Mevlana Ve Felsefesi....

Ancak Mevlana'ya göre gerçeği arayan kişinin dünyadan, dünya nimetlerinden kaçmasına gerek de yoktur Çünkü, dünya Tanrının tezahürüdür
Kaçınılması gereken ise sadece gaflettir
"Bizde riyazat yoktur Yolumuz baştan başa yaşayış yoludur Huzur ve Barıştır" der
Bütün yaşantısı bu bakımdan diğer sufilerin dışındadır Mevlana ayakları yerde olan gerçekçi bir mutasavvıftır Dünyayı, görerek, duyarak yaşamıştır Bütün söyledikleri Dünya ile yeryüzü ile ilgilidir Mevlana'da tasavvuf yaşayan bir ahlak sistemidir
Ona göre dinlerin gayesi birdir Ayrı olan sadece gidiş yollarıdır
O, sadece tevekkül ile yaşanan bir hayatı da kabullenmez ve Peygamberin bir hadisine işaret ile;
"Dedi Peygamber yüksek haykırışla,
Tevekkülle beraber, devenin dizini bağla"
Onu tanımak, onun fikirlerini anlamakla ancak mümkündür O da sadece onun satırlarında gizlidir
Galiba artık sözü ona bırakmanın zamanı geldi
Mevlana bütün sözünü insana söylemiştir Onun için insan en yüce yaratıktır İnsan Allah’ın ruhundan üflediği özel olarak yarattığı ve dünya üzerindeki nimetleri kullanımına tahsis ettiği bir varlıktır
"Sen cihanın hazinesisin, cihan ise yarım arpaya değmez Sen cihanın temelisin, cihan senin yüzünden taptazedir Diyelim ki, alemi, meşale ve ışık kaplamış, çakmaksız ve taşsız olduktan sonra o, iğreti bir rüzgârdan başka nedir, (rubailer, rubai 226)"
"Tanrı'nın adlarından biri El-Mümindir İman eden kula da mümin denir Mümin, müminin aynasıdır demek, Tanrı onda, o aynada tecelli etti demektir
(Eflaki 1/461)" diyen Eflakiye bakın nasıl katılıyor Mevlana: "Gözümüze bak da hakkın cemalini gör, çünkü bu, gerçeğin kendisi ve katıksız bilginin ışığıdır Hak da kendi güzelliğini bizde seyreder Sakın bu sırrı açıklama, kanını yerlere dökerler (rubailer 1272)"
"Murat sensin Neden oradan - buraya koşuyorsun? O, sen demektir Ama sakın sen, ben deme, hep sen diye söyle Senlik, Oluk şaşkınlıktan ileri gelir Göz dürüst görürse, Sen, O olursun, O da sen olur (rubailer, 1272)"
"Büyük alim, kainat, kudretle bir sihir yaptı da; Cismini küçücük bir suret içine gizledi Güneş insan şekliyle yüzünü örttü, insan şeklinde gizlendi, (Mesnevi C1)"
"İnsan bir hamur teknesi boyundadır, ama, gökten de üstündür
En güzel şekil olan insan şekli,
Aslandan da yücedir, üstündür Düşünceye sığmaz
Bu paha biçilmez şeyin değerini söylesem, bende yanarım, duyanda yanar (MesCVI)"
İşte Mevlana'nın böyle tasvir ettiği Tanrının en güzel yaratığı insan Kutsal kitaplara göre kainatın yaratılmasının son gününde yani altıncı gün dünya üzerine Tanrı tarafından gönderilmiştir
Demek oluyor ki insanoğlu yeryüzüne geldiğinde hava, su, toprak, bitkiler ve hayvanlar yeryüzündedir Güneş doğmakta, ay geceyi ışıklandırmaktadır
Hava zaman zaman sıcak, zaman zamansa soğuktur Dünya üzerinde bir çok renk vardır Siyah ve beyaz renk en dikkat çekici iki renk olarak insanın ilgisini çekecektir
Tanrı istese idi her şeyi tek renk yaratabileceği gibi, canlıların boylarını, renklerini, kilolarını aynı olarak yaratır Her şey diğerinin eşiti olurdu
Oysa ki Kainat Tanrı tarafından zıtlıklar manzumesi olarak yaratılmıştır Hava hep sıcak olsa idi insan oğlu soğuk kavramını algılamayacak, hep gündüz olsa, gece tarif edilemeyecekti
Her canlı aynı boyda olsa idi kısa ve uzun kavramları temelsiz kalacaktı
Dünya hep iyilikler ile dolu olsa idi kötü tarif dışı kalacak belki de o durumda, iyi de anlamını yitirecekti
İşte bu zıtlıklar dünyasında, Tanrının özene bezene yarattığı insanoğlu da zıtlıkları bünyesinde toplayarak yeryüzünü şereflendirmiştir
Yüce Allah Kur'anı Kerimin MEARİC Suresinin 19 uncu ayetinde :
”İşin gerçeği şu ki insan; aceleci, sabırsız, tahammülsüz yaratılmıştır"
20 inci ayetinde :
"Kendisine kötülük - hoşnutsuzluk dokununca, basar bağırır"
21 inci ayetinde ise :
"Kendisine hayır ve nimet ulaşınca ondan başkalarının yararlanmasına engel olur"
Demekte ve yaratmış olduğu insanoğlunun bazı zaaflarını böylece ona duyurmaktadır
Öncelikle şu noktayı belirtmekte fayda olduğu inancındayım, Tanrının bu özel varlığı gene Tanrı tarafından önce bir kalıp yani beden olarak yaratılmış sonra bu bedene Tanrı ruhundan üfleyerek ona can vermiştir Kutsal kitaplar böyle anlatıyor yaradılışı
Demek ki insanoğlu dünyada kalıbı ve Tanrı vergisi ruhu ile beraber yaşamaktadır Yukarıda belirtmiş olduğumuz gibi Tanrı yarattığı her şeyde zıtlıklara yer vermiştir İnsanoğlunun ruhu da zıtlıkları ve yukarıda söylediğimiz ve bizzat Tanrının Kur'anı Kerimde bildirdiği zaafları bünyesinde taşımakta, insan kalıbı içerisinde bu zıtlıklar ve zaaflar ile beraber hayatını idame ettirmektedir
İşte ruhumuzdaki en büyük zıtlık iyilik ve kötülük kavramlarında kendisini göstermekte olup daha sonra insanoğlu, günah ve sevap kavramları ile tanışmaktadır
Gene burada bir sual akla gelebilir Tanrı hep iyi yaratamaz mı idi Pek tabii ki, yaratabilir ve her şey iyi olurdu belki Ancak Tanrı insandaki iyi ve kötü, güzel ve çirkin zıtlıklarını onun ruhunda oluştururken, Ona bir taraftan da sesleniyor:
Ey kulum ben sana akıl verdim diyor
İşte yeryüzündeki insanoğlu o mükemmel varlık, iyiyi, güzeli, kötü ve çirkinden ayıracak ve kendisi doğruyu bulacaktır
Pek tabidir ki doğru aranırken yol göstericilere de ihtiyaç vardır Ancak yol doğru, yol gösterici uygun olmalıdır İşte Hazreti Mevlana bu yol göstericiler içerisinde bütün dünya için çok önemli bir kilometre taşıdır
Şimdi gene bu yol göstericiye dönelim :
İnsana ilk yapması gereken iş olarak kendini tanımasını öneriyor
"Bir can var canında o canı ara!
Beden dağındaki gizli mücevheri ara!
Ey yürüyüp giden dost bütün gücünle ara!
Ama dışarıda değil, aradığını kendi içinde ara!"
Demek ki insana ancak kendisi yardım edebilecektir doğruları bulmakta
Onunda yolu kendini bilmekten geçmekte olup yeryüzünün en zor uğraşı olarak karşımıza çıkmaktadır
Her saban aynaya baktığımızda kendimizden acaba ne kadar memnun görünüyoruz
Kendimizden olan şikayetlerimizi azaltabildiğimiz miktarca kendimizi bilme yolunda bir adım daha atmış olacağız
Hz Mevlana yol göstericiliğini eserlerinde dile getirmeğe çalışmış; genellikle anlatılarını hikayelere bina etmiştir
İnsanın kendini tanımasının bir önemli adımı da bilgili olmasıdır
Mesnevi de bilgi konusunda bakın neler diyor:
"Cahil, yolda daima eğri gider, daima yampiri yürür
Sevgi bilginin sonucudur,
Noksan bilgide fark ve temyiz yoktur
Şimşeği, güneş sanır
Taklitten doğan bilgi, canımıza vebaldir, eğretidir
Can, tecrübe ile sabittir ki, bilgi sahibi olmaktan ibarettir (Mes CII)"
"Bilgili adamın uykusu ibadetten üstündür
Hele insanı gafletten uyandıran bilgi olursa
Bilgi, uçsuz, bucaksız ve kıyısız bir denizdir
Bilgi isteyense, denizde dalgıçlık edene benzer (Mes CVI)"
"Uykuya dalmış bilgisiz kişiye öğüt vermek, çorak yere tohum saçmaktır
Aptallık ve bilgisizlik YIRTIĞI, yama kabul etmez
Ey öğütücü, ona hikmet tohumunu saçmadan önce,
Onu yamasız, yırtıksız hale getir (Mesnevi 2264-2265 beyit)"
"Ne mutlu o göze ki; Akıl, onun başında buyruktur
İşin sonunu görür, her şeyi bilir, aydındır, nurludur
Çirkinle güzeli, gözle değil, görünüşle değil akılla ayırt edin
Göz pislikte biten yeşilliğe aldanır
Fakat akıl; Onu birde bizim mehengimize vur der (Mes 2966-2969)
İşte insanın kendisini tanıması yolunda böyle ışık tutan Mevlana kendisini tarif ederken de:
"Yetmiş iki millet sırrı bizden dinler, biz ney gibiyiz iki yüz mezhep ehli ile bir perdede konuşuruz"
"Ben hacetler kıblesiyim,
Gönlün kıblesiyim ben
Ben Cuma mescidi değilim,
İnsanlık mescidiyim ben"
"Bir canım ama yüz bin bedenim var
Canım, canına karışmıştır Birleşmiştir
Seni incilten herşey beni de inciltir," demektedir
Sonra insanlara seslenir:
"Gel, gel yine gel Her kim olursan yine gel
Kafir ya mecusi, puta tapan yine gel
Yoktur kapımızda hiç ümitsizlik bil
Yüz kere tövbeni bozsan da yine gel"
Galiba hâlâ bunca yıl sonra, bütün dünyada yol göstericiliği devam eden büyük insanın sırrı yukarıdaki sözlerinde gizlidir
Hiç eskimeyen ve eskimesi mümkün olmayan satırlarla seslenmiştir, yol göstermeğe çalıştığı insanoğluna
"Ne mutlu o kişiye ki kendi, kendinin ayıbını görmektedir
Kim ki birisinin ayıbını görürse, o ayıbı kendisinde bulur
Sen de o ayıp yoksa yine emin olma olabilir ki;
O ayıbı sende yaparsın günün birinde, O ayıp sende de çıkabilir (Mes, beyit 3037)"
"Akıllı o kişidir ki çekilen beladan, dostların ölümünden ibret alır Eğer ululanmayı bırakmaz, ibret almazsa, onun azgınlığından başkaları ibret alır (Mesbeyit3123)"
Mümkün mü bu sözlerin eskimesi, güncelliğini yitirmesi, Kıyamete kadar; insanoğlu var oldukça, üzüntü yok olmayacak, insanoğlu var, oldukça dostları olacak, insanoğlu var, oldukça ölümler yaşanacaktır
Gene bunlardan ders alanlar olacak Gene bunlar bir kısım insana hiç bir şey ifade etmeyecektir
"- Işık görünmeden renk görünmez
- Her şey zıddı ile anlaşılır
- Noksanlar kemalin aynasıdır
- Benliklerinden kurtulanlara, felek de secde eder, ayda, güneş de
- Okuyan aklı miktarınca anlar
- Atlaslara, ipliklere bürünen kişinin aklını o atlas, o ipek elbise hiç fazlalaştırır mı?"
Yıllar önce söylenmiş bu sözler bugün taptaze değil mi? Yıllar sonra tazeliğinden kaybeder mi?
İşte yol gösterici galiba böyle olunuyor Eskimeyen sözleri söyleyebilenler galiba, dünyanın aydınlanmasına yardım edebiliyor
Şimdi isterseniz biraz da kadınlar için neler söylemiş onu kısaca gözden geçirelim
Yukarıda bahsetmiştik Mevlana bütün öğretisini insana hitap ederek gerçekleştirmiştir Bu nedenle onun için asıl olan insandır İnsanın cinsiyeti, milliyeti yahut dini onu ilgilendirmemektedir Çünkü bütün insanlar aynı Tanrının kullarıdır
Bu nedenle Mevlana için kadın öncelikle insandır O kadını, yaşamın içerisine almaya gayret etmiş ve insanlığın ancak kadınla bir bütün olabileceğini hissetmiştir
Kadının cemiyet hayatına karışmasından yana olan Mevlana hayatında iki kere evlenmiş ancak hep tek eş ile yaşamıştır Köle kullanmadığı gibi cariyede kullanmamıştır İlk eşinin ölümünden sonra ikinci sefer evlenmiş ve bu eşi ile evli iken varlık alemine göç etmiştir
Mesnevinin 1 nci cildinde bakın nasıl nasihat ediyor
“Peygamber dedi ki: Kadınlar aklı olanlara, gönül ehli bulunanlara, iyiden iyi üstün olurlar
Bilgisizlere gelince onlar kadına üst gelirler Çünkü onlar sert ve kaba muameleli adamlardır
Onlarda acıma, lütuf, sevgi azdır Zira yaradılışlarında, tabiatlarında hırçınlık üstündür
Sevgi ve acımak insanlık vasıflarıdır Hiddet ve şehvetse insanlık dışı vasıflardır
Kadın Hak Nurudur Sevgili değil
Kadın yaratıcıdır Adeta yaratılmış değil"
Hz Mevlana oğlu Sultan Veledi 10 yıl birlikte sohbet ettikleri Selahaddini Zerkubinin kızı Fatma Hatun ile evlendirmişti
Bu düğünden dolayı çok mutlu olmuş ve şiirler söylemiştir Düğün sonrası oğlu Sultan Veled'e nasihati ise onun kadına verdiği kıymetin değişik bir yönüdür
"Bugün sen oğlumuzun nikahında, sana, seni denemek üzere teslim edilen gönül ve gözümüzün aydınlığı, Fatma Hatun'un gözetilmesi için şunu vasiyet ediyorum:
Umulur ki oğlumuz ona haksızlık etmez
Bir an bile kadının gönlüne; Babamın ölümünden sonra vefasızlık ediyorlar diye bir düşünce girmez
O öyle bir kadındır ki cevherinin temizliğinden ötürü şikayette bulunmaz sabreder
Fatma hatunu aziz tutasın, her gün ve geceyi bayram günü ve gecesi bilsin"
Hz Mevlana'nın irşadından yararlanmak isteyen devrin kültürlü kadınları, zaman zaman toplanıp kendisini davet ederek sohbetinden istifade etmişlerdir
Mevlana, ileri dünya görüşü ile kadına layık olduğu gerçek değerin verilmesi için bir psikolog gibi konuyu incelemiş, ve değişlerinde kadın ruhunun inceliklerine inmeğe çalışmıştır
İşte 700 yılı aşkın bir süre önce FİH-İ MAFİH de söyledikleri bugün bile birçok topluluklarda değişik yorumlara neden olabiliyor
"Gece gündüz uğraşıyor kadının huylarını güzelleştirmeğe çalışıyorsun Kadının pisliğini kendin ile temizlemedesin;
Kendini onunla temizlersen daha iyi olur
Çünkü onu da kendin ile beraber temizlemiş olursun
Kendini onun için temizle; ona doğru git,
Sence olmayacak bir söz bile söylese doğru söylüyorsun de
Kıskançlığı bırak
Tanrı Peygambere ince gizli bir yol gösterdi Nedir o yol? Kadınların cefasını çekmek, olmayacak sözlerini dinlemek, onlara üst olmak, kendi huylarını temizlemek, güzelleştirmek için evlenmek
Kadın nedir? Dünya ne?
İster söyle, ister söyleme O neyse odur Yaptığını bırakmayacaktır O
Hatta söyledikçe daha beter olur
Meselâ bir somun al Koltuğunun altına koy sakla
Bunu kimseye vermeyeceğim de Vermeyeceğim; vermek şöyle dursun, göstermeyeceğim de
Ekmek bolluğundan, ucuzluğundan yerlere dökülüp, saçılmıştır Köpekler bile yemiyor ama, vermemeğe, göstermemeğe kalkıştınmı bütün halk ona düşer sakladığın, göstermediğin o ekmeği mutlaka göreceğiz diye yalvarmağa, seni kınamaya, sana sövmeğe koyulurlar
Hele koltuğuna, yenine sakladığın, vermemeğe, göstermemeğe savaştığın o ekmeğe öylesine düşerler ki bu düşkünlük haddi; sınırı aşar gider Çünkü "İnsan menedildiği şeye düşer"
Kadına gizlen diye emredildikçe onda kendini gösterme isteği çoğalır durur
Halk da da o kadın ne kadar gizlenirse, onu görmek isteği o kadar artar Şu halde sen oturmuşsun, iki tarafında isteğini kızıştırıyorsun Sonra da bunu doğru düzen bir iş sayıyorsun Oysa ki, bu iş bozgunculuğun ta kendisi
Mayasında kötü bir işte BULUNMAMAK varsa, yapma desende demesen de, iyi huyuna, temiz yaradılışına uyacak ve ona göre hareket edecektir
Bırak ilgilenme sen Yok, tersine mayası pisse, gene kendi yolunu tutacaktır Gerçekten de yapma, etme, görünme demek isteği arttırır sadece, başka şeye yaramaz"
İşte 700 yıldan uzun bir zaman önce söylenenler, her halde 700 yıl sonra da güncelliği devam edecektir Erkek, kadın ilişkilerinde toplum ne kadar ilerlerse ilerlesin galiba kıskançlık egosu çok törpülenemiyor
Her konuya insan boyutundan bakan Mevlana için, hürriyetin de hayatta çok önemli bir yeri var İnsanlara hürriyetin önemini bu sefer kendi üzerinden şekillendirerek açıklamaya çalışır
"Alemin bal şerbetinden bana ne,
İşte önümde benim ayran tasım
Ne malım, mülküm var ne azığım
Ben gene de senin azığın olsun diye çalışırım
Senin başını sokacak bir yerin,
Olsun diye bir dikili ağacın
Ama hürriyeti kulluğa taş çatlasa satmam"
Yukarıda zıtlıklardan bahsetmiştik; Şimdi sizlere zıtlıklar çerçevesinde, güçlülük, şöhret, iyilik ve kötülükle ilgili sözlerinden bir bölüm nakletmeğe çalışacağım Günümüzdeki geçerliliklerine sizler karar veriniz
Mesneviden Deyişler:
"- Bilgi, mal, mevki ve hüküm kötü kişilerin elinde fitnedir
- Bilgisiz, kötü buyruklar veren bir padişah oldu mu, bütün ova yılanlarla, akreplerle dolar
- Adam olmayanın eline bir mal, bir mevki geçti mi, herkesten önce kendi rezilliğini dileyen kendisi olur
- Hüküm bir sapığın eline geçti mi, onu mevki sanır, ama gerçekte kuyuya düşmüş demektir
- Yol bilmeyen kılavuzluğa kalkdımı, kötü ruhu cihanı yakar, yandırır,
- Yokluk yolunun çocuğu pirlik etmeğe girişince ardına düşenler, devletsizlik gulyabanisine çatarlar
- Gel de sana ayı göstereyim der ama, onursuz, pirsiz kendisi hiç ay görmemiştir ki
Mevlana insanların birliğinden yana çaba sarf etmiş bir düşünürdür, O'nun için insanların din, ırk gibi farklılıkları aynı Tanrının kulu olmak fikrinde erimiştir
"Biz ayırmak için değil, birleştirmek için geldik" diyor Ve devam ediyor
'Bir buğday tanesine binlerce harman sığmada" "Bir canım ama yüz bin bedenim var"
"Ey dost : Sevgiyle eşsiz, canız seninle Her nereye ayak basarsan yeryüzü kesiliriz sana"
İşte bu fikirlerinden hareketle birlik ve beraberlik konusunda Mesnevi de insanlara sesleniyor
"Hacca gideceksen bir hac arkadaşı ara, ha Hintli olmuş, ha Türk, ha Arap Şekline, rengine bakma, azmine maksadına bak Rengi kara bile olsa değilmi ki seninle aynı maksadı güdüyor ona beyaz de"
"Can bilgiyle, akılla dosttur Onun Arapçayla, Türkçe ile işi ne"