve ashabına ve onların yoluna gerçekten uyanlara kıyamete kadar salât ve selâm olsun!
Allah, İslâm'ın sekiz büyük İmamı hakkında birer ciltlik sekiz eser yazmaya beni mavaffak Jnldı İşte îslâm ilmini yayan, ilmî me-saileriyle, büyük bir titizlik ve derin bir anlayışla ictihadlarda bulunan bu İmamların yolunu, uzak-yakın bütün İslâm ülkelerinde yığın yığın müslüman kitleleri takip etmiş ve etmektedir
Bu sekiz İmam, kronolojik sıraya göre şunlardır:
1 — Zeyd b Ali Zeynelâbidin (80-122 H)
2 — Ebu Abdillah Cafer es-Sadık b Muhammed Bakır (80-148 H)
3 — Ebu Hanife Numan b Sabit (80-150 H)
4 — Mâlik b Enes (98-178 H)
5 — Muhamed b Idris eş-Şafiî (150-204 H)
6 — Ahmed b Hanbel (161 - 241 H),
7 — İbn-i Hazm el-Endelüsî (384 - 456 H)
8 — Takıyyüddin b Temiyye (661-728 H)
Bu sekiz kitap, kendisini İslâm Hukuku'na vermiş ihtisas sahiplerinden başka okuyuculara ağır gelmektedir Bunun içindir ki bir çokları, benden bu kitapların daha kolay okunacak ve genel kültür sahibi olmak isteyenlerin de yararlanmasını sağlayacak bir duruma gelmesi için onları biraz kısaltmamı, bununla beraber ihtisas sahiplerinin de, bütün istediklerini bulamasalar bile, hiç olmazsa faydalanacakları ve her okuyucunun seviyesini aşmayacak, ihtisas sahiplerinin zevkini bozmayacak, büyüklerin küçümsemeyeceği ve az çok İslâm kültürüne sahip olan gençlerin anlamakta zorluk çekmeyeceği bir şekle koymamı istediler
Ben de onların bu isteklerini yerine getirmek zorunda kaldım Çünkü, böylece bu eserlerin faydası umumileşmiş olacaktır Ayrıca ihtisas sahibi olmayanlar da seleflerinin üstün çalışmalarını ve onların Fıkıh denizine dalışlarını; ellerinde Kur'an, Sünnet ve Sahabîlerin Fıkhından, mücehhez oldukları anlayış silâhından, yollarını aydınlatan ihlâstan, kendilerini şeytan ve nefsi "arzulara, sapıklığa karşı koruyan züht ve takva zırhından başka imkânları bulunmadığı halde, ne derecede verimli bir gayretle Kur'an, Sünnet ve Sahabiler'in Fıkhı gibi İslâm'ın ilk kaynaklarından faydalanarak, İslâm Hukuku'nun temelini sağlam bir şekilde nasıl tesis ettiklerini göre çeklerdir
Onlar, İslâmî hakikatlara nüfuz etmekte öyle keskin bir görüşe sahip idiler ki bununla istediklerinden uzaklaşarak, hedeflerinden başka bir yöne gitmiyorlar ve basiretlerini aydınlatan ihlâsları sayesinde gerçekleri hakkiyle kavrıyorlardı Çünkü ihlâs, gönlün feneri ve akim rehberidir
Zaman zaman bir kısım dergilerde bu İmamlar hakkında kısa makalelerim, diğer bir kısım dergilerde de daha uzun incelemelerim yayınlandı
Bu eserde adı geçen sekiz İmamı ve onların mezheplerini, fazla teferruata girmeksizin, ele alıp inceledik
Bu İmamlardan ikisi (Zeyd ve Cafer es-Sadık) Şia İmamları olup Peygamber (S A)'in Ehl-i Beyti'ne mensupturlar Fazilet ve şöhretleri herkesçe bilinmektedir Bazı din kardeşlerimizin bunları aşırı derecede kutsallaştırmaları, onların şerefini aşağı düşürmez Fakat bu durum karşısında bizim, müslümanİarın kalplerini birleştirmeye vesile olacak bir şekilde bu iki İmamın haltercemelerini yazıp mezheplerini inceleyerek bunlarla ilgili yanlış kanaatleri gidermemiz gerekmektedir
Bu ünlü fıkıh İmamlarını ve onların mezheplerini geniş bir şekilde öğrenmek isteyenler o sekiz ciltlik eserimizi, özet halinde öğrenmek isteyenler de bu kitabımızı okuyabilirler
Nefsimizin gururundan bizi koruması için Allah'a sığınır, bizi yazdığımız, söylediğimiz ve yaptığımız her şeyde başarılı kılmasını ve bize doğru yolu göstermesini O'nun yüce kereminden niyaz eyleriz
Muhammed EBU ZEHRA[color="Red"]
Giriş
İslâm Hukuku'nun ilk kaynağı Kur'an ve Sünnet'ten alınan nass'lardır Kur'an, İslâm Hukukunun anayasasını teşkil eder; bir kısım teferruatla ilgilenmez Sünnet ise, bu teferruatı açıklar ve bunların büyük bir kısmını beyan eder; yeni olaylar karşısında insanlara ışık tutar ve Kur'an nass'larına uygun olarak hukukun gelişmesini sağlayacak ana prensipleri kor İslâm Hukuku'nda Kur'an'la Sünnet'i tamamen birbirinden ayırmak imkânsızdır Çünkü bunlar, İslâm Hukuku'nun temeli ve ana kaynağıdır İslâm, uyulması gereken bir dindir Sadece âkla ve insan tecrübesine dayanmaz O, semavi ve ebedi bir dindir Dünya durdukça ve insanlar var oldukça bu din yaşayacaktır
Dinin ilk başvuracağı kaynak daima akıldır İslâm dini de bütün meselelerinde akıl ile ahenk halindedir Hattâ bir bedevi şöyle demiştir : «Muhammed neyi yap dediyse, akıl onu yapma demiyor; tersine, Muhammed neyi yapma dediyse, yine akıl, onu yap demiyor» Bu, selim fıtratın hükmüdür
Dinde asıl olan nakildir İslâmiyet de, bir din olarak, elbette temelinde nakle dayanır Şüphesiz ki nakle dayanan din hükümlerini anlayıp ortaya koymakta aklın görevi büyüktür Akıl bu sahada düşünürken iki türlü davranışta bulunur:
1 — Dinî nass'ların maksat ve amaçlarını kavrar Her nassın ifade ettiği hükmün inceliğini bilir Aynı durumlarda o hükmün tat*bik edilmesini sağlayacak gerçek sebebleri (illetleri) tespit eder Daha sonra çeşitli hükümlerden çıkardığı sebebler (illetler) in toplamından dînî emirlerin maksatlarını idrak eder îşte bunların hepsi insan fikrinin işleme alanına girer
2 — Hakkında nass bulunmayan olaylarda, mevcut nass'lara dayanarak hükümler çıkarır Çünkü olaylar sonsuzca meydana gelir Mevcut nass'lar ise mahduttur O halde mevcut nass'larm ışığıaltında hakkında nass bulunmayan hususlara dair hükümler çıkarmak bir zarurettir Bu noktada, akim her iki işleme alanı birleşmiş olur
İslâm Hukuk Ekolleri'nin metodları değişebilir; fakat hepsi de nass'lann gölgesine sığınmaktadır ve bu nass'larm otoritesini bir yana bırakıp sınırlarını aşamaz İslâm hukukçularından bir kısmı, sadece nass'lann ifade ettiği hükümlerle hakkında nass bulunmayan olaylar arasmda kıyasta bulunmakla yetinmiştir Hukukçunun nass'-lardan çıkardığı sebeblere «İlletler» denir O bunları, hakkında nass bulunmayan olaylara tatbik eder Böylece nass'ların illetini kavrayarak, hakkında nass bulunmayan hâdiseye onların tatbik edilmeye elverişli olup olmadığını inceler İşte buna «Kıyas Metodu» denir
İslâm hukukçularından bir kısmı bu kıyası almakla beraber dînî hükümlerin genel amaçlarını (ki bunlar insan maslahatlarıdır) tespit etmiş, şer'î hükümlerin gayesine uygun olan maslahat yönünü tutmuştur Burada, özel bir güçlüğü kaldırmak esası mevcuttur
Bazıları da nass olmayan yerde aklı hakem kılmıştır; akıl da, aslında bizzat maslahata dayanmaktadır
O halde şer'i hükümleri bilmek için ictihad şarttır İçtihadın alanı ise yukarıda işaret ettiğimiz aklın iki düşünme sahasıdır îctiha-dm bu ikisinin üstünde bir işleme alanı daha vardır; o da, nass'lann lâfızlarından mânâlarını kavramak, onlardan hükümleri çıkarmaktır Çünkü her müslüman nass'lardan hükümler çıkaramaz Dolayısiyle buhlan çıkarmak için sabit kaidelerin bulunması gerekir Bu kaideleri Peygamber'den İlim alanlar daha iyi kavrarlar; çünkü onlar, Peygamber ile beraber yaşamışlar ve bu bakımdan seviyeleri yüksektir Hz, Ömer, Ali, Ebu Bekr, Zeyd b Sabit, Abdullah b Mes'ud, Abdullah b Ömer, Abdullah b Abbas ve Sahabilerin diğer bilginleri bunlardandır ,
Bundan başka, her müslüman, Kur'an ve Hadis nass'larını tamamen bilemez ve bu yüzden de ilme ve delile dayanarak fetva veremez Bu itibarla içtihadın yeni olduğu sahabiler devrinde İslâm âleminin birden bire genişlemesiyle birçok hâdiseler içtihada şiddetle lüzum göstermiş, dolayısiyle nıüctehidler ve onlara uyan birçok kimseler bulunmuştur Sahabîler arasmda fetva veren, fetva soran kimseler pek çoktur
İslâm Hukuku'nda ictihad dört devreye ayrılır :
1 — Peygamber devrindeki ictihad,
2 — Sahabîler devrindeki ictihad,
3 — Tabiîn devrindeki ictihad,
4 — Müctehid İmamlar devrindeki ictihad[color="Red"]
[1] İslam’da Fıkhi Mezhepler Tarihi, Prof Muhammed Ebu Zehra, Hisar Yayınevi: 2/3
[2] Sözünü ettiğimiz siyasî ve itikadî mezhebler tarihini İçine alan birinci «cilt E Ruhi Fığlalı - Osman Eskicioğlu tarafından Ttirkçeye çevrilmiş ve «Îslâmda Siyasî ve İtikadî Mezhebler Tarihi» adıyla yayınlanmıştır (Ya&mur Yayınevi, İstanbul, 1970)
[3] İslam’da Fıkhi Mezhepler Tarihi, Prof Muhammed Ebu Zehra, Hisar Yayınevi: 2/13-14
[4] İslam’da Fıkhi Mezhepler Tarihi, Prof Muhammed Ebu Zehra, Hisar Yayınevi: 2/15-17
[5] İslam’da Fıkhi Mezhepler Tarihi, Prof Muhammed Ebu Zehra, Hisar Yayınevi: 2/19-20
|