|
Prof. Dr. Sinsi
|
Anormal Davranişlar:1. Normal Nedir? Ne Değildir?
Bazı bireylerin hergün endişe ve stresle başederken karşılaştıkları güçlükleri görürüz Stres
karşısında çoğu birey öfkelenir veya içine kapanır Bazıları çözümü çevrelerindekileri azarlamakla
veya çevreye karşı düşmanca bir tutum takınmakta bulurlar Bu tepkiler, sorunun arzulanan
çözümleri olmasa bile, stres altındaki bireylerin strese gösterdikleri tepkilerdir Yalnız stresin
çözüm yolları bunlar değildir Çevreye karşı düşmanca bir tutum takınmak, çevresindekileri
azarlamak, bunlar normal davranış biçimleri değildirler Bunlar daha çok psikolojik problem belirtileridir
Çoğu kişiler profesyonel yardım görmeksizin sorunlarını çözemezler
Çoğu psikologlar "normal" lik tanımını değiştirmişlerdir Bireyi merkez alan bir tanım üzerinde
durmuşlardır "Normal Birey"i ise psikolojik olarak sağlıklı birey olarak tanımlarlar Bu kendisine
seçtiği yaşam tarzı doğrultusunda davranan bireydir Bir bireyin davranışı kendisine ya da diğerlerine
zararlı değilse o davranış normal kabul edilebilir Peki "psikolojik olarak sağlıklı" ne demektir?
Psikologların bazıları, bireyin sağlıklı olup olmadığını, aşağıdaki özelliklere göre belirler:
¦ Sağlıklı bir birey, günlük hayata ayak uydurabilendir Günlük hayatın gerektirdiği rutin
işlerle başedebilir Bunların içine, zamanında kalkmak, giyinmek, okula veya işe zamanında
yetişmek vardır
¦ Sağlıklı bir birey, çevresindekilerle iyi geçinebilen insandır Gerçek hayatta mantıklı
olarak davranabilir Gerçeği anlayabilir ve onunla baş edebilir Sağlıklı bireyler, aileleriyle,
arkadaşları ile iyi iletişimde bulunabilenlerdir Mesleklerinin gerektirdiğini yerine getirirler
ve toplumun diğer ihtiyaçlarına da yanıt verebilirler
¦ Sağlıklı birey kendi içinde huzurludur ve kasıtlı olarak diğerlerine ya da kendisine acı
çektirmek amacı gütmez Kendi kimliği içinde huzurludur
- 152 -
Sağlıklı bireyler karşılaştıkları hayal kırıklıklarıyla ya da sorunlarla baş edebilirler
Çevrelerindekilerin duygularını, heyecanlarını paylaşabilirler ve yeni tecrübelere açıktırlar Kolay
arkadaş edinebilir ve geniş çevrede yararlı bir rol edinebilirler Bu standartlar çerçevesinde
çoğumuz normal yaşantılar sürmekten uzak düşüyoruz Ayrıca unutmamak gerekir ki ne kadar
normal bireyler olsak da zaman zaman anormal davranışlar gösterebiliriz Bu geçici, dönemsel
belirtiler, üzerinde durulacak davranışlar değildir Zaman içerisinde biraz "çılgın" davranmak
da normalliğin gerektirdiklerindendir
2 NORMAL DIŞI DAVRANIŞI TANIMAK
Bireylerin normal dışı davranışlarını tanımlamak oldukça güçtür Çevrenize şöyle bir dikkatli
baktığınızda garip davranan farklı kişilere rastlayabilirsiniz
Beş yaşına kadar bedensel ve ruhsal gelişmesi tam olan Mustafa birdenbire değişik sesler çıkarmaya
başlar, konuşmamak, yememek gibi davranışlar gösterir
Bir başka örnek,
Oğlunu bir okula yatılı olarak veren anne günde iki üç kez okula gidip çocuğunu görür,
özellikle öğle ve akşam saatlerinde onunla birlikte olmak için çaba sarfeder
Mustafa ve annenin davranışları birbirinden oldukça farklıdır Fakat her iki davranış da normal
dışıdır Gerçekte hiçbir davranış tek başına ele alındığında anormal değildir Anormallik belli bir
sosyal ortamın içinde anlam kazanır Evinizde oturup hayal dünyasına kapılabilirsiniz, kendi
kendinize şarkı, şiir okuyabilirsiniz, takla atabilirsiniz Bir kimsenin yalnız kaldığı zaman, uygun
davranması için belirli kurallar yoktur Yalnız bu tür davranışları sınıf içinde, sinema salonunda,
kalabalık yerlerde yapmaya kalkarsanız adınız "deli"ye "kaçığa" çıkabilir Mesele bu davranışları
yanlış yerde yapmanızdır Aynı kurallar değişik kültürlerdeki farklı davranışlar içinde geçerlidir
Bir kültür için normal, beklenen ve onaylanan davranış, diğer bir kültür için uygunsuz ve kabul
edilemeyen davranış olabilir Örneğin, Japonya'da, intihar cesurca ve normal kabul edilen
bir davranıştır Çoğu batı ülkelerinde ise anormal bir davranış olarak kabul edilir
Bazı davranış biçimlerinin normal olup olmadığı konusunda anlaşmazlıklar vardır Bilgileri karıştırma,
halüsinasyon, çarpıtılmış ruhsal tepkiler, ayrıca kontrol edilemeyen şiddet, bireyin yakından
gözleme alınmasını gerektirici, hatta hastaneye kaldırılmasını gerektiren belirtiler gibi
görülebilir Çoğu insan bu biçim davranışların ciddi şekilde anormal olduklarını söyleyebilir
- 153 -
3 NORMAL DIŞI DAVRANIŞLARLA İLGİLİ YAKLAŞIMLAR
Bazı psikologların tanımına göre, başkalarını üzen ve yardım için çare aratan davranışlara normal
dışı davranış denir Böyle normal dışı davranış tanımlamasına sosyal etiketleme yaklaşımı
adı verilir Bu yaklaşım her türlü sorunu içerir Eğer birey kendi mutsuzluğunun farkında
ise, kendinin normal olmadığını biliyorsa, bu tip yaklaşıma da kendini etiketleme yaklaşımı
adı verilir Normal dışı davranışların tedavisinde kullanılan farklı yaklaşımlar vardır
31 Psikodinamik Yaklaşım
Psikodinamik yaklaşıma göre normal davranışlar, çelişkinin ortaya çıkardığı kaygıyı
bilinçaltında tutmak için yapılan savunma mekanizmalarıdır Yalnız bu savunma
mekanizmaları bireyin kaygısını azaltmaz, aynı zamanda bireyin gerçekle ilişkisini keser Bu
tutum daha ileriye giderse başka ruh hastalıkları da ortaya çıkar
32 Davranışçı Yaklaşım
Davranışçı yaklaşım normal dışı davranışların aynen diğer davranışlar gibi öğrenilmiş
davranışlar olduğunu savunur Normal dışı davranışların klasik koşullama, sosyal öğrenme ve
edimsel koşullama kavramlarıyla açıklanabileceğini vurgular
33 Varoluşçu - İnsancıl Yaklaşım
Bu yaklaşıma göre, bireyler psikolojik gelişim, büyüme ve sağlıklı denge yönünde davranmaya
meyilli olarak doğarlar Bu eğilime kendini gerçekleştirme veya yalnız gerçekleştirme eğilimi adı
verilir
Carı Rogers’ın danışan merkezli terapi yaklaşımı insancıl okul tarafından kullanılır
Varoluşçu-insancıl yaklaşıma göre birey arzu ve ihtiyaçlarını tutarlı bir biçimde, kendi psikolojik
gelişim ihtiyaçlarına göre ifade eder Bu ifadeler kendini bazen saldıganlık, bazen cinsellik,
bazen de bağımsız olma biçiminde gösterir
- 154 -
34 Biyolojik - Tıbbi Yaklaşımlar
Bu yaklaşımı savunanlar normal dışı davranışın temelinde iki faktör olduğunu ifade ederler
Kalıtımsal faktör, genler yoluyla anne ve babadan geçen özellikleri ifade eder
Çevresel faktörler de, beslenme türü, ilaçlar, iklimde meydana gelen değişiklikler ve diğer
çevresel etkiler altında bedende meydana gelen biyokimyasal dengesizlikleri belirtir
35 Etkileşimsel Yaklaşım
Bu yaklaşım, çeşitli yaklaşımları içerir Her psikolojik okulun öne sürdüğü temel faktörlerin bu
yaklaşımda etkisi olduğunu düşünür Psikodinamik yaklaşım, çelişki kavramını vurgulayan
davranışçı yaklaşımdan, öğrenme yaşantılarıyla insanın gelişme ve bütünleşme gücünü
vurgulayan varoluşçu yaklaşımdan, kalıtım ve biyokimyasal yapıdan kendini gösteren biyolojik
faktörlerden yararlanır Bu yaklaşıma göre, davranış bozuklukları tek bir yaklaşımla ifade
edilemez
4 NORMAL YA DA ANORMAL: KİM KARAR VEREBİLİR?
Bir davranışın normal ya da anormal olduğuna karar verebilmek için o davranışı
değerlendirmek ve yargılamak gerekir Günümüzde, toplumumuzda, bireylerin normal olup
olmadığına;
1) Toplum karar verebilir: Bazı durumlarda bireyin davranışı o kadar rahatsız edici
olur ki dikkat çeker Böylece toplum bireyin normal olup olmadığına karar verir
2) Kendi karar verir: Birey anormal davranmaz fakat yardıma ihtiyacı olduğunu
hissedebilir Örneğin ciddi endişe ve depresyon duyguları, bireyin normal davranışını
engelleyebilir Birey kendi mutsuzluğunun farkında ise, kendinin normal olmadığını
biliyorsa, bu tip yaklaşıma da kendini etiketleme yaklaşımı adı verilir
3) Uzmanların karar vermesi: Psikiyatrist ya da klinik psikologları ruhi rahatsızlığın
tanısını koyabilirler Uzmanın başlıca görevi, bireyin şikayet ettiği rahatsızlığın adının
konmasıdır Ne tedavinin en uygun olduğuna da yine uzman karar verir
4) Psikolojik testlerle belirleme: Psikolojik test sonuçlarına göre de bireylere
anormal tanısı konabilir İyi geliştirilmiş testler tanıda değerli ölçme araçlarıdır
- 155 -
5 DAVRANIŞ BOZUKLUKLARININ SINIFLANDIRILMASI
Anormal davranışlar çok çeşitlidir Psikiyatri Derneği (APA) ruhsal bozuklukları ayrıntılı bir
biçimde sınıflandırılmıştır Ruhsal bozuklukları sınıflandırmak, normal davranışın
tartışılmasında bize kolaylık sağlar APA’nın sisteminin çoğu bölümlerinde, bu
bozuklukların açıklamalarına değil, tanımına yer verilmiştir Bu sistem bazıları tarafından
eleştiriye uğramıştır Bu eleştirilerin nedeni, sınıflamada sadece bireysel davranışların
gözönüne alınması, grupların, ailelerin, toplumların davranışlarıyla ilgilenilmemesidir
Bununla birlikte, sistem kesin sonuçlar da oluşturmuştur “ Normaldışı” tanısı konan
davranış hakkında kesin bilgiler verilmiştir Çizelge 91’de APA’nın tanısal ve istatistiksel el
kitabında kullanılan kategoriler verilmiştir
Çizelge 91 APA’nın Ruhsal Bozukluklar Sınıflandırması
Kategori Örnek
Çocukluk veya ergenlik dönemi bozuklukları Geri zekalılık, beslenme bozuklukları
Organik ruhsal bozukluklar Erken bunama, alkol ve ilaç bağımlılığı
Karekter bozuklukları İlaç ve alkol bağımlılığı
Şizofreni
Paranoya bozuklukları
Duygusal yönden dengesizlik Bipolar bozukluklar
Kaygı bozuklukları Kaygı reaksiyonları, fobi, obsesif
Samotaform bozukluklar Hipokondriak, konversiyon bozuklukları
Dissosiyatef bozuklukları Amnezi, çoğul kişilik
Cinsel bozukluklar
Uyum bozuklukları Kleptoman
Kişilik bozuklukları
6 NEVROTİK BOZUKLUKLAR
Günümüzde tedavi gören kişilerin çoğu nevrozdur Nevroz nadiren hastanede tedavi olmayı
gerektirir Buna karşılık bireylerin yaşamı üzerinde de bozucu etkileri vardır
Normal ve nevrotik arasında kesin bir ayrım çizgisi yoktur Çoğumuzda nevrotik eğilimler olabilir
Önemsiz durumlar nedeniyle gereksizce üzülüyorsak, ya da ilk öksürmeye
- 156 -
başladığımızda zatüre olduğumuzu düşünüyorsak ve doktorlar bizi bu durumun basit bir
soğuk algınlığı olduğuna inandıramıyorlarsa büyük bir olasılıkla nevrotik belirtiler gösteriyoruz
demektir
61 Kaygı: Nevrozun Temeli
Nevrotik bozukluklardan en önde geleni kaygıdır Bu reaksiyona kaygı reaksiyonu diyoruz
Kaygı günlük yaşantıda en sık gözlenebilen bir haldir Kaygı bazı durumlarda o denli
şiddetlidir ki dışardan herhangi bir kişi tarafından gözlenebilir Herkeste değişik derecelerde
kaygı vardır
Uygulama 2
Okuldaki ilk gününüzü hatırlayın veya önemli bir konuşma yapmaya hazırlanırken duyduğunuz
kaygı, üniversite sınavlarına girmeden önce yaşadığınız durumları düşünün, hislerinizi
hatırlayın
Hiç kaygısı olmayan kişi hemen hemen yoktur Kaygı halinin etkisi altına kalan birey, bedensel
ve psikolojik belirtiler gösterir Bedensel belirtiler, şöyle sıralanabilir:
¦ Kasların çok gergin olması Kaslar gergindir, gevşeyemez ve bu gerginlik bireyde bir
titreme yaratır
¦ Otonom sistemin çok faal olması Bu kaygı kalp çarpıntısı, terleme, baş dönmesi,
ishal, nefes alma zorlukları ile beraber gelir
Psikolojik belirtileri ise, şöyle sıralanabilir:
¦ Bireyin normal davranışı bir çeşit bozulma gösterir Her zaman üzülür, kendisi ve
başkaları için kötü şeyler düşünür Kaygıyı gizleme arzusu, bireyin günlük yaşamına
etki eder Bu da bireyi normal bir yaşam sürmekten alıkoyar
¦ Birey mantıksız davranışlar gösterir Anlamı olmayan şeylerde bulunur Bazen bir
davranışı defalarca tekrarlar ya da asansöre binmekten korkmak gibi yersiz korkular
geliştirir
¦ Kaygılar bunaltıcı olsa da, gerçekle bağlantılarını koparamazlar Fantezi dünyasında
yaşamazlar Ayrıca nevrotik bireye, çoğu zaman anormal davranışları üzüntü kaynağı
olur Buna Nevrotik paradoks adı verilir Nevrotik kişiler davranışlarında bir bozukluk
olduğunun farkındadırlar, ama bunu değiştiremezler Bununla birlikte, nevrotik kişinin
bozukluğunun bilincinde olması tedaviyi daha kolaylaştırır
- 157 -
Psikolog Karen Horney, nevrotik özelliklerini şöyle tanımlıyor
1 Aşırı bir şefkat gereksinimi ve diğer kişilere bağımlılık gösterirler Nevrotik
birey güven ve dikkat gereksinimi içindedir Fakat bu birey diğerlerine karşı şefkat
göstermede zorluk çeker
2 Aşağılık duygusuna sahiptirler Güvensizlik ve huzursuzluk vardır Sosyal
faaliyetlerde hastalık derecesinde rahatsız olurlar Çok çekingendirler Başkaları
tarafından yargılanmaktan çok korkarlar
3 Plan yapmada zorlanırlar Çok kötü organizatörlerdir Çok temiz ve düzgün
olmalarına karşın, ileriye dönük plan yapmazlar ve içinde bulundukları zamanın
sorunlarıyla uğraşmaktan yorgun düşerler
4 Düşmanca ve saldıgan bir tutum içindedirler Çekingen oldukları halde, gayet
buyurganlardır Önemli ve güçlü hissedilmek ihtiyacı içindedirler Kendilerini kolayca
aldatılmış ya da kırılmış hissederler ve tüm dünyanın onların kötülüğü için çalıştığına
inanırlar
5 Anormal seks davranışları vardır Doyumsuz seks dürtüleri ya da bilinçaltı
korkuları vardır Bu da çoğu zaman kişiyi sağlıklı ilişkiler kurmaktan alıkoyar
62 Nevroz Çeşitleri
1 Kaygı bozuklukları
2 Somatoform bozuklukları
3 Dissosiyatif bozukluklar
4 Duygudurum bozuklukları
621 Kaygı Bozuklukları
Daha öncede gördüğümüz gibi kaygı ve bireyin onu kontrole yönelik çabaları, nevrotik
davranışın temel faktörleridir Bireyler dengeli bir kaygı ve gerginlik hali içinde yaşarlar
Bireydeki iç kargaşa çoğu zaman kaygı patlamasına yol açar Bu patlama sırasında kişinin
aşırı kaygısına neden olmasa dahi telaş bireyi bunaltır
- 158 -
Şimdi kaygı bozukluklarına ilişkin örnekleri görelim
Obsesif - Kompulsif Bozukluklar: Obsesif kişinin düşünce alanında, kompulsif ise kişinin
davranışlarında görülen bir bozukluktur Bir düşünceye veya bir davranışa saplanma çoğu kez
bir arada ortaya çıkar ve böyle bozukluklara Obsesif - Kompulsif adı verilir Obsesif - Kompulsif
bozukluklar olan bireylerde, devamlı olarak şüphe etme, bulaşıcı hastalıklarla ilgili düşünceler
ve bireyin kendine ya da başkalarına zarar verme gibi kaygıları vardır Örneğin, böyle bir kişi,
birkaç dakikada ellerini yıkayabilir veya giyimde ve işte sürekli düzenlilik için çabalar Saplantı,
uzun zaman bireyi terketmeyen düşünce ya da zihinsel bir resimdir O kadar rahatsız edicidir ki,
bireyin yaşamının bütün yönlerini etkiler Aşırı saplantısal davranışlar, bireyin başka bir
düşüncenin üzerine konsantre olmasını engeller
Kompulsif davranışlar ise tekrar edilen, bir çeşit geleneğe bağlı fakat mantıksal bir yanı
olmayan davranışlardan meydana gelir Hemen hemen herkesin bir çeşit bastırılmış olan batıl
inançları vardır Bu bireyler genellikle davranışlarının anlam taşımadığının farkındadırlar, ama
onu kontrol edemezler Bu kişiler, her kapı tokmağını ellediklerinde, ellerini yıkamak
isteyebilirler Odalarındaki her eşyanın aynı yerde durmasını isteyebilirler
Fobiler : Herkesin hem kaygısı, hem de korkusu vardır Fobi, herhangi bir şeyden duyulan
mantık dışı ve yoğun bir korkudur Korku gerçekten tehlike olmasa bile devam eder Havlayan
bir köpek görürsek ondan normal olarak korkarız Ama tüm hayvanlardan korkuyorsak,
yüksekliklerden korkuyorsak, korkumuzun temelinde ne olduğunu incelemeliyiz
Freud’un görüşüne göre fobi, bilinçaltında çözümlenmemiş çelişkilerdir Uzmanlar fobi’yi ikiye
ayırır
Basit fobi: İyi belirlenmemiş tek bir nesne veya durumdan gelen korku Yılandan korkma,
yüksekten korkma gibi
Karmaşık fobi: Çok boyutludur Bu tür korkular dışarıda toplum içinde, yabancı kimselerin
arasında ortaya çıkarALNTIDIR
|