Cümlenin Öğeleri Konu Anlatımı

6)EDAT TÜMLECİ
Bazı edatlarla öbekleşerek cümleyi “amaç, araç, birliktelik, özgülük, karşılaştırma,…” gibi anlamlarla açıklayan unsurdur
*Çalışmak için yurt dışına gitmiş(amaç)
et
*Kadın oğlunu bulabilmek için gazeteye ilan vermiş(amaç) et
*Bu tatlıyı senin için ayırdım(aitlik,özgülük)
et
*Yağmur yağdığı için baraj taşmış(zt,sebep)
*Yaralıyı hastaneye ambulansla >ürmüşler(araç)
*Bu yaz Bodrum’a ailesiyle gidecek(birliktelik)
*Adam öfkeyle yüzüme baktı(zt durum)
*Ali,arkadaşlarına göre e daha çok çalışıyor(karşılaştırma)
*Bana göre bu iş olmaz(görüş)
*Direğe karşı on adım yürüdü(zt yön)
*Sen bile doğum günümü kutlamadın
et
NOT: “İçin” edatı kendinden önceki sözcükle birlikte neden-sonuç ilgisi kurarsa zarf tümleci,
“ile” edatı durum ilgisi kurarsa zarf tümleci,
“karşı” edatı yön ilgisi kurarsa zarf tümleci olur
CÜMLEDE VURGU
Türkçede cümle vurgusu yüklem üzerindedirBu nedenle hangi öğe daha çok vurgulanmak isteniyorsa yükleme yaklaştırılır
*Arkadaşları onu kapıda bekliyormuş(DT)
*Arkadaşları kapıda onu bekliyormuş(Nesne)
*Kapıda onu arkadaşları bekliyormuş(Özne)
UYARI:Cümlede “mi” soru edatı varsa bu edattan önce gelen öğe vurgulanmıştır
*Bu akş> siz İstanbul’a mı gideceksiniz? (dt)
*Bu akş> siz mi İstanbul’a gideceksiniz? (ö)
*Bu akş> mı siz İstanbul’a gideceksiniz? (zt)
*Bu akş> siz İstanbul’a gidecek misiniz?(y)


NOT:Cümlede soru sözcükleri varsa soruya verilecek cevap olan öğe vurgulanmıştır
*Masamdaki kalemleri kim almış?
—Ayşe(Özne)
*Bu saatte nereden geliyorsun?
—Okuldan(Dolaylı tümleç)
*Bahçeden ne kopardın?
—Elma(Nesne)


CÜMLENİN ÖĞELERİYLE İLGİLİ GENEL ÖZELLİKLER


1) Hiçbir öğe sözcük sayısıyla sınırlı değildirBir öğe,bir tek sözcükten oluşabildiği gibi birden çok sözcükten de oluşabilir


*Bu yüzyılın en acı olaylarını yaş>ış ve dile getirmiş
bli n
olan Dadaloğlu’nu değişik bir bakış açısıyla incelemeliyiz
zt y


*O , dün, bize, babasıyla geldi
Ö ZT DT ET Y


2) Cümlede özne,nesne,dolaylı tümleç ve zarf tümleci açıklayıcısıyla birlikte kullanılabilir


*Bir yıl kalacağım bu ili Siirt’i, çok özleyeceğim
Bli n Açıklycı


*Annesini, o çok sevdiği çileli kadını,elleriyle toprağa
B’li n Açıklayıcısı
verdi


*Çocuk;sevinçle,etekleri zil çalarak,telefona koştu
ZT Açıklayıcısı


*Teyzem, Adana’da olan,buraya gelecekmiş
ö Açıklayıcısı


3)Bir cümlede birden fazla özne,dolaylı tümleç, nesne, zarf tümleci ortak bir yükleme bağlanabilir


*Annesini,babasını,akrabalarını ve bütün arkadaşlarını görmek istiyordu


*Evde,okulda,sitede,her yerde aynı konu konuşuluyordu


4)Öğelere ayırmada tamlamalar, deyimler ve bileşik fiiller bölünmez


*Bahçenin,birkaç yıl önce yapı> duvarı
sö (Özne,belirtili isim tam)
yükseltilecekmiş
y


*O her zaman ince eleyip sık dok (yüklem,deyimden oluşmuş)
y
*Yaşlılara, yardım edelim(Yüklem,birleşikfiiloluşmuş)
y
*Olay anlatımına dayanan eserler beğeniyle okunur
sö(sıfat tamlamasından oluşmuş)


5)Hitaplar,ünlemler ve bağlaçlar;öğe dışı sözcüklerdir (Bağımsız tümleçlerdir)
*Arkadaşlar, beni dinler misiniz?
ödışı
*Geleceğiz; fakat çok kalmayacağız
ödışı
*Eyvah,çocuk düştü
ödışı
6)Şiir dizeleri ya da devrik söyleyişler,kurallı cümle biçimine çevrilirse daha kolay bulunur
*Hakkıdır, hür yaş>ış bayrağımın hürriyet,
*Hürriyet, hür yaş>ış bayrağımın hakkıdır
ö y


7)Soru cümleleri değişik öğeleri buldurmayı amaçlayabilir Sorulara verilecek cevaplar hangi öğeyi oluşturuyorsa, soru cümlesi o öğeyi buldurmaya yöneliktir


*–Kimi seviyorsun?
–Seni (Seni seviyorum) (Soru nesneyi buldurmaya
yönelik)
*-Kim yapmış?
-Babam (Babam yapmış) (Soru özneyi buldurmaya yönelik)
*-Nereye gidiyorsun?
-Okula (Okula gidiyorum) (Soru dt’yi buldurmaya yönelik)
*-Ne zaman geldin?
-Dün (Dün geldim) (Soru zt’yi buldurmaya yönelik)
*-Kırı> neydi?
-Bardaktı (Kırı> bardaktı) (Soru yüklemi buldurmaya yönelik)


“-mi” edatıyla oluşturulan soru cümlelerinde “-mi” hangi öğeden sonra gelmişse soru o öğeyi buldurmaya yöneliktir


* Bugün bize gelecek misin?(Soru yüklemi buldurmaya yönelik)
* Bugün bize mi geleceksin?(Soru DT’yi buldurmaya yönelik)
* Bugün mü bize geleceksin?(Soru ZT’yi buldurmaya yönelik)
* Sen mi bugün bize geleceksin?(Soru özneyi
buldurmaya yönelik)
* Seni mi çağırmış?(Soru BLİ N’yi buldurmaya yönelik)


9)Bir cümlede vurgulanan öğe, yüklemden hemen önce gelen öğedir
* Çocuklar,sevgiyle beslenir(Edat tümleci vurgulu)
et
*Cömert olmadan önce doğru olmayı bil(Bli n vurgulu)
*Kitabım sende kalmış(Dt vurgulu)


SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru,özneyi buldurmaya yöneliktir?
A) Beni mi aradılar?
B) Aşağı mı ineceğiz?
C) Dün mü geldiniz?
D) Yağmur mu yağıyordu?
E) Çok mu yoruldun?


SORU: “Sabah olunca,güneşin ilk ışıkları dağların doruklarını aydınlattı”
Aşağıdakilerden hangisi,öğeleri ve öğelerinin sıralanışı bakımından bu cümleye benzemektedir?
A) Zaman,onun için çok önemlidir
B) Kardeşinin yerinde şimdi o çalışıyor
C) Evde yalnız kalınca müzik dinler
D) Babasının arkasından o da işe gitti
E) İki saat sonra su,depoyu doldurur