Geçmişten Günümüze Ramazan - Osmanlı Döneminde Ramazan

**Prof. Dr. Sinsi** · 07-28-2012

Geçmişten Günümüze Ramazan - Osmanlı Döneminde Ramazan
Geçmişten Günümüze Ramazan - Oruç Hakkında - Osmanlı Döneminde Ramazan - Ramazanın Önemi - Çocuklara Orucu Sevdirmek

“Ekmek yedim kuruca Su içtim duruca Niyet ettim yarinki oruca”

Bu aktardigimiz cümle Ramazan’in manevî bereketine sürur ve sevincine ortak olmak isteyen küçük çocuklarin yaptiklari bir niyet ifadesi

Siire benzeyen bir açidan da tekerleme seklinde çocuklarin hemencecik ögrenebilecegi cinsten

Bu niyette inanç var ibadet hürmeti ve gayreti var aile için dinî egitim var çocuklara orucu sevdirmek var çocuklarin o küçük yaslardan itibaren gelecege bir yatirim yapma var

Belki bu niyetleri yapan nice çocuklar vardir Anadolumuzda

Belki yine çocuklara orucu sevdirmek için baska ifadeler baska yöntemler de bulunmus ve uygulanmaktadir

Ve bu yolla simdi bizim yaptigimiz gibi gelecekte söyle bir maziye yönelip derin derin iç çekecekler ve “Neydi o eski Ramazanlar!” diyeceklerdir

Bizim çocuklugumuzdan daha da gerilere gittigimizde özelikle çocuklarin Ramazanina dair çok ilgi çekici örneklerle karsilasabiliyoruz

Örnegin Osmanli döneminde çocuklari Ramazana alistirmak Ramazan günlerini çocuklara daha zevkli hâle getirmek için birtakim faaliyetler gerçeklestiriliyordu

Açlik ve susuzlugun pesinden getirdigi zorluklara ragmen çocuklar bu tür uygulamalari görünce her türlü sikintiyi unutuyorlardi

Hayal oyunlari Karagöz-Hacivat gibi kukla oyunlari çocuklarin iç dünyasinda oruç ibadetini çok zevkli hale getiriyordu

Osmanli döneminde Ramazana hazirlik bir-iki ay öncesinden baslanirdi

Hemen her evde yasanan bu hazirlik ve tedarigin yaninda bayram havasi esliginde tatli bir telas baslardi

Hanedeki sahan tencere sini gibi bakir kaplarin hepsi kalaylanir hallaçlar çagrilir yatak takimlarinin yün ve pamuklari attirilirdi

Hali vakti yerinde olanlarin hisim ve akrabaya konu komsuya Ramazanlik göndermesi adettendi

On bir ayin bir sultani Ramazan ayinin büyük küçük hemen herkesi ilgilendiren ve insanlarin iç dünyasinda birbirinden farkli birbirinden güzel hatiralar birakan unsurlardan birisi hiç süphesiz Ramazan sofralariydi

Günümüzde oldugu gibi o dönemlerde de her gün iki türlü sofra kurulurdu

Biri iftar sofrasi digeri sahur sofrasi

Günümüzde çok az uygulanmakla birlikte Osmanli döneminde oruç açma zamani sehirlerde ve kasabalarda toplar patlatarak haber verilirdi

Iftariyeliklerle süslenmis sofra basinda konuklarla birlikte topun sesini ve camilerin kandillerini gözleyen çocuk çigliklarini beklemek sevap sayilirdi

Top patlamasinin ardindan iftar sofrasina oturulurdu

Çoluk-çocuk tüm aile eger varsa iftar davetlileri sofraya otururlar ya bir-kaç yudum suyla ya bir hurma veya zeytinle oruçlarini açarlardi

Ramazan sofralarinin ilki olan iftar sofrasi iki asamaliydi

Birinci asama “Iftariye” denilen ilk fasil ikincisi de yemeklerin yendigi ikinci fasildi

Iftariyenin en temel özelligi veya gerekçesi açligin verdigi hizla yemeklerin üstüne atilmayi önlemek bir nevi mideyi ve bedeni rahatlatmakti

Küçük tabaklarda ve sahanlarda reçeller peynirler zeytinler ve benzeri yiyeceklerden teker teker alinirdi

Yaninda mutlaka Ramazan pidesi olurdu

Ramazan pidesinin meraklilari susam ve yumurtasini alarak iftardan yarim saat önce firina giderek pidesini bizzat kendisi yaptirirdi

Iftariyenin ardindan çogunlukla aksam namazlari kilinir ve asil iftar yemegine geçilirdi

Iftar yemeklerinin ardindan da Ramazanin neredeyse olmazsa olmaz gibi görülen tatlisi yani güllaç yenirdi

Ev halki arasinda yenen sahur yemeginde gündüz insani susatmayacak ama tok tutacak yemekler yenirdi

Bu sofrada çogunlukla hosaf olurdu

Çocuklarin bile bu manevi havadan tat almalari için Ramazan davuluna eslik eden manilerle tatli uykularindan uyandirilir sahura kaldirilirdi

Sahur yemeginden sonra sabah namazina kadar hatim okunur sabah ezani okununca da namazlar kilinip yatilirdi

Bu örneklerden de görülecegi gibi Osmanli döneminde Ramazan ayi hayatin hemen her yönüne damgasini vurmaktaydi

Ramazan’a mahsus ekmekler basta güllaç olmak üzere tatlilar iftar sofrasini süsleyen iftariyeler büyüklerin konaklarinda verilen dis kirali ziyafetler… Minarelerde kurulan mahyalar yakilan hata uçurulan kandiller… Daha ziyade gece bekçileri davul çalarak ve mani söyleyerek halki sahura uyandiran davulcular

Sesi güzel müezzinler sehrin uygun camilerinden zikir salavât dua gibi metinlerden olusan ve adina “temcîd” denilen metinleri okuyarak halki sahura kaldirirlardi

Bu o kadar yaygin hale gelmisti ki sahur yerine temcid sahurda yenilen pilava da temcid pilavi denir olmustu

Istanbul birçok seyin oldugu gibi en zengin Ramazan kültürünün de merkezi idi

Burada yapilan belli camilerin avlularinda yapilir bu sergilerde çesitli ülkelerden getirilmis baharat seker sekerleme tesbih agizlik gibi seyler sergilenir ve satilirdi

Aksam ezanindan önce Ayasofya ve Eyüp Camilerine gelenler burada türbedarlarin verdikleri su ile iftar ederler aksam namazini kildiktan sonra çevredeki asçi dükkânlarindan birine giderek yemek yerlerdi

Netice olarak geçmisten günümüze Ramazanin kadrini kiymetini bilen insanimiz Ramazani dolu dolu yasamanin belki binlerce yolunu bulmus ve Ramazani yasatmisti

Çoluk-çocuk genç-ihtiyar herkes bu mübarek ayi en güzel ve en verimli bir sekilde geçirebilmek için her türlü vasitayi seferber etmisti

Iste bunun içindir ki atalarimiz bu aya “On bir ayin Sultani” unvani vermisti

Dr

Veli Sirim

alıntı

07-28-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Geçmişten Günümüze Ramazan - Osmanlı Döneminde Ramazan *Geçmişten Günümüze Ramazan - Osmanlı Döneminde Ramazan* Geçmişten Günümüze Ramazan - Oruç Hakkında - Osmanlı Döneminde Ramazan - Ramazanın Önemi - Çocuklara Orucu Sevdirmek “Ekmek yedim kuruca Su içtim duruca Niyet ettim yarinki oruca” Bu aktardigimiz cümle Ramazan’in manevî bereketine sürur ve sevincine ortak olmak isteyen küçük çocuklarin yaptiklari bir niyet ifadesi Siire benzeyen bir açidan da tekerleme seklinde çocuklarin hemencecik ögrenebilecegi cinsten Bu niyette inanç var ibadet hürmeti ve gayreti var aile için dinî egitim var çocuklara orucu sevdirmek var çocuklarin o küçük yaslardan itibaren gelecege bir yatirim yapma var Belki bu niyetleri yapan nice çocuklar vardir Anadolumuzda Belki yine çocuklara orucu sevdirmek için baska ifadeler baska yöntemler de bulunmus ve uygulanmaktadir Ve bu yolla simdi bizim yaptigimiz gibi gelecekte söyle bir maziye yönelip derin derin iç çekecekler ve “Neydi o eski Ramazanlar!” diyeceklerdir Bizim çocuklugumuzdan daha da gerilere gittigimizde özelikle çocuklarin Ramazanina dair çok ilgi çekici örneklerle karsilasabiliyoruz Örnegin Osmanli döneminde çocuklari Ramazana alistirmak Ramazan günlerini çocuklara daha zevkli hâle getirmek için birtakim faaliyetler gerçeklestiriliyordu Açlik ve susuzlugun pesinden getirdigi zorluklara ragmen çocuklar bu tür uygulamalari görünce her türlü sikintiyi unutuyorlardi Hayal oyunlari Karagöz-Hacivat gibi kukla oyunlari çocuklarin iç dünyasinda oruç ibadetini çok zevkli hale getiriyordu Osmanli döneminde Ramazana hazirlik bir-iki ay öncesinden baslanirdi Hemen her evde yasanan bu hazirlik ve tedarigin yaninda bayram havasi esliginde tatli bir telas baslardi Hanedeki sahan tencere sini gibi bakir kaplarin hepsi kalaylanir hallaçlar çagrilir yatak takimlarinin yün ve pamuklari attirilirdi Hali vakti yerinde olanlarin hisim ve akrabaya konu komsuya Ramazanlik göndermesi adettendi On bir ayin bir sultani Ramazan ayinin büyük küçük hemen herkesi ilgilendiren ve insanlarin iç dünyasinda birbirinden farkli birbirinden güzel hatiralar birakan unsurlardan birisi hiç süphesiz Ramazan sofralariydi Günümüzde oldugu gibi o dönemlerde de her gün iki türlü sofra kurulurdu Biri iftar sofrasi digeri sahur sofrasi Günümüzde çok az uygulanmakla birlikte Osmanli döneminde oruç açma zamani sehirlerde ve kasabalarda toplar patlatarak haber verilirdi Iftariyeliklerle süslenmis sofra basinda konuklarla birlikte topun sesini ve camilerin kandillerini gözleyen çocuk çigliklarini beklemek sevap sayilirdi Top patlamasinin ardindan iftar sofrasina oturulurdu Çoluk-çocuk tüm aile eger varsa iftar davetlileri sofraya otururlar ya bir-kaç yudum suyla ya bir hurma veya zeytinle oruçlarini açarlardi Ramazan sofralarinin ilki olan iftar sofrasi iki asamaliydi Birinci asama “Iftariye” denilen ilk fasil ikincisi de yemeklerin yendigi ikinci fasildi Iftariyenin en temel özelligi veya gerekçesi açligin verdigi hizla yemeklerin üstüne atilmayi önlemek bir nevi mideyi ve bedeni rahatlatmakti Küçük tabaklarda ve sahanlarda reçeller peynirler zeytinler ve benzeri yiyeceklerden teker teker alinirdi Yaninda mutlaka Ramazan pidesi olurdu Ramazan pidesinin meraklilari susam ve yumurtasini alarak iftardan yarim saat önce firina giderek pidesini bizzat kendisi yaptirirdi Iftariyenin ardindan çogunlukla aksam namazlari kilinir ve asil iftar yemegine geçilirdi Iftar yemeklerinin ardindan da Ramazanin neredeyse olmazsa olmaz gibi görülen tatlisi yani güllaç yenirdi Ev halki arasinda yenen sahur yemeginde gündüz insani susatmayacak ama tok tutacak yemekler yenirdi Bu sofrada çogunlukla hosaf olurdu Çocuklarin bile bu manevi havadan tat almalari için Ramazan davuluna eslik eden manilerle tatli uykularindan uyandirilir sahura kaldirilirdi Sahur yemeginden sonra sabah namazina kadar hatim okunur sabah ezani okununca da namazlar kilinip yatilirdi Bu örneklerden de görülecegi gibi Osmanli döneminde Ramazan ayi hayatin hemen her yönüne damgasini vurmaktaydi Ramazan’a mahsus ekmekler basta güllaç olmak üzere tatlilar iftar sofrasini süsleyen iftariyeler büyüklerin konaklarinda verilen dis kirali ziyafetler… Minarelerde kurulan mahyalar yakilan hata uçurulan kandiller… Daha ziyade gece bekçileri davul çalarak ve mani söyleyerek halki sahura uyandiran davulcular Sesi güzel müezzinler sehrin uygun camilerinden zikir salavât dua gibi metinlerden olusan ve adina “temcîd” denilen metinleri okuyarak halki sahura kaldirirlardi Bu o kadar yaygin hale gelmisti ki sahur yerine temcid sahurda yenilen pilava da temcid pilavi denir olmustu Istanbul birçok seyin oldugu gibi en zengin Ramazan kültürünün de merkezi idi Burada yapilan belli camilerin avlularinda yapilir bu sergilerde çesitli ülkelerden getirilmis baharat seker sekerleme tesbih agizlik gibi seyler sergilenir ve satilirdi Aksam ezanindan önce Ayasofya ve Eyüp Camilerine gelenler burada türbedarlarin verdikleri su ile iftar ederler aksam namazini kildiktan sonra çevredeki asçi dükkânlarindan birine giderek yemek yerlerdi Netice olarak geçmisten günümüze Ramazanin kadrini kiymetini bilen insanimiz Ramazani dolu dolu yasamanin belki binlerce yolunu bulmus ve Ramazani yasatmisti Çoluk-çocuk genç-ihtiyar herkes bu mübarek ayi en güzel ve en verimli bir sekilde geçirebilmek için her türlü vasitayi seferber etmisti Iste bunun içindir ki atalarimiz bu aya “On bir ayin Sultani” unvani vermisti Dr Veli Sirim alıntı