|
Prof. Dr. Sinsi
|
Uşak - Uşak Coğrafyası - Uşak Tarihi
Yunan Başkomutanı Trikopis'in Esir Alınışı
Uşak için gurur kaynağı olan konulardan biri de Yunan başkomutanı Trikopis' in, Eylül 1922'de Atatürk'ün komutasında bulunan Kafkas Tümen Komutanı Halit Bey tarafından Uşak'ta yakalanmasıdır
30 Ağustos 1922'de Dumlupınar Başkumandanlık Meydan Muharebesi'nde bozguna uğrayan Yunan Ordusu'nun büyük bir kısmı, Dumlu, Büyükoturak, Banaz, Kızılhisar ve Kapaklar üzerinden Uşak'a doğru çekilirken Yunan orduları başkomutanı General Trikopis'in de içinde bulunduğu büyük bir birlik, Comburt Ovası'nı geçerek 2 Eylül 1922 günü Aşağıkaracahisar köyüne gelmişti
Aynı gün 5 Kafkas Tümeni'ne mensup birlikler, muhtelif savaşlar vererek ve Elma Dağı'nın güneydoğusunda bulunan Göğem Köyü'nün doğu yakasına yaklaştığında, Karacahisar ve Çumyuva (Mıngırap) köylerinin yanmakta olduğu haberini almışlardı
Bir müddet sonra küçük rütbeli bir Yunan subayı, tümen kumandanının yanına gelerek General Trikopis'in teslim olmaya karar verdiğini söyledi 5 Kafkas Fırkası Kumandanı Halit Bey, Liva Komutanı Hopalı Ali Rıza Bey'e Yunan subayının getirdiği haberi bildirdi ve gidip Yunanlar'ı teslim almasını emretti
2 Eylül 1922 gecesi saat 22:30 sıralarında Süvari Bölüğü Komutanı Sivaslı Yüzbaşı Ahmed Bey, esir generaller ile maiyetlerini Bölmeli Tepe'deki (Çakmaklı Tepe) 5 Kafkas Fırkası Komutanı Albay Dadaylı Halit Bey'in (Halit Akmansü) yanına getirdi Yunan komutanının Uşak’ta Atatürk'ün huzuruna çıkarıldığı ev şu an müze olarak ziyarete açıktır
Uşak'ın il oluşu
15 Temmuz1953 tarihine kadar Kütahya'nın ilçesi olan Uşak, kendisine bağlı Sivaslı, Ulubey, Banaz bucaklarının ve Karahallı beldesinin ilçe haline getirildiği düzenlemeyle il olmuştur Aynı tarihe kadar Manisa (1926'ya kadar Saruhan)'nın ilçesi olan Eşme ilçesi de (Güre, Sirge ve İnay bucaklarıyla birlikte), Uşak'a bağlanmıştır
Atatürk ve Uşak
Atatürk Uşak'a ilk defa 2-3 Eylül 1922 tarihinde komutan olarak, ikincisi 16 Ekim1925 tarihinde cumhurbaşkanı olarak ve üçüncü defa ise 1934 yılında İran Şahı Rıza Pehlevi ile birlikte gelmiştir Ayrıca Atatürk'ün eşi Latife Hanım da İzmir'deki Uşaklı tüccarlar ailesi olan Uşşakizadelerdendir, yani Uşaklıdır
Uşak Hakkında Yazılanlar
Bu tarih zenginliği dolayısıyla Uşak'ta Lidya, Frigya, Hellen, Roma, Selçuklu ve Osmanlı gibi birçok uygarlığın izleri görülebilmektedir
Uşak' la ilgili geçmişe ait bilgilerden birini, ünlü gezgin Katip Çelebi, Cihannüma isimli eserinde verir: Uşak, Kütahya’dan batıya bir merhale Murat Dağı yakınında, bir dere içinde kaleli bir kasaba, 150 adet köyü bulunan mamur bir kazadır Kasabası geniş bir ovanın doğusuna düşüp köyleri o ovada bulunmaktadır Seccade ve halısı meşhurdur
Bir diğer gezgin Evliya Çelebi ise Uşak halısı hakkında bilgiler verir Seyahatname'de, Uşak halısının çok kıymetli olduğu ve değişik bölgelere ihraç edildiği yazılıdır Evliya Çelebi Uşak'ta Rum ve Ermeniler'in kalabalık bir nüfusa sahip olduğundan da bahseder Tarih boyunca Uşak' ta Türklerle birlikte Rum ve Ermeniler dostluk içinde yaşamışlar
Wilhelm Von Bode ve Ernest Kühnej adlı iki Alman araştırmacı Uşak halıcılığına dair yaptıkları ve 20 yüzyılın ilk çeyreğinde birkaç basımı yapılan eserde; gerek Hollanda ve gerek İngiltere’deki yüksek sınıfa mensup ailelerin evlerinde 18 yüzyıldan kalma Uşak halılarının bütün odaları kaplamakta olduğundan bahsederler Bugün de Berlin Bergama Müzesi'nde sergilenmekte olan 15 yüzyıla ait madalyon tipli büyük halı Uşak halılarının o dönemdeki değerine bir örnek teşkil eder
Genel Konumu
Uşak ili komşu iller olan Kütahya ve Afyonkarahisar gibi Ege Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesi arasında bir geçit oluşturan İç Batı Anadolu Bölümü üzerinde yer alır Genel olarak ilin kuzey, kuzeydoğu ve doğu kesimleri dağlarla ve güneybatısı yüksekliği 1000 metrenin altında olan ovalarla kaplıdır
İl toprakları 5341 km2'lik yüzölçümüyle Türkiye alanının yaklaşık % 0,7'sini kaplar
İl kuzeyden Kütahya'nın Dumlupınar, Gediz ve Şaphane; doğudan Afyonkarahisar'ın Sincanlı ve Hocalar; güneyden Denizli'nin Çivril, Bekilli, Çal, Güney ve Buldan; batıdan Manisa'nın Sarıgöl, Alaşehir, Kula ve Selendi ilçeleriyle çevrilidir
Murat Dağı, Bulkaz Dağı ve Ahır Dağı ilin kuzey, kuzeydoğu ve doğudaki doğal sınırını oluşturur Bu dağlar il topraklarını Kütahya ve Afyonkarahisar'dan ayırır İl topraklarında ağırlıklı yeri platolar tutar
Dağlar
Dağlar, il topraklarının % 37'sini kaplar Uşak'taki dağlar ilin kuzey, kuzeydoğu ve doğu kesiminde bir silsile halinde bulunmaktadır Uşak-Kütahya sınırındaki Murat Dağı 2312 metre yüksekliğiyle ilin en yüksek kesimini oluşturur İlin ikinci yüksek dağı Sivaslı ilçesinin doğusunda, yüksekliği 1990 metre olan Bulkaz Dağı'dır Bu dağın doğu kesimleri Afyonkarahisar ili sınırları içinde kalır Uşak Ovası'nın kuzeyinde yer alan Elma Dağı'nın yüksekliği ise 1805 metredir İl alanının % 57,5 gibi büyük bir bölümünü kaplayan platolarda yer yer tepelik alanlara rastlanır Uşak ilindeki dağlar şunlardır:- Murat Dağı
- Bulkaz Dağı
- Elma Dağı
- Ahır Dağı
Bunların dışında Eşme ilçesinde yükseklikleri 1000-1200 metre civarında olan Kemer, Omurbaba, Ahmetler ve Kurtdağı tepeleri ormansız ve çıplak tepelerdir Karahallı ilçesinde önemli özelliği olan dağ yoktur Ulubey ilçesinde ise son yıllarda Türkiye'nin en büyük altın madenlerinin (105 ton rezerv) tespit edildiği 1200 m yükseltili Kışla Dağı bulunmaktadır
Ovalar
Uşak il topraklarının % 5,5'ini ovalar kaplar Uşak ilinde ovaların en önemlileri, Büyük Menderes'in kollarından olan Banaz Çayı etrafında gelişen Banaz Ovası ile bunun batısındaki Uşak Ovası'dır Ayrıca Sivaslı Ovası da Uşak'taki ovalardan biridir
Akarsular
Uşak'ta iki önemli ırmak vardır Bunlar Büyük Menderes'in kolu olan Banaz Çayı ve Gediz Nehri'dir Ayrıca Banaz Çayı ve Gediz Irmağı'na katılan çok sayıda küçük akarsu vardır
İklim
Ege ve İç Anadolu ikliminin geçit yeri olan Uşak'ta genellikle Ege Bölgesi'nin yumuşak ve İç Anadolu'nun sert hava şartları birarada görülür İlde Ege'ye göre yazları daha az sıcak ve kurak geçen, kışları ise İç Anadolu'ya göre daha ılık geçen Akdeniz - karasal geçiş iklimi egemendir Ege'den gelen bulutların getirdiği yağışlar il iklimini İç Anadolu ikliminden ayırırYazları sıcak ve kurak,kışları soğuk ve kar yağışlıdırYıllık yağış ortalaması 534,4 mm'dir
Sıcaklık
Uşak'ta yıllık sıcaklık ortalaması 12,5 oC'dir İlde yılın en soğuk geçen ay Ocak 2,5 oC'dir, en sıcak geçen ay da Temmuz 23,7 oC'dir
Yağışlar
Uşak, Akdeniz yağış rejiminin etkili olduğu bir alandadır Yağışlar en çok kış aylarında görülür Yaz ayları ise kuraktır
Mevsimlere göre yıllık yağış dağılımıKış % 43,6İlkbahar % 28,2Yaz % 8,8Sonbahar % 19,4
İlde yağışlar ilçelere göre de farklılık gösterir En çok yağış alan ilçe Banaz, en az yağış alan ilçe ise Eşme'dir
Rüzgârlar
Uşak'ta egemen olan rüzgarlar; günbatısı, gündoğusu ve karayeldir İl merkezinde ortalama rüzgar hızı saniyede 2,8 metredir Batı rüzgarları Uşak'ta en hızlı esen rüzgarlardır Bu rüzgarların hızı saniyede 29,6 metreye kadar yükselir
Bitki Örtüsü
Uşak, Ege ve İç Batı Anadolu Bölgeleri arasında geçit yeri olduğundan bitki örtüsünde de her iki bölgenin özellikleri göze çarpar Ancak Uşak, Ege Bölgesi'ne göre daha soğuk olduğundan Ege Bölgesi'nin tipik bitki örtüsü olan zeytine pek rastlanmaz İlde, dağlarda çok sık ormanlara rastlanır Çok çeşitli ağaç türlerinin olduğu bu ormanlarda yaygın ağaç türleri; meşe, karaçam, kızılçam, dışbudak, ahlat, karaağaç, çınar ve ardıçtır
Nüfus
1924 Türk Ticaret Salnamesinde Uşak merkezinin nüfusu 15 bin, Uşak kazasına bağlı nahiye ve köylerin (150 civarında köy ve Karahallı, Ulubey ve Banaz Nahiyeleri) nüfusu ise 70 bin dir Buna göre 1924 te Cumhuriyet in 1 yılında Uşak ta 85 bin kişi yaşamaktadır 1926 tarihli Türkiye Cumhuriyeti Devleti Salnamesinde ise Uşak ın nüfusu 91298 kişi olarak verilmektedir
Cumhuriyet Devri nin ilk nüfus sayımı 28 Ekim 1927 de yapılmıştır Bu sayım sonuçlarına göre Uşak Kazası nın toplam nüfusu 88463 olarak tespit edilmiştir Bunun 40965 i erkek 47678 i kadındır Yine aynı nüfus sayımı sonuçlarına göre merkez nüfusu 16 887dir
İlçe sayısının az olması, merkez ilçenin gelişen saniysiyle göç alması ve ilçelerde nüfus artışının az oluşu nedeniyle merkez ilçenin genel nüfus içindeki payı sürekli artmıştır 1965 yılında nüfusun % 37 si merkez ilçede yaşarken 2007 yılında bu oran % 63 seviyesine yükselmiştir Merkez ilçe ağırlıklı bir nüfusa sahip Uşak, bu ağırlığını diğer alanlarda da hissettirmektedir Son nüfus sayımına göre merkez ilçe 172709 (köyleriyle 209033) nüfusa sahiptir
Cumhuriyet'in ilk sayımından günümüze kadar Uşak Merkez nüfusu: 1927: 16882 1935: 17567 1940: 18149 1945: 18779 1950: 19636 1955: 25496 1960: 29021 1965: 35517 1970: 46392 1975: 58578 1980: 71469 1985: 88267 1990: 105270 2000: 137001 2007: 172709
Görüldüğü gibi 1950'li yıllara kadar Türkiye'nin nüfus artış eğiliminin benzeri bir artışa sahip Uşak 20000'in altında nüfusa sahipti 1950 sayımında, o tarhite bağlı bulunduğu Kütahya il merkezini nüfus olarak geçmiş (Uşak: 19636, Kütahya: 19448) ve 1953 yılında il olmuştur 1955 sayımından itibaren ülkede görülen kentleşme atılımıyla birlikte hızla göç almış ve büyümüştür Nüfusu son 50 yılda 7 kat; son 20 yılda ise 2 kat artmıştır
İlçelerinden Banaz ilçe merkezi, en hızlı büyüyen ilçedir Banaz 1935'te 662 nüfuslu bir bucak merkeziyken; 1953'te ilçe olmuş, 1955'te 2304 nüfusuyla Uşak ilinin en küçük ilçe merkezi olmuştur Ankara - İzmir karayolu üzerinde yer alması sebebiyle diğer ilçeler göre daha hızlı gelişmiştir 2000 yılında merkezinin nüfusu 16000'i aşmıştır
Eşme ilçesi esas geçim kaynağı olan tarım nedeniyle daha yavaş bir büyüme sergilemektedir 1970'te 6200 olan ilçe merkezi, 2007'de 13207 nüfusa ulaşmıştır
Karahallı ilçe merkezi 1953'te ilçe olduğu tarihte Uşak'ın en büyük ilçe merkezi iken, 2007 sayımına göre en küçük ilçe merkezi durumuna gelmiştir (1955: 4922; 2008: 4602) Bu durumun başlıca sebebi, ekonomisinde tarımdan çok dokumacılığın önemli olması ve ülkede gelişen teknolojiye karşın, ilçede geleneksel üretimin rekabet edememesi dolayısıyla ilçenin göç vermesi Bu durumu önlemek için son yıllarda ilçeye Organize Sanayi Bölgesi yapımına başlanmıştır Özellikle İstanbul ve Bursa'ya göç etmiş Karahallılar ilçeye yatırım yapmaya başlamıştır
Sivaslı ilçesi Banaz'dan sonra 2 sırada nüfus artışına sahip ilçedir Özellikle ilçede çilek tarımının başlatılmasıyla ilçe büyümeye başlamıştır İlçe olduğu tarihte 3000 kadar nüfusa sahip olan Sivaslı günümüzde 7900 nüfusa sahiptir Ayrıca ilçe 5 tane kasaba barındırmaktadır
Ulubey ilçesi ise Karahallı'dan sonra en fazla nüfus kaybeden ilçedir 2000'lere kadar 19000 - 20000 olan ilçe nüfusu, 2007'de 15315'e düşmüştür Bunun başlıca nedeni il merkezine olan göçler olarak gösterilebilir İlçe merkezi ise 1955'ten bugüne kadar 5000 civarında değişen durağan bir nüfusa sahiptir
Özellikle yaz aylarinda Usak il`inde avrupanin cesitli ülkelerinin plaka isaretlerini tasiyan cok sayida arac görülür,bunun nedeni ise 1960`li yillarda basliyan ve günümüzdede devam eden büyük bir yurtdisi göcü olmasidir
|