Uşak - Uşak Coğrafyası - Uşak Tarihi

**Prof. Dr. Sinsi** · 07-31-2012

Ekonomi

Kuruluşundan itibaren geçiminin önemli bir kısmını topraktan elde eden Uşak, tarihi gelişimi içinde halısı, kilimi ve buna benzer el sanatlarıyla tanınmıştır

Cumhuriyet'in ilk yıllarında Uşak Şeker Fabrikası'nın kurulmasıyla bir sanayi şehri görünümüne kavuşmuştur

Dokuma, tabakçılık, trikotaj ve toprak sanayisi ile irili ufaklı imalathane ve fabrikaları da içinde barındıran bir ekonomiye sahiptir

Uşak, Türkiye'de ilk sanayi kuruluşlarının ortaya çıktığı illerden biridir

Uşak'ta imalat sanayiinin kurulmasında belirleyici rolü halıcılık oynamıştı

Bölgede dış pazara yönelik üretimin gelişmesi ister istemez halı dokumacılığında kullanılan girdilerin bölgede üretilmesini gerektiriyordu

Halıyla ilgili girdilerin bir bölümü geleneksel yöntemlerle yapılıyordu

Ancak üretimin artmasıyla geleneksel olarak üretilen girdiler talebi karşılayamıyordu

Bu durum fabrikasyon üretimi zorunlu hale getiriyordu

Uşak'lı tüccarlar ilk yün ipliği fabrikasının yapımına giriştiler

İlk olarak 1905'te Bıçakçızade Biraderler ve Mehmet Zeki Kumpanyası İplik Fabrikası açıldı

Bunu 1917'de açılan Hamzazadeler ve Şürekası Şayak Fabrikası izledi

20

yüzyıl başlarında Türkiye'de çok az sayıda fabrika olduğu düşünülürse, Uşak'ta iplik fabrikalarının Uşak'lı girişimciler tarafından kurulması ve yaşatılması dikkat çekicidir

1913 yılında yapılan sanayi sayımına göre Türkiye'de yün ipliği üreten ve yün dokumacılığı yapan 13 kuruluş vardı ve bunun üçü Uşak'taydı

Alaşehir-Afyon demiryolunun 1869 yılında tamamlanmasıyla İzmir Metropolü ile Uşak arasında ulaşım kolaylaşmış ve kilim ve halı ticareti daha da canlanmıştır

Bu yüzden Uşak garının tarihi çok eskilere dayanır

1926 tarihli Uşak Şeker Fabrikası hisse senedi

Cumhuriyet'in ilk yıllarında Uşak, Türkiye'nin sanayileşme hamlesine önderlik eden bir il olmuştur

Türkiye'nin ilk şeker fabrikalarından biri olan Uşak Şeker Fabrikası1926'da işletmeye açılmıştır

Uşak Şeker Fabrikası,Cumhuriyet tarihindeki ilk özel yatırımdır
1970'lerden sonra Uşak imalat sanayiinde yeniden bir canlanma olmuştur

Büyük bir bölümü yerel sermaye tarafından gerçekleştirilen ve imalat sanayiinin çeşitli alanlarına dağılan çeşitli yatırımlar gerçekleştirilmiştir

Uşak kamu yatırımı almadan büyüyen bir ildir

Bu durum, halkın ticarete olan ilgisine bağlanabilir

Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye'nin sanayileşme hamlesine öncülük eden Uşak, bu görevine zaman içinde de devam etmiştir

Ana üretim konusunu tekstil, deri ve seramik oluşturmaktadır

Hali hazırda Türkiye'de tüketilen zig derinin % 60'ı, gazlı sargı bezinin % 91'i, pelüş battaniyenin % 90’ı, yün ipliğin % 65’i, seramiğin % 22’si Uşak’ta üretilmektedir

Şehirde son tespit edilen durumlardan biri de; Türkiye'nin ve Avrupa'nın en zengin altın maden yataklarının Uşak'ta olmasıdır

Eşme'de el yapımı kilim, Sivaslı ilçesinde; çilek üretimi çok yoğundur

Banaz ilçesi de kiraz üretimi konusunda öncüdür

Sivaslı, Eşme ve Banaz'da Haziran ayı içerisinde festivaller düzenlenir

Kültür

El yapımı Eşme kilimi

Uşak eskiden beri kültür ve eğitim çalışmalarına önem vermiş bir ildir

1671 yılında Uşak'a gelen Evliya Çelebi, eserinde burada alim ve ileri gelenlerin çok olduğundan bahsetmiştir

Cumhuriyet'in ilanından önce Uşak'ta faaliyet gösteren 26 medrese ve çok sayıda mektep bulunmaktaydı

Uşak Halk Türküleri

Bazı meraklıların ve halk müziğine gönül vermiş birkaç Uşaklının sayesinde birçok Uşak halk türküsü radyo repertuarlarında bulunmaktadır

bunlardan bazıları arpalar hasır oldu,aşağıdan gelir yörük evleri,aşağıdan geliyor fadimem,aşağıdan geliyor gül ayşe,ay bulutta,ayağında mesi var,ayşe dedim adına,bahçenin harımıyım,bahçenizde güren var,binnaz kızı naz kızı,çattılar kazan taşını,çay başında çırpınıyor baykuşlar,çeşmeden döndü geliyor,çeşmeden dudu geçti,ekinler ekilirken,evlerinin önü kuyu,evlerinin önünde bulgur dibeği,evren köyün alt yanında bostanı,ey su yolu,feslikanım dam başında,karanfil oylum oylum,göç dereden gece geçtim,gül kurusu kalburda,hadi gidem garadaşa,hani benim yemenim,harman yeri düz düze,islicenin çeşmeleri,ince karanfildir kavganın başı,islamoğlu,karşı karşı evimiz,kiremitte buzmusun,küp dibinde bulgurum,meleme koyunum vaz geç kuzundan,nazoğlunun biber gibi benleri,ormandan gel,pabucumun beli kırık sürürüm,paşa beyin merdivenden inişi,penceresi yeşil perde,portakalın sarısı(memduh bey)siyah keten carım var,sizin dükkân bizim dükkân demirden,uzun uzun kamışlar,vardım takmak hanına,yılan aktı kamışa,yordu beni evinizin yokuşu vs

Yemekleri

Uşak'ta çorba denince ilk akla gelen çorba, tarhanadır

Tarifi, bir çuval una ( Kalabalık hanelerde bütün kış hatta yazın da yenildiği için genelde bir çuval undan yapılır ) ,yoğurt, kıyma makinelerinde çekilen soğan, acı ve tatlı biber, nane ve maya katılarak tarhana hamuru yapılır

İki günde bir yoğrularak en az 15 gün bekletilir

Sonra hamurdan parçalar alınarak dökülür ve kırıklanır en son komşu, akrabanın toplanması ile oğulup elenir

(Dükkânlardan hazır da alınıyor artık)

Henüz oğulmamış tarhana yaş halde iken tüketilmeye başlanır

Turizm

İlden E-23 karayolu geçmektedir

Bu açıdan Uşak önemli bir yerdedir

Tarihi ve doğal zenginliklere sahip olmasına rağmen tesis azlığı ve yetersiz tanıtım nedeniyle turizm sektörü Uşak'ta yeterince gelişememiştir

İlin Doğal Güzellikleri ve Mesire Yerleri

İl merkezindeki mesireliklerin yanında Banaz ilçesinde Evrendede ve Çokrağan, Sivaslı ilçesinde de Evrendi Mesire Yeri bulunmaktadır

Merkez Akse Çamlığı

Akse Çamlığı 70 hektar genişliğindedir

Uşak'a uzaklığı 4,5 km olup Kurtbaba mevkiinde bulunmaktadır

Mesire yerinin asli ağaç türü kızılçamdır

Çamların yaş ortalaması 50-100 yıl arasında değişmektedir

Topografik durum açısından fazla arızalı değildir

Bir kaç kuru dere ile vadilere ayrılmış durumdadır

Çamlığın yolu her araç için her zaman gidiş ve gelişe müsaittir

Göğem Köyü Çamlığı

Yunan başkumandanı General Trikopis'in esir alındığı tepeyi ve bu tepede dikilen zafer anıtını görüş sahası içine alan bu çamlık Uşak'a 15 km uzaklıktadır

1961 yılında bölmeli tepeye anıt inşaa olunurken bu çamlığa da valilik ve İller Bankası'nca üç adet dinlenme evi yaptırılmıştır

Çokkozlar

Merkeze 3 km uzaklıkta ve Uşak-Sorkun yolu üzerinde, dere yolu bağları arasındadır

Bir zamanlar Evliya Çelebi'nin de ziyaret edip beğendiği tarihi bir mesireliktir

Şu an yenileme çalışmaları devam ediyor

Ilıcaksubaşı

Uşak'a en yakın bir su başı olan ve Ankara-İzmir asfaltının dibinde bulunan bu mesirelik meyilli bir dere içindedir

Ilıcaksu'dan Değirmenderesi'ndeki su değirmenleri yararlanmaktadır

Huzur Park

İzmir yolunun 5

km'sinde, yeşillikler ve çiçekler içinde bir dinlenme yeridir

Parkta Uşak yemeklerini tatma imkânının yanında spor yapma ve kayığa binme gibi aktiviteler de mümkündür

--- Bölme beldesi etrafinda Şakşak, Kocal, Küçükçeşme, Cingöz, Kocaçeşme, Üyücek ve Aşıgöz mevkileri piknik alanı olarak kullanılmaktadir

Kaplıcalar

Banaz'daki Hamamboğazı, Ulubey'deki Aksaz ve Merkez ilçedeki Emirfakı ve Örencik köyü'ndeki kaplıcalar, Uşak'ta yer alan kaplıcalardır

Banaz'daki Hamamboğazı kaplıcası konaklamaya ilkbahar ve yaz aylarında uygundur

Dosya:Uşak Müzesi

JPGUşak Müzesi'nde sergilenmekte olan Romalılar dönemine ait bir heykel

Prehistorik çağlardan beri değişik medeniyetler tarafından iskan edilmiş olan Uşak ilinin hemen her tarafında bu medeniyetlere ait kalıntılara rastlamak mümkündür

Özellikle Hellenistik, Roma ve Bizans Çağı eserleri bölgenin en zengin arkeolojik buluntularıdır

Ulubeyli Sülümenli Harabeleri, Sivaslı Selçikler Köyü Harabeleri, Sivaslı Payamalanı ve Banaz Ahat Köyü Harabeleri bu yerler arasındadır

Tarihi Köprüler

Karahallı ilçesindeki Clandras Köprüsü yanında Çanlı Köprü, Halıpazarı Köprüsü ve Beylerhanı Köyü sınırları içindeki Beylerhan KöprüsüUlucak Köyü sınırları içerisinde yer alan Çatal (Değirmen) köprüsü Uşak'ın tarihi köprüleridir

Tarihi Camiler

Uşak Ulu Camii1419 yılında Germiyanoğlu Beyi II

Yakup Bey tarafından yaptırılmıştır

Mendepazarı'nda bulunan Karaali Camii1519 yılında inşa edilmiştir

Burma Camii XVI

Yy da inşa edilmiştir

Çakoloz Camii XIX

Yy da inşa edilmiştir

07-31-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Uşak - Uşak Coğrafyası - Uşak Tarihi Ekonomi Kuruluşundan itibaren geçiminin önemli bir kısmını topraktan elde eden Uşak, tarihi gelişimi içinde halısı, kilimi ve buna benzer el sanatlarıyla tanınmıştır Cumhuriyet'in ilk yıllarında Uşak Şeker Fabrikası'nın kurulmasıyla bir sanayi şehri görünümüne kavuşmuştur Dokuma, tabakçılık, trikotaj ve toprak sanayisi ile irili ufaklı imalathane ve fabrikaları da içinde barındıran bir ekonomiye sahiptir Uşak, Türkiye'de ilk sanayi kuruluşlarının ortaya çıktığı illerden biridir Uşak'ta imalat sanayiinin kurulmasında belirleyici rolü halıcılık oynamıştı Bölgede dış pazara yönelik üretimin gelişmesi ister istemez halı dokumacılığında kullanılan girdilerin bölgede üretilmesini gerektiriyordu Halıyla ilgili girdilerin bir bölümü geleneksel yöntemlerle yapılıyordu Ancak üretimin artmasıyla geleneksel olarak üretilen girdiler talebi karşılayamıyordu Bu durum fabrikasyon üretimi zorunlu hale getiriyordu Uşak'lı tüccarlar ilk yün ipliği fabrikasının yapımına giriştiler İlk olarak 1905'te Bıçakçızade Biraderler ve Mehmet Zeki Kumpanyası İplik Fabrikası açıldı Bunu 1917'de açılan Hamzazadeler ve Şürekası Şayak Fabrikası izledi 20 yüzyıl başlarında Türkiye'de çok az sayıda fabrika olduğu düşünülürse, Uşak'ta iplik fabrikalarının Uşak'lı girişimciler tarafından kurulması ve yaşatılması dikkat çekicidir 1913 yılında yapılan sanayi sayımına göre Türkiye'de yün ipliği üreten ve yün dokumacılığı yapan 13 kuruluş vardı ve bunun üçü Uşak'taydı Alaşehir-Afyon demiryolunun 1869 yılında tamamlanmasıyla İzmir Metropolü ile Uşak arasında ulaşım kolaylaşmış ve kilim ve halı ticareti daha da canlanmıştır Bu yüzden Uşak garının tarihi çok eskilere dayanır 1926 tarihli Uşak Şeker Fabrikası hisse senedi Cumhuriyet'in ilk yıllarında Uşak, Türkiye'nin sanayileşme hamlesine önderlik eden bir il olmuştur Türkiye'nin ilk şeker fabrikalarından biri olan Uşak Şeker Fabrikası1926'da işletmeye açılmıştır Uşak Şeker Fabrikası,Cumhuriyet tarihindeki ilk özel yatırımdır 1970'lerden sonra Uşak imalat sanayiinde yeniden bir canlanma olmuştur Büyük bir bölümü yerel sermaye tarafından gerçekleştirilen ve imalat sanayiinin çeşitli alanlarına dağılan çeşitli yatırımlar gerçekleştirilmiştir Uşak kamu yatırımı almadan büyüyen bir ildir Bu durum, halkın ticarete olan ilgisine bağlanabilir Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye'nin sanayileşme hamlesine öncülük eden Uşak, bu görevine zaman içinde de devam etmiştir Ana üretim konusunu tekstil, deri ve seramik oluşturmaktadır Hali hazırda Türkiye'de tüketilen zig derinin % 60'ı, gazlı sargı bezinin % 91'i, pelüş battaniyenin % 90’ı, yün ipliğin % 65’i, seramiğin % 22’si Uşak’ta üretilmektedir Şehirde son tespit edilen durumlardan biri de; Türkiye'nin ve Avrupa'nın en zengin altın maden yataklarının Uşak'ta olmasıdır Eşme'de el yapımı kilim, Sivaslı ilçesinde; çilek üretimi çok yoğundur Banaz ilçesi de kiraz üretimi konusunda öncüdür Sivaslı, Eşme ve Banaz'da Haziran ayı içerisinde festivaller düzenlenir Kültür El yapımı Eşme kilimi Uşak eskiden beri kültür ve eğitim çalışmalarına önem vermiş bir ildir 1671 yılında Uşak'a gelen Evliya Çelebi, eserinde burada alim ve ileri gelenlerin çok olduğundan bahsetmiştir Cumhuriyet'in ilanından önce Uşak'ta faaliyet gösteren 26 medrese ve çok sayıda mektep bulunmaktaydı Uşak Halk Türküleri Bazı meraklıların ve halk müziğine gönül vermiş birkaç Uşaklının sayesinde birçok Uşak halk türküsü radyo repertuarlarında bulunmaktadırbunlardan bazıları arpalar hasır oldu,aşağıdan gelir yörük evleri,aşağıdan geliyor fadimem,aşağıdan geliyor gül ayşe,ay bulutta,ayağında mesi var,ayşe dedim adına,bahçenin harımıyım,bahçenizde güren var,binnaz kızı naz kızı,çattılar kazan taşını,çay başında çırpınıyor baykuşlar,çeşmeden döndü geliyor,çeşmeden dudu geçti,ekinler ekilirken,evlerinin önü kuyu,evlerinin önünde bulgur dibeği,evren köyün alt yanında bostanı,ey su yolu,feslikanım dam başında,karanfil oylum oylum,göç dereden gece geçtim,gül kurusu kalburda,hadi gidem garadaşa,hani benim yemenim,harman yeri düz düze,islicenin çeşmeleri,ince karanfildir kavganın başı,islamoğlu,karşı karşı evimiz,kiremitte buzmusun,küp dibinde bulgurum,meleme koyunum vaz geç kuzundan,nazoğlunun biber gibi benleri,ormandan gel,pabucumun beli kırık sürürüm,paşa beyin merdivenden inişi,penceresi yeşil perde,portakalın sarısı(memduh bey)siyah keten carım var,sizin dükkân bizim dükkân demirden,uzun uzun kamışlar,vardım takmak hanına,yılan aktı kamışa,yordu beni evinizin yokuşu vs Yemekleri Uşak'ta çorba denince ilk akla gelen çorba, tarhanadır Tarifi, bir çuval una ( Kalabalık hanelerde bütün kış hatta yazın da yenildiği için genelde bir çuval undan yapılır ) ,yoğurt, kıyma makinelerinde çekilen soğan, acı ve tatlı biber, nane ve maya katılarak tarhana hamuru yapılır İki günde bir yoğrularak en az 15 gün bekletilir Sonra hamurdan parçalar alınarak dökülür ve kırıklanır en son komşu, akrabanın toplanması ile oğulup elenir (Dükkânlardan hazır da alınıyor artık) Henüz oğulmamış tarhana yaş halde iken tüketilmeye başlanır Turizm İlden E-23 karayolu geçmektedir Bu açıdan Uşak önemli bir yerdedir Tarihi ve doğal zenginliklere sahip olmasına rağmen tesis azlığı ve yetersiz tanıtım nedeniyle turizm sektörü Uşak'ta yeterince gelişememiştir İlin Doğal Güzellikleri ve Mesire Yerleri İl merkezindeki mesireliklerin yanında Banaz ilçesinde Evrendede ve Çokrağan, Sivaslı ilçesinde de Evrendi Mesire Yeri bulunmaktadır Merkez Akse Çamlığı Akse Çamlığı 70 hektar genişliğindedir Uşak'a uzaklığı 4,5 km olup Kurtbaba mevkiinde bulunmaktadır Mesire yerinin asli ağaç türü kızılçamdır Çamların yaş ortalaması 50-100 yıl arasında değişmektedir Topografik durum açısından fazla arızalı değildir Bir kaç kuru dere ile vadilere ayrılmış durumdadır Çamlığın yolu her araç için her zaman gidiş ve gelişe müsaittir Göğem Köyü Çamlığı Yunan başkumandanı General Trikopis'in esir alındığı tepeyi ve bu tepede dikilen zafer anıtını görüş sahası içine alan bu çamlık Uşak'a 15 km uzaklıktadır 1961 yılında bölmeli tepeye anıt inşaa olunurken bu çamlığa da valilik ve İller Bankası'nca üç adet dinlenme evi yaptırılmıştır Çokkozlar Merkeze 3 km uzaklıkta ve Uşak-Sorkun yolu üzerinde, dere yolu bağları arasındadır Bir zamanlar Evliya Çelebi'nin de ziyaret edip beğendiği tarihi bir mesireliktir Şu an yenileme çalışmaları devam ediyor Ilıcaksubaşı Uşak'a en yakın bir su başı olan ve Ankara-İzmir asfaltının dibinde bulunan bu mesirelik meyilli bir dere içindedir Ilıcaksu'dan Değirmenderesi'ndeki su değirmenleri yararlanmaktadır Huzur Park İzmir yolunun 5 km'sinde, yeşillikler ve çiçekler içinde bir dinlenme yeridir Parkta Uşak yemeklerini tatma imkânının yanında spor yapma ve kayığa binme gibi aktiviteler de mümkündür --- Bölme beldesi etrafinda Şakşak, Kocal, Küçükçeşme, Cingöz, Kocaçeşme, Üyücek ve Aşıgöz mevkileri piknik alanı olarak kullanılmaktadir Kaplıcalar Banaz'daki Hamamboğazı, Ulubey'deki Aksaz ve Merkez ilçedeki Emirfakı ve Örencik köyü'ndeki kaplıcalar, Uşak'ta yer alan kaplıcalardır Banaz'daki Hamamboğazı kaplıcası konaklamaya ilkbahar ve yaz aylarında uygundur Dosya:Uşak MüzesiJPGUşak Müzesi'nde sergilenmekte olan Romalılar dönemine ait bir heykel Prehistorik çağlardan beri değişik medeniyetler tarafından iskan edilmiş olan Uşak ilinin hemen her tarafında bu medeniyetlere ait kalıntılara rastlamak mümkündür Özellikle Hellenistik, Roma ve Bizans Çağı eserleri bölgenin en zengin arkeolojik buluntularıdır Ulubeyli Sülümenli Harabeleri, Sivaslı Selçikler Köyü Harabeleri, Sivaslı Payamalanı ve Banaz Ahat Köyü Harabeleri bu yerler arasındadır Tarihi Köprüler Karahallı ilçesindeki Clandras Köprüsü yanında Çanlı Köprü, Halıpazarı Köprüsü ve Beylerhanı Köyü sınırları içindeki Beylerhan KöprüsüUlucak Köyü sınırları içerisinde yer alan Çatal (Değirmen) köprüsü Uşak'ın tarihi köprüleridir Tarihi Camiler Uşak Ulu Camii1419 yılında Germiyanoğlu Beyi IIYakup Bey tarafından yaptırılmıştırMendepazarı'nda bulunan Karaali Camii1519 yılında inşa edilmiştir Burma Camii XVIYy da inşa edilmiştir Çakoloz Camii XIXYy da inşa edilmiştir