|
Prof. Dr. Sinsi
|
Türkler İle Müslümanlar Arasindaki İlk Münasebetler / Türk-İslam Dünyası Tarihi
TÜRKLER İLE MÜSLÜMANLAR ARASINDAKİ İLK MÜNASEBETLER
Buraya kadar bahsi geçen Türk toplulukları, savaşlar ve göçler sonucunda Moğolistan'dan Tuna boylarına kadar uzanan oldukça geniş bir bölgeye yayılmışlar; pek çok farklı kültür ve inançlara sahip halklar ile tanışma imkanı bulmuşlardır Bu durum onların çeşitli dinlerin etkisinde kalmalarına neden olmuştur Bununla birlikte, ilerleyen sayfalarda anlatılacağı gibi, Türkler asıl kimliklerini Müslümanlık ile bulmuşlar; yüzyıllar boyunca İslamiyet'in koruyuculuğunu ve bayraktarlığını yapmışlardır
Türkler'in güneye ve batıya doğru gerçekleştirdikleri göçlerin başlıca nedeni ekonomikti Batıya göç eden Türkler, İran'da Sasani İmparatorluğu engeli ile karşılaşınca daha ileriye gidemediler Bunlardan bir kısmı İran'a yakın bölgelerde yerleşirken, bazıları Hindistan'a doğru yöneldiler
Sasani İmparatorluğu, belirli bir süre Türkler ile Müslümanlar arasında bir set teşkil etmiş; Arap ordularının Yermuk (634), Kadisiye (635) ve Nihavend (641) Savaşlarının ardından İran'ı ele geçirmeleriyle ortadan kaldırılmıştır Buralarda yerleşik bulunan Türkler, önceleri Araplar'la mücadele etmişlerse de, Talas Savaşı'nda (751) Çinlilere karşı Araplar'ın yanında yer almışlardır Savaş sonrasında Çin'in Orta Asya'dan çekilmesiyle bölgeye Araplar hakim olmuşlardır Bu tarihten itibaren de Türkler'in hak din olan Müslümanlığı tanıma imkanı doğmuştur
Türkler'in Araplar ile yakınlaşması sonucunda, Maveraünnehir bölgesindeki Türkler Müslümanlığı kabul etmeye başladılar Ancak, ilk Müslüman Türk Milleti bu bölgedekiler değil, İtil boyunda yaşayan Türkler'in oluşturduğu Bulgarlar oldu
10 yüzyılın başında İtil Bulgarları ile Abbasiler arasında diplomatik ilişkiler kuruldu İtil Bulgarları İlteberi, yani hükümdarı Almış'ın isteği üzerine, Bağdat'taki Abbasi Halifesi kendisine din adamı ve askeri uzmanlardan oluşan bir heyet gönderdi Müslüman heyetin İtil'e ulaşmasının ardından İtil Bulgarları 922 yılında topluca Müslüman oldular Böylece İtil (Volga) Bulgarları ilk Müslüman Türk devleti oldu O yıllarda Hazar Hanları Museviliği, Uygurlar Maniciliği, Doğu Avrupa'daki Türkler Hıristiyanlığı kabul etmişlerdi
Tarihçilerin yazdıklarına göre, Cuma hutbelerinde "Allah'ım, Bulgar İlteberini doğru yola götür" deniyordu Hükümdar, babası Müslüman olmadığı için onun adının yerine Abdullah adını kullandı Bulgar Türkleri o sırada eski örf ve adetlerini, bazıları İslam'a uymasa da devam ettiriyorlardı Diğer taraftan Müslümanlığın şartlarını yerine getirme konusunda da çok kararlı idiler Nitekim Başkurt Türkleri o sırada Hıristiyan olacakken Bulgarlar bunu engellediler
Diğer bir gelişme, Maveraünnehir bölgesinde yer alan şehirlerdeki Müslüman Türk nüfusunun artması oldu Buralarda yaşayan Türkler, maddi imkanlarının çoğunu İslam dinini yaymak amacıyla harcıyorlardı "Putperest" dedikleri soydaşlarını hak yola çevirmek üzere onların ülkelerine akın eden Türkler'e maddi yardımda bulunuyor, onların yiyecek gibi ihtiyaçlarını karşılıyorlardı Aynı dönemde göçebe Karluk ve Oğuz boylarının kitleler halinde Müslüman oldukları görülüyordu Göze çarpan bir nokta da, Müslüman Türkler'in yoğun oldukları şehirlerde, Müslüman Türk alimlerin tarih sahnesinde görünmeye başlamalarıydı
Türkler'in İslamiyet'i tanımalarında etkili olan sadece Müslüman heyetler değildi Bu süreçte Müslüman tüccarlar, dervişler ve Abbasi ordularında görevli Müslüman Türk askerler de önemli görevler üstlendiler 19 yüzyılın ortalarında Abbasi ordularında çok sayıda Türk vardı Bu tarihte, Türkler Bizans sınırında görev alarak Hıristiyanlara karşı İslam dünyasını korumaya; aynı zamanda da İslamiyet'i yakından öğrenmeye başladılar Kahraman Türk akıncıları unutulmaz başarılar kazandılar; Battal Gazi Destanı şanlı tarihimizin önemli yapraklarından biri oldu
Şöyle özetlenebilir ki, Türkler'in Müslümanlığa geçişleri 10 yüzyıla kadar yavaş, bu tarihten sonra ise büyük bir hızla gerçekleşmiştir
TÜRKLER NASIL TANINIYORLARDI?
Türkler'in İslamiyet'i kabul etmeye başladıkları dönemler hakkında günümüze ulaşan eserlerin sayısı oldukça azdır Dolayısıyla İslam dünyasında Türkler'in nasıl tanındıklarına ilişkin bilgilerimiz sınırlıdır Zeki Velidi Togan tarafından yayınlanan İbn-i Fadlan Seyahatnamesi bazı ipuçları vermektedir İbn-i Fadlan, başkanlığını yaptığı Abbasi elçilik heyetiyle bazı Türk boylarını ziyaret etmiş ve gözlemlerini kaleme almıştır Diğer bir kaynak olan, Ebu Dülef Seyahatnamesi de bununla benzer görüşler içermektedir
780-869 yılları arasında yaşamış Arap edibi ve düşünürü Cahiz'in Hilafet Ordusu Menkıbeleri ve Türkler'in Faziletleri gibi çalışmaları bulunmaktadırTürkler'in Faziletleri isimli eser Türkler'in karakteri hakkında yazılmış ilk kitaptır Söz konusu eserde Türkler, düzeni seven, kabiliyetli, aynı zamanda da mütevazı insanlar olarak tanıtılmıştır Cahiz, "Türk tek başına bütün bir cemiyet demektir" diyerek Türkler'in üstün niteliklerine işaret etmiştir Aynı kitapta, Türkler'in at üzerinde geçirdikleri zamanın yerde ve uykuda geçirdikleri zamandan çok daha fazla olduğu; ok atma ve ata hakim olma yetenekleri belirtilmiştir Bunların yanı sıra, diğer milletlerin meziyetleri sayılırken Türkler'in askerlikte en ileri seviyede olduklarına dikkat çekilmiştir
Söz konusu kitapta Cahiz, Türkler hakkında övgü dolu ifadeler kullanmıştır:
"Savaş sanatı Türk'e bilgi, tecrübe, siyaset ve sair yüksek vasıflar kazandırmıştır Türk daima sözünde durur ve hile bilmez Türk Hakanı hileyi sadece savaşta da olsa yapmak zorunda kaldığını üzülerek belirtir ve iki yüzlü olanları daima en kötü insan sayar Arap ordularını Türkler kadar titreten başka bir Millet yoktur Türkler daima soylarıyla iftihar ederler, vatanlarına ve dillerine çok bağlıdırlar Düşmanları esir alınca onlara iyilik ve ikram eder, alicenaplık gösterirler"
Türk tarihinin anlatıldığı bir kaynakta, o çağlarda, İslam dünyasının Türkler'e yaklaşımı şöyle anlatılır:
"Araplar Maveraünnehir'e geldikleri zaman Türkler'in yüksek ahlaki meziyetlere, büyük bir idarecilik ve askerlik maharetine sahip olduklarını görmüşlerdi Bunların şöhreti ta uzak İslam beldelerine kadar yayılıyor, herkes Türkler'den bahsediyordu Müslümanlar arasında, Türkler İslamiyet'e girdikleri takdirde artık hiçbir gücün İslam'a karşı çıkamayacağı inancı doğmuştu Nitekim birçokları vaktiyle Hazreti Muhammed'in Türkler'le ilgili övgülü ve müjdeli sözler söylediğini rivayet ediyor, hatta bazı Kuran ayetlerinde Türkler'in ima edildiği söyleniyordu"
İSLAMİYET VE TÜRKLER
Türkler, İslam'ı hiçbir zorlama olmaksızın ve büyük bir içtenlikle kabul ettiler Bu, tüm tarihçilerin kesinlikle üzerinde ittifak ettikleri bir konudur Böyle bir gelişmede, onların Gök-Tanrı dinleriyle Müslümanlık arasında birtakım benzerliklerin bulunması önemli rol oynamıştır
Eski Türkler, inandıkları yaratıcıyı "Tengri" olarak isimlendiriyorlardı Tanrı'nın tek olduğuna ve herşeyi yarattığına inanıyorlardı Öldükten sonra, iyi insanların "uçmağ" denilen cennete, kötülerin ise "tamu" olarak adlandırılan cehenneme gideceklerini düşünüyorlardı Kadere inanırlardı İbn-i Fadlan'ın yazdıklarına göre, Türkler'de zina ve eşcinsellik yasaktı; hırsızlık yapanlar ağır cezalara çarptırılırlardı; iyilik yapmaya son derece riayet edilirdiTüm bunlar Türkler'in Müslüman oluşlarını hızlandıran ve kolaylaştıran etkenlerdi
Türkler tarih boyunca çeşitli dinlere girmişlerdir Buna rağmen İslamiyet dışındaki dinlere girenler Türklüklerini koruyamamış; diğer kültür ve dinler içinde eriyip gitmişlerdir İslam dini, milli yapıya uygun olduğu içindir ki Türkler kitleler halinde bu dini kabul etmişler ve milli varlıklarını muhafaza etmişlerdir Diğer bir deyişle İslam, bütün Türkler'i birleştiren bir din olmuştur Bu gerçekler, Türk Tarihinden Yapraklar isimli eserde şöyle ifade edilmiştir:
"Türkler, Müslüman dinini samimi olarak, kendi istekleriyle, hiçbir zorlama ve dış baskı olmaksızın kitle halinde kabul edince, tarihlerinin yeni bir devresine ayak basmış oluyorlardı Bu yeni devre, 10 asırdan önceki asgari 1200 yıllık devreden daha da şanlıydı Müslümanlık, Türk milli bünyesi için uygun bir din haline geldi Türkler, Müslüman olma suretiyle Türklüklerini kemale erdirmiş, adeta tamamlamışlardı"
Türkler arasında Müslümanlık, daha çok tarikatlar ve kendini dine adamış hizmet ehli insanlar vesilesiyle yayılmıştır Başka dinlerin de yaygın olduğu Maveraünnehir bölgesinde, Müslüman alim, hukukçu ve bilim adamlarının yetişmesi ve çoğalması İslamiyet'in yayılmasına hız kazandırmıştır Bu sırada medreseler kurulmuş; "yüksek İslam" adı verilen yazılı geleneğe bağlı İslam anlayışı ve yorumu uygulanmıştır
İlk Kuran tercümeleri 10 yüzyılda Farsça çevirisiyle karşılaştırılarak satır aralarına yazılmıştır Müslümanlığın kabulünden sonra, Kuran'ın yazılı tercümeleri, Türkçe yazı dilinin gelişmesine ve yaygınlaşmasına da katkıda bulunmuştur
Türkler'in İslam dinini kabul etmeleri önemli bir gelişmeye daha vesile olmuştur İslamiyet, Türkler'in bayraktarlığında dünyaya yayılmış; bu durum da dünya tarihini şekillendirecek pek çok oluşuma öncülük etmiştir Profesör Erol Güngör bu gerçeğin altını şöyle çizmiştir:
"Türkler İslam'ı kendileri için bir milli din haline getirdiler, bütün benlik ve samimiyetleriyle bu dine sarılarak on birinci yüzyıldan itibaren İslam dünyasının bütün düşman kuvvetlere karşı korunması işini tek başına yüklendiler
İslamiyet devrine kadar Türkler her türlü yüksek meziyete sahip olan, fakat henüz dünyada kendi yerini tam bulamamış olan bir milletti İslam, onun yolunu aydınlatan bir ışık oldu ve Türk Milleti bu ışığı takip ettikçe hep yükseldi"
TOLUNOĞLULLARI, İHŞİDOĞULLARI VE SACOĞULLARI
Bilindiği gibi, tarihte Türkler tarafından kurulan ve yönetilen, fakat halkının çoğunluğu Türk olmayan devletler vardır Bunlar arasında Tolunoğulları, İhşidoğulları ve Sacoğulları devletlerinin ayrı bir önemi vardır Söz konusu üç devletin kurucuları Müslüman Türkler'dir
Abbasi Halifeliği sınırları içerisinde biraraya gelen müstakil ilk Türk devletinin kurucusu, Oğuz Türkleri'nden cesaret ve bilgisi ile nam salmış Tolun Ahmed'dir 868 yılında Mısır Valisi olan Ahmed, burayı başarıyla yönetirken aynı zamanda kuvvetli bir ordu kurmuş, Bağdat ile arası açılınca bağımsızlığını ilan etmiştir Mısır'ın ekonomisini düzeltip halkı yoksulluktan kurtardığı için burada oldukça sevilmiştir Yerine geçen oğlu Humareveyh zamanında devletin sınırları Toroslar ve Irak'a kadar genişlemiştir Ancak onun ardından gelenler iyi yönetim gösterememişler; bunun sonucunda Abbasi kuvvetleri 905 yılında Mısır'a girerek Tolunoğulları yönetimine son vermişlerdir
Mısır'da kurulan ikinci Türk devleti İhşidoğulları Devleti'dir (935-969) Kurucusu Mısır Valisi İhşid'dir O yıllarda İhşidoğulları'nın sınırları Mısır'dan Suriye'ye kadar olan bölgeyi kapsamıştır Ölümünden sonra oğulları başa geçtiyse de, çıkan iç karışıklıklardan faydalanan Fatimiler bu devleti yıkmışlardır
Sacoğulları Devleti'nin kurucusu Abbasilerin Azerbaycan ve Ermenistan Valisi Afşın'dır Sacoğulları yaklaşık kırk yıl bu bölgede, Abbasilerden bağımsız bir devlet olarak varlığını sürdürmüştür
KARAHANLI DEVLETİ
9 yüzyılda Karahanlılar, Orta Asya'da belirgin bir güce sahiplerdi 10 yüzyılda Satuk Buğra Han'ın İslamiyet'i devletin resmi dini ilan etmesiyle, Karahanlı Devleti Orta Asya'daki ilk Müslüman Türk devleti oldu Satuk Buğra Han ile birlikte 200000 Türk ailesi de İslamiyet'i kabul etti Böylelikle Orta Asya'daki güçler dengesinde İslamiyet yerini almış oldu
Karahanlılar, İslamiyet'i sadece seçmekle kalmamış; onun diğer Türk boylarına duyurulması görevini de üstlenmişlerdir Bu dönemde özellikle Kaşgar bölgesinde, kapsamlı İslami çalışmalar yapılmış ve eşsiz eserler yazılmıştır Dönemin en önemli kitapları arasında, Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilik (Mutlu Kılan Bilgi) adlı eseri ve Kaşgarlı Mahmud'un Divan-ı Lügat-it Türk isimli eserleri sayılabilir Birinci eser devlet yönetimi, ikincisi de dil bilimi alanında türlerinin ilk örnekleri olmuştur
İslamiyet, Türkler'e yeni ufuklar açtı 11 yüzyıl, Türkler'in İslam dünyasında gün geçtikçe güçlendiği bir dönem oldu Tarihçilerin aktardığına göre, Hazreti Muhammed'in Müslüman Araplara "İleride bu ümmetin efendisi Türkler olacaktır" dediğine dair rivayetler dilden dile dolaşıyordu Kaşgarlı Mahmud'un kitabının başında Türkler'e hakimiyet verildiği, herkesin Türkler'e muhtaç olduğu ve bu nedenle Türkçe öğrenmesi gerektiği yazmaktaydı
Karahanlılar devri özellikle Türk kültür ve sanat tarihi bakımından önem taşır Bu dönemde, yerleşim merkezlerinde camiler, köGoogle Page Rankingüler, kervansaraylar ve benzeri yapılar inşa edilmiş; eğitim kurumları açılmış; Buhara ve Semerkant bilim merkezi durumuna gelmiş; Türk dili de büyük bir gelişme olanağı bulmuştur
İlk Türk mutasavvıfı Ahmed Yesevi Karahanlılar zamanında yaşadı Ahmed Yesevi ve halefleri, Orta Asya'da İslamiyet'e çağıran elçiler oldular; bu topraklarda İslamiyet'in yayılması için büyük çaba harcadılar Anadolu Türk evliyalarının çoğu Ahmed Yesevi'den eğitim aldı Ahmed Yesevi ve onun ardından gelenler Türkçeyi yaygın olarak kullandılar; böylece Türkler'in İslamiyet'i tanımalarına unutulmaz katkılarda bulundular Bunun Türk Birliği'nin kurulması yolundaki önemli kilometre taşlarından birisi olduğu açıktır
Karahanlı Devleti 13 yüzyılın ilk çeyreğine kadar ayakta kaldı; bu tarihteki Moğol istilaları sonucunda yıkıldı
GAZNELİLER
Gazneliler Devleti, adını Doğu Afganistan'da bulunan başkentleri Gazne'den almış; çağının en güçlü devletlerinden biri olmuştur 997 yılında Gazneli Mahmud'un iktidara gelmesiyle en parlak çağını yaşamıştır Gazneli Mahmud Müslümanlığı yayma konusundaki çabalarıyla herkesin takdirini kazanmış; devletin sınırlarını Toharistan ve Maveraünnehir'den Pencap'a, Multan'a ve Sind'in bir bölümüne kadar genişletmiştir Hindistan'a 17 kez sefer düzenlemiş ve Kuzey Hindistan'ı topraklarına katmıştır Bölge insanları büyük oranda İslamiyet'i seçmişler; böylece günümüzdeki Pakistan Devleti'nin temeli atılmıştır
Gazneli Mahmud'un İslamiyet'i tebliğ etme yolundaki çalışmaları Bağdat'taki halife tarafından da desteklenmiş ve ona "Sultan" unvanı verilmiştir Türk tarihinde sultan unvanını ilk defa o kullanmıştır Şüphesiz Gazneli Mahmud Türk-İslam tarihinin en büyük şahsiyetlerinden biridir
Aynı devirde, ünlü Türk düşünürü Ebu Reyhan el-Biruni, Gazne'de çalışmalarını sürdürmüştür Bu gelişme, söz konusu dönemin Türk-İslam kültür tarihinin en önemli çağlarından birisi olarak anılmasında rol oynamıştır Firdevsi'nin "Şehname"si de yine bu dönemde Sultan Mahmud'a sunulan yapıtlar arasındadır
Sultan Mahmud'un ardından yerine oğlu Sultan Mesud geçmiştir Dandanakan Savaşı'nda Gazneliler, Tuğrul ve Çağrı Beyler komutasındaki Oğuz kuvvetlerine yenilmiş ve Selçuklu hakimiyetine girmişlerdir
OĞUZLAR
Türk Milleti'nin her devirde en büyük bölümünü oluşturan Oğuzlar, siyaset ve medeniyet sahasında da en büyük rolü oynamışlardır İslamiyet'i seçmelerinden önce Göktürk Devleti'ni; İslamiyet'le tanışmalarından sonra Harzemşahlar, Akkoyunlu ve Karakoyunlular Devletlerini, Selçuklu ve Osmanlı İmparatorluklarını kuranlar Oğuzlar'ın soyundandır Oğuz adı, kabile, boy anlamı da bulunan ok sözünden eski Türkçede çoğul eki olan "z" ekiyle türetilmiştir 24 boy halinde yaşayan Oğuzlar, boy yapılarını her gittikleri yere taşımışlardır
Oğuzlar'ın 24 boyu, Oğuz Han'ın Gün, Ay, Yıldız, Gök, Dağ ve Deniz adlarındaki altı oğlunun ve bu altı oğlun her birinin dörder oğlunun soyundan türemiştir 24 boyun on ikisi Bozoklar, on ikisi Üçoklar şeklinde adlandırılmıştır Bozoklar'ın sembolü yay, Üçoklar'ın sembolü ok olmuştur (Bugün Türkiye'de yaşayan Türkler'in soy ağaçlarına bakılırsa, çoğunun 24 Oğuz boyundan birine mensup olduğu görülür Türkiye'deki birçok yer adı ve buralarda yaşayanların isimleri de Oğuz boylarının isimleridir)
Bozoklar, Oğuz Han'ın Gün Han, Ay Han ve Yıldız Han adlı oğullarından meydana gelmişlerdir: Kayılar, Bayatlar, Alkaevliler, Karaevliler, Yazırlar, Dodurgalar, Dögerler, Yaparlılar, Avşarlar, Beğdililer, Kızıklar, Karkınlar
Üçoklar, Oğuz Han'ın Gök Han, Dağ Han ve Deniz Han adlı oğullarından meydana gelmişlerdir: Bayındırlar, Peçenekler, Çavuldurlar, Çepniler, Salurlar, Eymürler, Alayuntlular, Yüregirler, İğdirler, Büğdüzler, Yıvalar ve Kınıklar
Peçenekler'i önlerine katarak Doğu Avrupa'ya yönelen Oğuzlar, kalabalık topluluklar oluşturdular; Uz veya Guz şeklinde adlandırıldılar Ruslar ise bunlara doğrudan doğruya Türk adını verdiler Peçenekler'in ardından göçlerine devam eden Uzlar'ın büyük bir kısmı 1064 yılında Tuna'yı aşarak Balkanlar'a geçti; diğer bir bölümü bugünkü Ukrayna'nın güneyinde yerleşti Bunlardan bazıları Karakalpak adıyla tanındılar 11 yüzyıl ortalarında Balkanlar'da yurt tutan Uz topluluklarının bir bölümü Vardar Ovası'ndaki başka Türk unsurlarla karışarak, buranın tam bir Türk yurdu olmasını sağladılar Uzlar'ın kalan kısmı Dobruca'da yerleşerek, bugünkü Gagauzlar'ın temelini meydana getirdiler
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ
Oğuzlar'ın Aral Gölü ile Hazar Denizi arasındaki bölgede yerleşen kısmı, tarihte yepyeni bir çığır açtı İslam dininin Oğuzlar arasında yaygın duruma gelmesiyle diğer Türk boyları onları Türkmen şeklinde isimlendirdiler
Büyük Selçuklu hükümdarı Alparslan'ın kumandanlığında kazanılan Malazgirt Meydan Savaşı'yla beraber Anadolu'nun kapıları Türkler'e tamamen açılmıştır
Selçuk Bey, Dukak Bey'in oğluydu; Oğuzlar'ın Üçoklar dalından Kınıklar boyundandı Selçuk Bey'in torunları olan Tuğrul ve Çağrı Beyler döneminde Oğuzlar, 1040 yılında, Dandanakan'da Gaznelileri yenerek Büyük Selçuklu Devleti'ni kurdular Daha sonra İran'ı fethedip, Doğu Anadolu'nun kapılarına dayandılar Tuğrul Bey ile Çağrı Bey'in kesin bir birlik ve beraberlik içinde hareket etmeleri, başarılarındaki en önemli etken oldu Tuğrul Bey, halife tarafından Sultan olarak tanındı; sağlığında Sünni İslam dünyasını tek bir çatı altında topladı Ölümünün ardından yerine, Çağrı Bey'in oğlu Alparslan geçti
Alparslan hiç tartışmasız Türk tarihinin en önemli isimlerinden biridir Türk tarihinde bir dönüm noktası olan, Anadolu'nun kapılarını açan Malazgirt Zaferi'nin (1071) mimarıdır Alparslan, büyük bir devlet adamı ve komutan olmasının yanında üstün ahlakıyla da tanınır Şu satırlar onun seciyesini anlatması açısından anlamlıdır:
"Büyük Kumandan Alparslan'ın saray mutfağında her gün elli koyun veya keçi kesilerek fakirlere dağıtılmaktaydı Sultan'ın divanında sayılamayacak kadar çok fakir kimselerin isimleri kayıtlı olup bunlara muntazaman maaşları verilmekteydi O Koca Sultan bazen tevafuk eseri hasta ve fakir bir kimseyi gördüğü zaman, son derece hassasiyete kapılarak teessüründen ağlayıp derhal yardımına koşmaktaydı" Bizanslılar'ın Malazgirt Savaşı'ndan sonra yapılan anlaşmaya uymaması nedeniyle Sultan Alparslan komutanlarına Anadolu'nun tamamen fethedilmesi emrini verdi Alparslan'ın yerine geçen Melikşah zamanında da bu fetih hareketleri devam ettirildi Kutalmışoğlu Süleyman Bey ve kardeşi Mansur gibi hanedan üyeleri ile Artuk Bey, Tutak, Danişment Gazi, Mengücek, Ebulkasım gibi isimlerin komutasındaki Türkmenler Anadolu içlerine akınlar düzenlediler Anadolu'nun fatihi olan bu değerli komutanlar veya oğulları hakim oldukları bölgelerde kendi devletlerini kurdular Bunlar, Anadolu'da kurulan ilk Türk devletleridir Melikşah'ın 1092'de öldürülmesinden sonra, bu Türkmen beylikleri daha bağımsız hareket etmişlerse de çoğu siyasi bakımdan Irak Selçukluları'na bağlı kaldılar Anadolu'nun Türkleşmesinde önemli rol oynayan ilk Türk devletleri, genellikle küçük, mahalli yapıdaydılar Ancak Saltuklular, Danişmentliler, Mengücükler ve Artuklular diğerlerinden daha güçlüydüler Zamanla Anadolu Selçukluları, diğerleri üzerinde hakimiyet kurarak, Anadolu'da Türk birliğini sağladılar
Melikşah ve veziri Nizam-ül Mülk döneminde, Selçuklu İmparatorluğu en parlak yıllarını yaşadı Ancak her ikisinin de öldürülmesinin ardından gelişen bazı olaylar Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun dağılmasını hızlandırdı Bunlardan en önemlileri, taht mücadeleleri ile Hıristiyan dünyasının ortak harekete geçmesi sonucunda düzenlenen Haçlı Seferleri oldu
MALAZGİRT ZAFERİ
Alparslan'ın Büyük Selçuklu tahtına geçmesiyle birlikte, Anadolu'ya yapılan akınlar tekrar hız kazandı Bu akınlarda Orta ve Güney Anadolu baştan başa geçilerek birçok şehir alındı Alparslan'ın bir amacı da Mısır'ı fethederek İslam dünyasındaki ayrılıkçı hareketlere son vermekti Ancak o sıralarda başka bir durum ortaya çıktı
Aynı yıllarda Bizans'ta iç karışıklıklar hüküm sürmekteydi Bizans, Türk akınları karşısında aciz kalmıştı Yeni imparator Romanos Diogenes Anadolu'yu kaybetmekte olduklarının farkına varınca bu gelişmeyi durdurmak ve Türkler'i Anadolu'dan çıkarmak amacıyla Anadolu'ya geçti; Selçuklular'a karşı büyük bir ordu kurma çalışmalarına başladı Anadolu'ya iki sefer düzenledi, bazı tahribatlar verdi, ancak imparatorun amacı Türkler'e son ve kesin bir darbe vurmaktı Bu nedenle, Ermeni, Gürcü; ücretli Frank, Norman, Rus askerleri; Türk soyundan Uz ve Peçenek kuvvetlerinden oluşan 200 bin kişilik büyük bir ordu hazırladı
Hazırlıkların ardından Bizans ordusu doğuya doğru sefere çıktı Bu sırada Alparslan, Mısır seferine çıkmış, kuvvetleriyle Halep'i kuşatmıştı Bizans ordusunun ilerleyişini duyunca süratle geri dönmeye karar verdi Yaşlı ve yorgun askerlerini bırakarak emrindeki genç ve dinç kuvvetlerle Malazgirt yakınlarına geldi Birkaç kez barış teklif ettiyse de bunu Alparslan'ın korkusuna yorumlayan Romanos Diogenes barışı reddetti; artık savaş kaçınılmazdı
Tarihi kaynaklara göre Bizans'ın 200 binlik ordusuna karşı, Selçuklu kuvvetleri 50 bin kadardı İki ordu Malazgirt Ovası'nda mevzilendiler
İslam ülkelerinin her köşesinde, Alparslan'ın zafer kazanması için hutbe okunuyor, dua ediliyordu Sultan Alparslan 26 Ağustos 1071 Cuma günü sabahı etkileyici ve coşkulu bir konuşma yaptı:
"Kumandanlarım, askerlerim! Biz ne kadar az olursak olalım, onlar ne kadar çok olursa olsunlar, daha fazla bekleyemeyiz Bütün Müslümanların minberlerde bizim için dua ettiği şu saatlerde kendimi düşman üzerine atmak istiyorum Ya muzaffer olur gayeme ulaşırım, ya şehit olur cennete girerim Askerlerim! İşte atımın kuyruğunu bağladım Bir er gibi savaşa gireceğim Üzerimde sultanlık belirtisi hiçbir şey yoktur Şehit olursam, üzerimdeki şu beyaz elbise kefenim olsun O zaman ruhum göklere çıkacaktır Ya Rabbi! Seni kendime vekil ediyor, azametin karşısında yüzümü yere sürüyor ve Senin uğrunda savaşıyorum Ey Tanrım, niyetim halistir, bana yardım et Sözlerimde yalan varsa beni kahret"Halife de bütün camilerde okunmak üzere her tarafa gönderdiği hutbesinde şöyle dua etmişti:
"Allah'ım, Müslümanlığın bayraklarını yükselt ve hayatlarını sana kulluk uğrunda esirgemeyen mücahitlerini yalnız bırakma; Alparslan'ı düşmanlarına muzaffer kıl ve askerlerini meleklerin ile teyit eyle!"
Alparslan, askerlerine hitabının ardından kılıcını ve gürzünü kuşanarak ordusunun başına geçti Alparslan sayıca çok üstün olan Bizans kuvvetlerine karşı, Türk savaş taktiği olan "Turan taktiği"ni başarıyla uyguladı Askerlerin bir kısmı savaş alanının iki yanındaki tepelerde pusuya yattı Diğer kuvvetler önce düşmana saldırdı, sonra da kaçar gibi yaparak geri çekildiler Türkler'in bozguna uğradığını zanneden Bizans kuvvetleri disiplinsiz bir şekilde Selçuklu kuvvetlerini takibe başladı ve merkezden epey ayrıldılar Pusuya doğru çekilen Bizans ordusu, bu tuzağı geç fark etti Geri çekilmeye çalıştıkları sırada Ermeniler ve bazı yedek kuvvetler savaş alanından kaçtılar Bizans ordusundaki Uzlar ve Peçenekler de Türkler'in safına geçtiler Tam anlamıyla çembere alınan Bizans ordusu, akşama kadar süren Türk hücumlarıyla adeta yok edildi; Diogenes de yaralı olarak ele geçirildi Alparslan, imparatorun umduğunun aksine ona çok iyi muamele etti, saygı gösterdi ve onunla bir anlaşma yaparak serbest bıraktı
Malazgirt Zaferi sonuçları itibarıyla hem Türk tarihi, hem de dünya tarihi bakımından çok büyük bir önem taşımaktadır Böylece Anadolu kapıları Türkler'e tamamen açılmıştır Anadolu'nun çeşitli yerlerinde irili ufaklı Müslüman Türk devletleri ortaya çıkmış; Türkiye Cumhuriyeti'ne kadar uzanan Türkiye tarihi başlamıştır Artık Anadolu, ebediyen Türk ülkesi olmuştur Bu zaferle, Türkler'in İslam dünyasındaki prestiji ve liderliği daha da güçlenmiştir
Malazgirt Zaferi, Avrupa'da da derin izler bırakmıştır Bizans'ın yenilmesi üzerine kendilerini de tehlikede gören Hıristiyan Avrupa, Türkler'e karşı ittifaklar kurmuştur Diğer bir ifadeyle, Haçlı ittifakı aslında bu zafere bir tepki olarak doğmuştur Haçlı Seferleriyle Türk ilerleyişi durdurulmak istenmiştir
|