Rönesans Resim Sanatı /

/

Sanatı Koruyanlar

Hrıstiyanlığın ilk dönemlerinden itibaren batı Avrupa'da sanatsal üretimin başlıca kaynağı kilise olmuştu Rönesans'ı kapsayan zaman dilimi boyunca da kilisenin bu anlamdaki önemi devam etmiştir İleride göreceğimiz gibi, kilisenin dinsel öğretilerindeki katılık yerini giderek daha yenilikçi düşüncelere bırakmaya başlamış ve engizisyon zihniyetini taşıyan din adamlarının yerini laik düşünceye sahip hümanist din adamları almıştır Kilisedeki bu değişim yeni sanat yaklaşımlarının kilise tarafından daha hoşgörülü bir şekilde benimsenmesine ve desteklenmesine olanak sağlamıştır Hem kiliseler için çok sayıda fresk ve sunak resmi sipariş edilmekte, hem de sanatçılara kendi sanatsal anlatımlarını biçimlendirme konusunda görece bir özgürlük tanınmaktadır Hatta Rönesans resminin ilk devrimci örnekleri doğrudan kilise için yapılmış olanlardır Böylece, kentin ayrılmaz bir parçası olan ve kent içerisinde sanat üretimini gerektiren ve bu üretimin gelişimini teşvik eden bir kaynak olarak kilise, Rönesans sanatının korunmasında etkin bir role sahip olmuştur

Kilisenin kentlerde üstlendiği bu rolün daha kapsamlı bir şekilde, 16yüzyılda Vatikan'da bulunan Papalık kurumu tarafından ele alındığı da unutulmamalıdır Mediciler gibi varlıklı sanat koruyucusu ailelerden gelen kişilerin papalığa kadar yükselmiş olmaları Vatikan'ın yani Roma şehrinin önemli bir sanat merkezi olmasına yol açan etkenlerden birisidir Her papa döneminin en önemli sanatçılarına pekçok dini içerikli eser sipariş etmiştir Botticelli, Michelangelo, Raffaello gibi isimler papalar için çalışmışlar ve onlar için portreler, mezar anıtları ve kiliseler yapmışlardır

Yaşamının önemli bir kısmını Vatikan'da çalışarak geçirmiş olan Raffaello'nun yaptığı Papa X Leo ve İki Kardinal adlı resim papaların sanat koruyucusu kimliği hakkında aydınlatıcı bir görsel belgedir Rönesans sanatının gelişimine büyük destek sağlayan Medici ailesinden olan Papa X Leo, bu ailenin dünyevi sanat koruyucusu kimliğini dini olanla bağdaştırmıştır Dünyevi ve dini olanın bu bütünleşmesi, sanatın biçimlenmesinde belirleyici unsurlardan birisi olmuştur Bir papanın kendi portresini yaptırması, din adamının sanata ve yaşama karşı değişen bakış açısının açık bir göstergesidir

Papalar ve kilisenin, birer sanat koruyucusu olarak önemleri yadırganamaz Yine de, unutulmamalıdır ki, Rönesans bir kent ve kentsoylu kültürüdür Bu kültürün bir ürünü olan Rönesans sanatı da kentlerde gelişmiş ve öncelikle kentsoylular tarafından desteklenmiştir

Böylece Trecento'dan başlayarak Avrupa'da kilisenin yanı sıra yeni bir sanat koruyucusu kimliği gelişmiştir: Varlıklı kentsoylular Hatta, bu yeni sanat koruyucusu kimliği çoğu zaman kilise adına veya kilisenin yanında sanata desteklerini sürdürmüşlerdir Bunun en somut örneği resimlerde karşımıza çıkan vakıfçı figürleridir: "Vakıfçı resmi erken ortaçağda ve sonrasında ortaya çıktı Vakıfçı, ancak isminin azizinin kişiliğinde kutsal sahnede tasvir edilmeyi talep edebilirdi Diğer örneklerde vakıfçının kendisi, bazen karısı ve ailesiyle, fakat Meryem ve çocuk İsa'dan çok çok küçük ölçekte görünür Sonradan kutsal kişilikler kadar önemli bir yer alır ve nihayet, geleneksel biçim tamamıyla ortadan kalkmadan önce 17yüzyılın laik kültürlerinde vakıfçıya en onurlu yerin verildiği, kutsal figürlerin tamamıyla ikinci planda kaldığı örnekleri bulmak mümkündür"[Enc of World Art; "Patronage", CXI, s121]

Dini içerikli bir resimde, o resmi kilise adına sipariş eden bir kişi olarak yer almak, hem kişiyi günahlardan arındıran bir hayır işi, hem de onun toplum içerisindeki saygınlığını arttıran bir belge olarak önem taşımaktadır Vakıfçı, aynı zamanda imgesini kutsal kişilerle birlikte görerek dini bir yoğunluk yaşamaktadır Rönesans resminin ilk büyük isimlerinden birisi olan Masaccio'nun Sta Maria Novella Kilisesi duvarına yaptığı Kutsal Üçlü resminde yer alan vakıfçı figürleri, resmi kilise adına sipariş eden kişilerdir ve resmin içerisinde yer almaktadırlar Kutsal figürleri içine alan derin tonozun dışında, iki yanda yer alan karı koca vakıfçılar, bizim gözümüzde tüm bu dini ve toplumsal amaçların dışında, sanat tarihinin bir başyapıtının ayrılmaz figürleri olarak önem taşırlar Çağdaşları, bu figürlere dini bir sahnenin içerisinde imgeleri ölümsüzleşmiş kişiler olarak saygı duymaktaydı, oysa biz onlara sanatın koruyucuları olarak saygı duymaktayız

Sanatın sivil koruyucuları sadece vakıfçı figürlerinde somutlanan kentsoylular olmamıştır Aynı zamanda lonca kuruluşlarında biraraya gelen çeşitli meslek birlikleri de sivil bir irade olarak sanata destek vermişlerdir Kiliselere bu loncaların katkısıyla şapeller eklenmiş, resimler sipariş edilmiştir Varlıklı kentsoyluların birey ya da aile, lonca teşkilatı ya da kent yönetimi olarak kilise adına sanata verdiği destek Rönesans sanatının gelişimine kaynak oluşturmuştur

Ama bizzat kilise ya da kilise adına sivil irade tarafından sanata verilen destek dönemin sanat koruyucusu kimliğini tam olarak tanımlamaz Varlıklı kentsoyluların sanat koruyucusu kimlikleri, çoğu zaman kiliseyle bağlantısı olmadan, tamamıyla kendi adlarına sanatı talep etmek şeklinde olmuştur Kent içerisinde yer alan ve hem yaşam hem çalışma alanı olarak işlev gören saraylarını sanat eserleriyle doldurmak konusunda oldukça isteklidirler Zamanla, saraylarında bu koleksiyonlar için özel odalar bile ayırmaya başlamışlardır: "Koleksiyonculuğun bu ilk ilmi aşamasını, ikinci bir aşama izledi Bu Medici'ler tarafından; Strozzi'ler, Quaratesi'ler ve Rucellai'ler gibi Floransalı patrik aileler tarafından biçimlendirilen koleksiyonlarda açıkça belli olan, çeşitli İtalyan saraylarındaki yönetici sınıflar arasında neredeyse bir zorunluluk olan daha zevke yönelik bir aşamadır" (Enc of World Art; "Museums and Collections", CX, s381)

Servetleriyle ön plana çıkan varlıklı kentsoylular, kısa sürede siyasi güç edinmenin bir yolunu bulup büyük hanedanlar kurmuşlardır Bu hanedanların en önemlisi Floransa'da etkili olan Medici'lerdir Mediciler, İtalya'da etkili olmuş diğer hanedanlara bir örnek teşkil etmektedir


Medici Ailesi

Tüccar kökenli bir aile olan Mediciler, parasal güçlerini kullanarak etkili olmuşlar, zamanla Floransa kentinin yönetimini ele geçirmişler ve hatta aileden yetişen papalar yoluyla dini bir güce de sahip olmuşlardır Ama onların aslı ünü, sanata destek olmalarından kaynaklanmaktadır

Medici ailesinin ilk büyük ismi olan Cosimo il Vecchio (1389- 1464), sadece antik eserler ve küçük objeler koleksiyonu yapmakla kalmamış, ayrıca kiliseler için pekçok sunak resmi sipariş etmiş, Floransa'daki San Marco Manastırı'nın restorasyonuna destek olmuştur Onun sanat koruyuculuğu daha çok dini içeriklidir Kuşku yoktur ki, kilisenin gücünün ve halk üzerindeki etkisinin farkındaydı ve bu etkiden yararlanmak istiyordu, ama aynı zamanda servete karşı olan hrıstiyan öğretisinin yarattığı vicdani baskıyı da hafifletmek istemiş olmalıdır Ancak Cosimo, sanatı sadece dinsel kurumlar için desteklemedi Aynı zamanda, bir saray ve bu saray için aralarında Donatello'nun David heykeli ve Ucello'nun San Romano Savaşı panosunun da bulunduğu çok sayıda eser sipariş etmiştir

Ressam ve heykeltraşlarla yakın ilişkiler kurduğu ve onlardan pekçok eser aldığı bilinmektedir Şüphesiz, sanatın propaganda yanının farkındaydı, ancak çevresinde pekçok hümanistin bulunduğu aydın bir insan olarak sanatı herşeyden önce ondan zevk alınan, yaşama anlam katan bir unsur olarak görmüştür Servetinin bir kısmını sanata yatırmış ve antik eserleri toplamaya ayırmıştır Böylece, sadece zengin ve güçlü bir insan olmanın ötesinde, toplum içerisinde zevkleriyle ve aydın kimliğiyle sivrilen bir isim olmuştur

Onun bu kimliğini, Giorgio Vasari tarafından Palazzo Vecchio'daki Sala di Cosimo il Vecchio'nun duvarına yapılmış Etrafında Yazar ve Sanatçılarla Cosimo il Vecchio resminde açıkça izleyebiliriz Sahnenin ortasında, zeminden birkaç basamakla yükseltilmiş bir yerde oturan Cosimo'nun etrafı dönemin önemli yazar ve sanatçılarıyla çevrilidir Başını sağa doğru çevirmiş, Fra Angelico'nun kendisine gösterdiği bir resme bakmaktadır Sol arkasında beyaz sakalıyla Donatello bulunmaktadır Sarayına David'in heykelini yapan ve onu antik heykeller toplamaya yönlendiren büyük heykel sanatçısı Ayrıca Luca della Robbia, Ghiberti, Fra Filippo Lippi, Brunelleschi gibi sanatçılar da bu sahnede yer almaktadırlar
Cosimo il Vecchio'nun bir sanat koruyucusu olarak Vasari'nin resminde ölümsüzleşen imgesi, Medici ailesinin ondan sonra gelen üyelerinin kimliğini de tanımlamaktadır Oğlu Piero da (1416- 1469) sanata yakın ilgi duymuş ve pekçok sanatçıyı himaye etmiştir Böylece, babasının başlattığı sanat koruyuculuğu geleneğini sürdürmüş ve ayrıca çekirdeği Cosimo döneminde oluşturulan koleksiyonu, başka sanat objeleri ekleyerek geliştirmiştir Piero, küçük sanat objelerine daha çok ilgi göstermiş ve tüm koleksiyonu tek bir salonda biraraya getirmiştir Scrittoio denilen bu oda, 20 m2'lik bir alanı kaplayan, beşik tonozlu ve penceresiz bir mekandır:

"Burada insanoğlunun entelektüel ve sanatsal uğraşılarının çeşitli ürünleri biraraya getirilmiştir Bu çalışma ve düşünce mekanı; kitaplık ve gizlenemeyen bir kibirle sadece en saygın ziyaretçilere açılan özel müze, yalnızca vazolar ve küçük kabartmalar gibi küçük objelerle değil, ayrıca klasik heykel parçaları, küçük bronzlar, madalyonlar, mücevherat işleri, inciler ve değerli ya da nadir taşlar, kitaplar ve minyatürlü yazmalar, tuval resimleri ve kutsal objeler, coğrafi kartlar ve bilimsel merak nesneleriyle doluydu"[TUENA, M Filippo;Il Tesoro dei Medici, Art Dossier, Giunti, Firenze, 1985, s7]
Piero, tüm bu değerli sanat objelerini biraraya getirdiği küçük odada ayrı bir dünya yaratmayı amaçlamış olmalıdır Ayrıca seçkin konuklara gururla bu hazineyi sergilemek, onun ayrıcalık ve saygınlık duygusunu da pekiştirmektedir

15yüzyılda, (cinquecento) Lorenzo de Medici'yle (1449- 1492) ailenin sanat koruyuculuğu en üst anlamına kavuşmuştur Kardeşi Giuliano (1453- 1478) ile birlikte çok iyi bir sanat eğitimi almışlardı Kendisi de bir şair olan Lorenzo, etrafında pekçok edebiyatçı ve hümanist toplamıştır Ayrıca resim, heykel ve mimariye de ilgi göstermiştir Ailenin içinde bulunduğu ekonomik sıkıntılara karşın sanata yatırım yapmaya devam etmiş olması onun sanat tutkusunun boyutunu göstermektedir Sanat koruyuculuğunun gelenek haline geldiği Mediciler'de sanata destek olmak adeta ailenin ayırdedici bir özelliği olmuştur

Bu özellik, Vasari'nin Cosimo il Vecchio'yu bir sanat koruyucusu olarak etrafı sanatçılarla çevrili şekilde gösterdiği resminde olduğu gibi, Ottavio Vannini'nin Lorenzo Medici'yi benzer durumda gösteren ve Palazzo Pitti'de yer alan duvar resminde ele almış olmasıyla görsel ifadesini bulmaktadır Lorenzo, aynı büyükbabası gibi, etrafı sanatçılarla çevrili olarak resmedilmiştir ve bu sanatçılar arasında Michelangelo da vardır

İki farklı sanatçı tarafından ele alınan bu iki resim, Medici ailesinin sanat koruyuculuğunun onların ayrılmaz bir özelliği olduğunu resim diliyle somut bir şekilde aktarmaktadır

Mediciler, sanatı sadece ondan entelektüel bir haz almak uğruna desteklememişler aynı zamanda sanatın propaganda gücünü de fark etmişlerdir Lorenzo'nun iktidar hırsı, onu güç ekonomik koşullarda bile sanatın gücünden yararlanmayı amaçlayarak, sanata yatırım yapmaya iten bir neden olmuştur Lorenzo Medici, aralarında Botticelli, Verocchio, Leonardo da Vinci, Giuliano da Sangallo ve Medici bahçelerindeki heykel okulunda yetişen Michelangelo'nun da bulunduğu çok sayıda sanatçıya kucak açmıştır Onlardan pekçok eser talep etmiş ve çalışmalarını desteklemiştir Öte yandan, onun döneminde Floransa'dan diğer İtalyan kentlerine birçok sanatçı yollanmıştır Leonardo da Vinci Milano'ya, Verrocchio Venedik'e, Benedetto da Maiano Napoli'ye, Botticelli ve Signorelli Roma'ya gitmiştir: "Sınırlarından dışarıya yapılan Floransa kültürel faaliyetinin propaganda değerinin tamamıyla farkındaydı ve böylece sonraki yüzyıllarda önemli olacak resmi tür patronluğu başlattı" (Enc of World Art; "Patronage", C11, s123)

Lorenzo'nun siyasi ve ekonomik gücüyle bağlantılı olarak artan yaptırım gücü, bilinçli bir sanat tutkusuyla birleşince karşımıza çağının en büyük ve belki de Perikles'ten sonra ilk defa böylesine önemli bir dünyevi sanat koruyucusu kimliği çıkmıştır Onun sanat koruyuculuğu, çağının Floransa'sında çok sayıda önemli sanatçının yetişmesine ve sayısız eserin üretilmesine olanak sağlamıştır

Alıntıdır