Fıtrata Uygun Hareket Etmek? (Rum Suresi, 30/30) Ne Demektir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 07-27-2012

“Dinde zorlama yoktur” ayetindeki temel mesaj, vicdanlara baskı yapılmamasıdır

Bununla birlikte, bu ayet sadece dinî konulara mahsus olmayıp, her hususta geçerli olan temel bir kanundur

Büyük müfessir Elmalılı Hamdi Efendi, bu ayeti tefsir ederken “Cins-i ikrah dinde yoktur” der

Yani ikrah (zorlama) denen şey, bütün çeşitleriyle, dinin reddettiği bir yanlış uygulamadır

Buna göre, bu ayet-i kerime, “Zorlama, dinde yoktur

” manasını da ifade etmekte, inanç dahil, bütün sosyal meseleler için zorlamanın reddi manasını taşımaktadır

Özellikle, babaların çocuklara zor kullanmalarının ve onları her vesileyle azarlayıp dövmelerinin çok tehlikeli sonuçlar doğuracağını bir yetkiliden bizzat dinlemiştim

Şöyle demişti: Çocuk, böyle bir uygulama neticesinde zamanla babasına düşman kesilir

Çocukluğunda ona karşı koyacak gücü yoktur; ama belli bir yaşa geldi mi, artık babasından öç almaya başlar

Babası neden hoşlanmıyorsa onu yapmaya başlar

İçinden gelmese de sırf babasını üzmek için sigara içer, içki içer

Daha sonra, zamanla bu kötülüklere alışır, müptela olur, terk edemez hale gelir

Terbiye konusunda baskının yersiz ve geçersiz olduğu şu ayet-i kerimelerle en güzel şekilde ortaya konulmuştur:

“Resulün vazifesi ancak apaçık tebliğdir” (Nur Sûresi, 24/54)

“… Biz seni onların üzerine muhafız yapmadık Sen onların üzerine bir vekil de değilsin” (En’âm Sûresi, 6/107)

Bu ayetlerin muhatapları hep Allah’ın kulları

Onların bedenlerini bütün bir kâinattan süzen O

Ruhlarını yaratıp bedenlerine sultan yapan da yine O

Ve konuşan, Allah Resulü (asv)…

Buna rağmen, Allah, dünya imtihanının bir gereği olarak, kullarını “inanıp inanmamakta” ve “kendisine itaat veya isyan etmekte” serbest bırakmış

Bir kul, dilerse hayır işleyebiliyor, dilerse şer

Bizim, terbiye etmeye çalıştığımız kişiler üzerindeki hakkımız ve hâkimiyetimiz, İlâhî hukuk ve hâkimiyet yanında sözü edilmeyecek kadar basit, sathî ve zayıf kalıyor

Buna rağmen, tahakküm ve zorlama yoluna gidiyorsak, “fıtrata zıt hareket ediyoruz” demektir

İnsanları yaratan ve fıtratlarını öylece tanzim eden Allah, bütün peygamberlerine, sadece tebliğde bulunmalarını, zor kullanma yoluna gitmemelerini tavsiye ederken, bizim haddimizi bu derece aşmamız fıtrata zıt düşüyor

Bunun içindir ki, müessir olamıyoruz, kendimizi sevdiremiyoruz ve fikrimizi kabul ettiremiyoruz

İnsan fıtratının bir başka cephesi:

Nefsin en sevdiği, kalbin ise en çok nefret ettiği bir kötü huy var: Kibir

İnsan fıtratı, kibirli olanlardan hoşlanmaz, mütevazi olanlara ise hürmet ve muhabbet besler

İnsanın yaratılışında böyle nice hidayet örnekleri bulunduğunu, Şems Sûresi'ndeki bir ayet-i kerime harika bir şekilde ders verir:

Bu surede Allah Şemse (güneşe) yemin eder, kamere yemin eder ve sonunda nefse, insan fıtratına yemin eder

Bu yeminde şu gerçeğe özelikle dikkat çekilir:

“Sonra da ona hem kötülüğü hem (ondan) sakınmayı ilham etti" (8)

Yani, hayrı ve şerri, itaat ve masiyeti, her ikisinin hallerini öğretti

Bütün bu kasemlerin cevabında, “Onu (nefsi) tertemiz yapan kişi muhakkak felah bulmuş, onu günahlarla örten kişi ise elbette ziyana uğramıştır"(9,10) buyrulur

Bir anket düzenleyelim ve binlerce soru soralım

Cevapları sadece “Evet” veya “Hayır” şeklinde olsun

Meselâ, “Yalan iyi midir

Doğruluk iyi midir? Gıybet iyi midir? İftira iyi midir? Kibir iyi midir? Tevazu iyi midir? Hırsızlık iyi midir?” gibi

Salim düşünme yeteneğini, sefahatle, içkiyle, uyuşturucuyla kaybetmeyen, yahut menfî bir ideoloji namına beyinleri yıkanmayan bütün insanların, bu sorulara vereceği cevaplar, İslam’ın emir ve yasaklarıyla yüzde yüz uygunluk gösterir

Demek ki, İslâm dini insan fıtratına uygundur

Zira, bu din bizi yaratanın bizim için seçtiği dindir

“İşte bugün sizin için dininizi kemale erdirdim Üzerinizdeki nimetimi tamamladır Ve sizin için din olarak İslâm’a razı oldum” (Mâide Sûresi, 5/3)

Ruhun fıtratı hakkında daha çok şey söylenebilir

Bu kadarla yetinip biraz da organlardan söz edelim:

Organlar bazında fıtrata uymak, onları aşırılıklardan koruyup hizmetlerini rahat bir ortamda yapmalarına imkân hazırlamakla olur

Aşırı ses kulağa, aşırı ışık göze zarar verdiği gibi, aşırı yemek de mideye büyük bir yük oluyor

Hazmından aciz kaldığında, onları ya dışarı atıyor, yahut aşırı kiloya dönüştürerek bedene yük yapıyor

Dinlenmeden sürekli yorulmak bedeni yıprattığı gibi, yorulmadan sürekli dinlenmek de onu tembelleştiriyor, kasların gelişmesine engel oluyor

Bunların ikisi de fıtrata zıt, ikisi de bedene zarar

Fıtrî olmayan gıdaların bedene zarar verdiği, artık tartışmasız kabul edilen bir gerçek

Herkes hormonsuz gıdalara koşuşuyor

Herkes, tabiî dedikleri, fıtrî yağların peşine düşmüş

Fıtrî olmayan helal gıdalardan bile sakınan insanoğlunun, haram yiyecek ve içeceklerden de şiddetle ve daha büyük bir hassasiyetle sakınması gerekiyor

Bunların zararları konusunda kimsenin şüphesi yok

Ama gel gör ki, nefsin arzuları, desinler veya demesinler tutkusu bazen akla galip geliyor ve insan bilerek zarara girebiliyor

Fıtrata uymak, beden ve ruh sağlığımız için çok önemli olduğu gibi toplumda yapmak istediğimiz icraatlar ve ıslahatlar için de yine son derece önemlidir

Nur Külliyatında bu noktada şu önemli ikaza yer verilir:

“Hayat-ı içtimâiye-i beşeriyede bir çığır açan, eğer kâinattaki kanun-u fıtrata muvafık hareket etmezse, hayırlı işlerde ve terakkide muvaffak olamaz Bütün hareketi şer ve tahrip hesabına geçer” (Lam’alar, Yirmi İkinci Lem’a)

Kanun-u fıtrat, çok geniş ve şümullüdür; sayılamayacak kadar şubeleri vardır

Birkaçını hatırlayalım:

Kâinatta iktisat hakimdir Bir çekirdeğe, bir ağaç kadar yük yüklendiği gibi, bir ele binlerce görev verilmiştir

İsraf, fıtrata zıttır ve israf ekonomileri toplumu mahvederler

Kâinatta görev taksimi esastır Her varlığın kendi görevini yapmasıyla kâinattaki umumî nizam ortaya çıkar

İnsanlar da ihtisaslaşmaya önem verdikleri ve görev taksimini gerçekleştirdikleri ölçüde, toplum hayatında nizam ve düzeni sağlarlar ve bundan verimlilik ve refah ortaya çıkar

Kâinatta yardımlaşma esastır Bu esas, görev taksimiyle de yakından ilgilidir

Elementler arası yardımlaşmadan, küreler ve sistemler arasındaki büyük yardımlaşmalara kadar uzanan, insanın organları arasındaki yardımlaşma ile kendini açıkça gösteren ve insan ruhundaki “akıl, kalp, hafıza ve hisler arası işbirliği” ile en son noktasına varan bir yardımlaşma, bütün varlık âlemini kuşatmış gibidir

İnsanlar bu çok önemli esası toplum hayatına mal ettikleri ölçüde huzurlu olur, madden ve manen terakki ederler

Kâinatta nizam hakimdir Dünyanın süratinden, kanın deveranına; ırmakların akışından, mevsimlerin gelip göçmesine; atmosferin kalınlığından, güneş ışığının hızına; organlarımızın şekillerinden büyüklüklerine, sayılarına ve yerlerine kadar her şey kader ile planlanmıştır

Kudret, bu kader planı üzere eşyayı yaratır ve idare eder

Toplum hayatında da “planlama” son derece önemlidir

Gelişigüzel, plansız, zuhurata tabi olarak yapılan işlerden bir verim alınması düşünülemez

Zira bu hal, fıtrata zıttır

Kâinatta “tedric kanunu” hâkimdir; yani her şey birden bire değil kademeli olarak, safhalar halinde yaratılır

Kudreti sonsuz olan Allah, bu âlemi bir anda yaratmak yerine, altı devrede yaratmıştır

Ne ağaçlar bir anda büyürler, ne meyveler bir anda çıkarlar

Ne yumurtalar hemen kuş olur, ne de nutfeler bir anda insan haline gelirler

O halde, acele etmemek, sebeplere tam riayet ettikten sonra neticeyi sabırla beklemek de fıtrata uymak demektir

Acelecilik fıtrata zıttır ve sonu hüsrandır

Kâinatta “tekâmül kanunu” hakimdir Kâinatın yaratıldığı altı devreden her biri, bir öncekine göre bir tekâmül sergilediği gibi, insanın da ana rahminde geçirdiği devrelerden her biri, bir öncekinden daha mükemmeldir

Beden için geçerli olan bu kanun, ruh için de geçerlidir İnsan daima öğrenir, öğrendikçe terakki eder

“İki günü müsavi olan zarardadır” hadis-i şerifi bizleri sürekli olarak terakki etmeye ve kâinattaki bu tekâmül yürüyüşüne adım uydurmaya davet eder

Çekirdekler açılıp büyürken, fidanlar ağaç olmaya doğru yürürken, yumurtalar kuş olup uçmaya çabalarken, insanın yerinde sayması fıtrata zıttır

Örnekler artırılabilir

İnsan bu kâinatın meyvesi olduğuna göre, bu meyvenin kendi ağacına ters düşmesi, ondan ayrı bir yol takip etmesi fıtrata zıttır ve onu hüsrana götürür

Alaaddin Başar (ProfDr)

Sorularla İslamiyet

07-27-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Fıtrata Uygun Hareket Etmek? (Rum Suresi, 30/30) Ne Demektir? “Dinde zorlama yoktur” ayetindeki temel mesaj, vicdanlara baskı yapılmamasıdır Bununla birlikte, bu ayet sadece dinî konulara mahsus olmayıp, her hususta geçerli olan temel bir kanundur Büyük müfessir Elmalılı Hamdi Efendi, bu ayeti tefsir ederken “Cins-i ikrah dinde yoktur” der Yani ikrah (zorlama) denen şey, bütün çeşitleriyle, dinin reddettiği bir yanlış uygulamadır Buna göre, bu ayet-i kerime, “Zorlama, dinde yoktur” manasını da ifade etmekte, inanç dahil, bütün sosyal meseleler için zorlamanın reddi manasını taşımaktadır Özellikle, babaların çocuklara zor kullanmalarının ve onları her vesileyle azarlayıp dövmelerinin çok tehlikeli sonuçlar doğuracağını bir yetkiliden bizzat dinlemiştim Şöyle demişti: Çocuk, böyle bir uygulama neticesinde zamanla babasına düşman kesilir Çocukluğunda ona karşı koyacak gücü yoktur; ama belli bir yaşa geldi mi, artık babasından öç almaya başlar Babası neden hoşlanmıyorsa onu yapmaya başlar İçinden gelmese de sırf babasını üzmek için sigara içer, içki içer Daha sonra, zamanla bu kötülüklere alışır, müptela olur, terk edemez hale gelir Terbiye konusunda baskının yersiz ve geçersiz olduğu şu ayet-i kerimelerle en güzel şekilde ortaya konulmuştur: “Resulün vazifesi ancak apaçık tebliğdir” (Nur Sûresi, 24/54) “… Biz seni onların üzerine muhafız yapmadık Sen onların üzerine bir vekil de değilsin” (En’âm Sûresi, 6/107) Bu ayetlerin muhatapları hep Allah’ın kulları Onların bedenlerini bütün bir kâinattan süzen O Ruhlarını yaratıp bedenlerine sultan yapan da yine O Ve konuşan, Allah Resulü (asv)… Buna rağmen, Allah, dünya imtihanının bir gereği olarak, kullarını “inanıp inanmamakta” ve “kendisine itaat veya isyan etmekte” serbest bırakmış Bir kul, dilerse hayır işleyebiliyor, dilerse şer Bizim, terbiye etmeye çalıştığımız kişiler üzerindeki hakkımız ve hâkimiyetimiz, İlâhî hukuk ve hâkimiyet yanında sözü edilmeyecek kadar basit, sathî ve zayıf kalıyor Buna rağmen, tahakküm ve zorlama yoluna gidiyorsak, “fıtrata zıt hareket ediyoruz” demektir İnsanları yaratan ve fıtratlarını öylece tanzim eden Allah, bütün peygamberlerine, sadece tebliğde bulunmalarını, zor kullanma yoluna gitmemelerini tavsiye ederken, bizim haddimizi bu derece aşmamız fıtrata zıt düşüyor Bunun içindir ki, müessir olamıyoruz, kendimizi sevdiremiyoruz ve fikrimizi kabul ettiremiyoruz İnsan fıtratının bir başka cephesi: Nefsin en sevdiği, kalbin ise en çok nefret ettiği bir kötü huy var: Kibir İnsan fıtratı, kibirli olanlardan hoşlanmaz, mütevazi olanlara ise hürmet ve muhabbet besler İnsanın yaratılışında böyle nice hidayet örnekleri bulunduğunu, Şems Sûresi'ndeki bir ayet-i kerime harika bir şekilde ders verir: Bu surede Allah Şemse (güneşe) yemin eder, kamere yemin eder ve sonunda nefse, insan fıtratına yemin eder Bu yeminde şu gerçeğe özelikle dikkat çekilir: “Sonra da ona hem kötülüğü hem (ondan) sakınmayı ilham etti" (8) Yani, hayrı ve şerri, itaat ve masiyeti, her ikisinin hallerini öğretti Bütün bu kasemlerin cevabında, “Onu (nefsi) tertemiz yapan kişi muhakkak felah bulmuş, onu günahlarla örten kişi ise elbette ziyana uğramıştır"(9,10) buyrulur Bir anket düzenleyelim ve binlerce soru soralım Cevapları sadece “Evet” veya “Hayır” şeklinde olsun Meselâ, “Yalan iyi midir Doğruluk iyi midir? Gıybet iyi midir? İftira iyi midir? Kibir iyi midir? Tevazu iyi midir? Hırsızlık iyi midir?” gibi Salim düşünme yeteneğini, sefahatle, içkiyle, uyuşturucuyla kaybetmeyen, yahut menfî bir ideoloji namına beyinleri yıkanmayan bütün insanların, bu sorulara vereceği cevaplar, İslam’ın emir ve yasaklarıyla yüzde yüz uygunluk gösterir Demek ki, İslâm dini insan fıtratına uygundur Zira, bu din bizi yaratanın bizim için seçtiği dindir “İşte bugün sizin için dininizi kemale erdirdim Üzerinizdeki nimetimi tamamladır Ve sizin için din olarak İslâm’a razı oldum” (Mâide Sûresi, 5/3) Ruhun fıtratı hakkında daha çok şey söylenebilir Bu kadarla yetinip biraz da organlardan söz edelim: Organlar bazında fıtrata uymak, onları aşırılıklardan koruyup hizmetlerini rahat bir ortamda yapmalarına imkân hazırlamakla olur Aşırı ses kulağa, aşırı ışık göze zarar verdiği gibi, aşırı yemek de mideye büyük bir yük oluyor Hazmından aciz kaldığında, onları ya dışarı atıyor, yahut aşırı kiloya dönüştürerek bedene yük yapıyor Dinlenmeden sürekli yorulmak bedeni yıprattığı gibi, yorulmadan sürekli dinlenmek de onu tembelleştiriyor, kasların gelişmesine engel oluyor Bunların ikisi de fıtrata zıt, ikisi de bedene zarar Fıtrî olmayan gıdaların bedene zarar verdiği, artık tartışmasız kabul edilen bir gerçek Herkes hormonsuz gıdalara koşuşuyor Herkes, tabiî dedikleri, fıtrî yağların peşine düşmüş Fıtrî olmayan helal gıdalardan bile sakınan insanoğlunun, haram yiyecek ve içeceklerden de şiddetle ve daha büyük bir hassasiyetle sakınması gerekiyor Bunların zararları konusunda kimsenin şüphesi yok Ama gel gör ki, nefsin arzuları, desinler veya demesinler tutkusu bazen akla galip geliyor ve insan bilerek zarara girebiliyor Fıtrata uymak, beden ve ruh sağlığımız için çok önemli olduğu gibi toplumda yapmak istediğimiz icraatlar ve ıslahatlar için de yine son derece önemlidir Nur Külliyatında bu noktada şu önemli ikaza yer verilir: “Hayat-ı içtimâiye-i beşeriyede bir çığır açan, eğer kâinattaki kanun-u fıtrata muvafık hareket etmezse, hayırlı işlerde ve terakkide muvaffak olamaz Bütün hareketi şer ve tahrip hesabına geçer” (Lam’alar, Yirmi İkinci Lem’a) Kanun-u fıtrat, çok geniş ve şümullüdür; sayılamayacak kadar şubeleri vardır Birkaçını hatırlayalım: Kâinatta iktisat hakimdir Bir çekirdeğe, bir ağaç kadar yük yüklendiği gibi, bir ele binlerce görev verilmiştir İsraf, fıtrata zıttır ve israf ekonomileri toplumu mahvederler Kâinatta görev taksimi esastır Her varlığın kendi görevini yapmasıyla kâinattaki umumî nizam ortaya çıkar İnsanlar da ihtisaslaşmaya önem verdikleri ve görev taksimini gerçekleştirdikleri ölçüde, toplum hayatında nizam ve düzeni sağlarlar ve bundan verimlilik ve refah ortaya çıkar Kâinatta yardımlaşma esastır Bu esas, görev taksimiyle de yakından ilgilidir Elementler arası yardımlaşmadan, küreler ve sistemler arasındaki büyük yardımlaşmalara kadar uzanan, insanın organları arasındaki yardımlaşma ile kendini açıkça gösteren ve insan ruhundaki “akıl, kalp, hafıza ve hisler arası işbirliği” ile en son noktasına varan bir yardımlaşma, bütün varlık âlemini kuşatmış gibidir İnsanlar bu çok önemli esası toplum hayatına mal ettikleri ölçüde huzurlu olur, madden ve manen terakki ederler Kâinatta nizam hakimdir Dünyanın süratinden, kanın deveranına; ırmakların akışından, mevsimlerin gelip göçmesine; atmosferin kalınlığından, güneş ışığının hızına; organlarımızın şekillerinden büyüklüklerine, sayılarına ve yerlerine kadar her şey kader ile planlanmıştır Kudret, bu kader planı üzere eşyayı yaratır ve idare eder Toplum hayatında da “planlama” son derece önemlidir Gelişigüzel, plansız, zuhurata tabi olarak yapılan işlerden bir verim alınması düşünülemez Zira bu hal, fıtrata zıttır Kâinatta “tedric kanunu” hâkimdir; yani her şey birden bire değil kademeli olarak, safhalar halinde yaratılır Kudreti sonsuz olan Allah, bu âlemi bir anda yaratmak yerine, altı devrede yaratmıştır Ne ağaçlar bir anda büyürler, ne meyveler bir anda çıkarlar Ne yumurtalar hemen kuş olur, ne de nutfeler bir anda insan haline gelirler O halde, acele etmemek, sebeplere tam riayet ettikten sonra neticeyi sabırla beklemek de fıtrata uymak demektir Acelecilik fıtrata zıttır ve sonu hüsrandır Kâinatta “tekâmül kanunu” hakimdir Kâinatın yaratıldığı altı devreden her biri, bir öncekine göre bir tekâmül sergilediği gibi, insanın da ana rahminde geçirdiği devrelerden her biri, bir öncekinden daha mükemmeldir Beden için geçerli olan bu kanun, ruh için de geçerlidir İnsan daima öğrenir, öğrendikçe terakki eder “İki günü müsavi olan zarardadır” hadis-i şerifi bizleri sürekli olarak terakki etmeye ve kâinattaki bu tekâmül yürüyüşüne adım uydurmaya davet eder Çekirdekler açılıp büyürken, fidanlar ağaç olmaya doğru yürürken, yumurtalar kuş olup uçmaya çabalarken, insanın yerinde sayması fıtrata zıttır Örnekler artırılabilir İnsan bu kâinatın meyvesi olduğuna göre, bu meyvenin kendi ağacına ters düşmesi, ondan ayrı bir yol takip etmesi fıtrata zıttır ve onu hüsrana götürür Alaaddin Başar (ProfDr) Sorularla İslamiyet