Silo Yem Bitkileri Ve Silaj

22 Sorgum Tür ve Melezleri


Morfolojik yapı olarak mısıra benzeyen sorgum, insanoğlunun ilk kültüre aldığı bitkilerdendir Son yüzyıla kadar insan beslenmesinde önemli rol oynayan sorgum, tarım ve hayvancılığı gelişmiş ülkelerde tamamen hayvan beslenmesinde kullanılmaktadır Kısa boylu tane tipi çeşitler tane üretimi amacıyla yetiştirilmektedir Sorgumun süt olum döneminde %16 kadar olan suda eriyebilir karbonhidrat oranı, sert hamur olum döneminde %5’in altına inmektedir Bu nedenle sorgum ile yapılacak silajlarda bitkinin süt olum döneminde biçilmesi, iyi bir laktik asit üretimi için, önerilmektedir süt olum döneminde yapılan sorgum silajında da kuru madde ve özellikle proteinin oranı uygun düzeydedir Lezzetli oluşu nedeni ile hayvanlar tarafından sevilerek yenir


Melez sorgumun erken hasat edilmesi sonucu yapılan silajda kalite düşer Nitelikli silaj eldesi için hamur olum dönemi tercih edilmelidir Erken gelişme döneminden sonraki dönemde silaj kalitesinde bir artış elde edilir Ancak silolamadan önce parçalanmış olması gerekir Silajın hazırlık aşamasında havasız ortamın oluşturulması gerekir Olumsuz koşullar sonucunda sıcaklık 60° C’ye yükselir Bu durumda kuru maddenin sindirim derecesi %64’ten %50’ye; ham protein %55’ten %44’e azotsuz öz maddelerin %71’den %64’e düştüğü belirlenmiştir Sorgum silajı beslenen hayvanlarda, aynı yemin yeşil olarak tüketilmesi ile yaşanan HCN zehirlenmesi meydana gelmez Mısır silajına oranla daha az besleme değerine sahiptir


Sorgum türleri birbirleri arasında kolayca melezlenebilmekte ve yüksek verimli döller vermektedir Bu nedenle sorgum tür ve çeşitleri arasında büyük bir genetik varyasyon görülmektedir Sorgum (Sorgum bicolor (L) Moench) ile Sudanotu (S sudanense (Piper) Stapf)’nun melezlenmesi sonucu sorgum-sudanotu melezleri elde edilmiştir Sudanotundan daha verimli olan arası melezler, ekim alanı ve kullanım bakımından büyük gelişim göstermiştir Sorgum tür ve melezleri ülkemizde birinci ve ikinci ürün olarak otlatma, yeşil ve kuru ot üretimi yanında silo yemi amacıyla da yetiştirilebilmektedir Ekim normu 1-3 kg/da, sıra arası 30-40 cm dir


Fosforca fakir topraklarda 5-10 kg/da P2O5, sulanan yerlerde ekimle beraber 5-6 kg/da azot, Amonyum sülfat, 30-40 cm boylandığında yine aynı miktarda azot amonyum nitrat halinde atılmalıdır Ayrıca her biçimden sonra 4 kg/da amonyum nitrat atılmalıdır Kıraç bölgelerde sadece 4 kg/da N vermek yeterlidir Çok biçimli olan bu bitkilerden değişik bölge şartlarında 6-15 ton/da arasında yeşil yem elde etmek mümkündürSorgum tür ve melezlerinde silolama tekniği mısırla hemen hemen aynıdır Mısırın silolanmasında yonca, üçgül vb baklagil bitkileri kullanılabildiği gibi sorgum silajına da bu bitkiler 1/2 veya 1/3 oranında ilave edilebilir Sudanotu diğer sorgum türlerine göre daha erken kabalaştığı için parçalama ve silolama işlemleri dikkatli bir şekilde yerine getirilmelidir Ülkemizde Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsünde silaj üretimi amacıyla geliştirilen kocadarı (Rox, Early Sumac) ve sudanotu (Gözde-80, Aksu-78) çeşitleri bulunmaktadır Bunun yanında özel tohumculuk firmalarının üretim izni aldığı veya ithal ettiği sorgum-sudanotu melez (P988, N2 Grazer, vb) çeşitleri bulunmaktadır


23 Fiğ-Tahıl Karışımları


Fiğ türlerinin tarımı oldukça yaygındır Yarı tropik iklim kuşağından, karasal iklimin hüküm sürdüğü alanlara; serin ve nemli bölgelerden yarı kurak bölgelere kadar geniş alanda tarımı yapılmaktadır Ülkemizde değişik ekolojilerde fiğ türleri tohum ve kuru ot üretimi amacıyla yaygın olarak yetiştirilmektedir Fiğ türleri koca fiğ dışında gövdelerinin zayıf olması nedeniyle kolayca yatarlar Yatan fiğ zor biçildiği gibi bitkilerin alt kısımlarında çürümeler başlar Bu nedenle kaliteli ot üretimi için fiğin tahıllarla karışık yetiştirilmesi önerilir Böylece bitkiler tahıllara sarılarak dik olarak gelişir Biçim daha kolay olacağı gibi, otun verim ve kalitesi de artmaktadır


Macar fiği+arpa karışımında %50 çiçeklenme döneminde yapılan biçimde en yüksek verimin 10 kg/da ekim normu, 20 cm sıra arası 60/40 ve 20/80 karışımından sağlanmaktadır


Fiğlerde protein oranı yüksek, fakat karbonhidrat içeriği düşüktür Bu sebeple tek olarak silaj üretimi amacı ile yetiştirilmemektedir Fermantasyonun arzulanan seviyede devam etmesi için tahıllarla (Arpa, yulaf, tritikale, buğday) karışık yetiştirilmesi gereklidir Karışık yetiştirmede fiğ-tahıl karışım oranları tür, çeşit ve ekolojik bölgelere göre belirlenmelidir


Ege, Akdeniz ve Güney Doğu Anadolu Bölgelerimizde pamuk yetiştirilen alanlarda fiğ yalın veya tahıllarla karışık kışlık ara ürün olarak yetiştirilmektedir Fiğ-tahıl karışımlarından silaj yapmak için fiğin tam çiçeklenme döneminde hasat edilmesi gerekir Fakat ana ürün olan pamuk ekimini geciktirmemek için bazı yıllar fiğ-tahıl karışımı daha erken biçilir Bu durumda nem oranı yüksek ve kuru madde oranı düşük olan yemin silolanmasında soldurma yapılamadığı durumlarda silaj kalitesinde kayıpları yükselir


24 Şeker Pancarı Yaprağı


Şeker pancarı yaprağı, pancar hasadı sonrası geriye kalan başlı artıklardır Baş oranı elde edilen yeşil artığın yaklaşık 1/3-1/4 dolayındadır Modern şeker pancarı hasat makinalarının kullanımı ile yaprakta kalan baş oranını azaltmak mümkündür Şeker pancarı yaprağının silolanmasında ve yem değerinin artırılmasında toprakla olan kirlenme önemli rol oynamaktadır Yaprak ne kadar toprakla fazla kirlenirse yemin toprak bakterileriyle bulaşma yoğunluğu o derece artar ve fermantasyonun seyri olumsuz yönde etkilenir Bu nedenle silolanacak materyalin elden geldiği ölçüde temiz olmasına dikkat edilmelidir


Pancar yaprağı silo yemi hayvanlar tarafından sevilerek tüketilir, fakat tek taraflı olarak yedirildiğinde okzalik asit içerdiğinden ishale neden olur Bu yüzden kuru ot ile birlikte hayvanlara verilmesi gereklidir Şekerpancarı yaprağının silolanmasında parçalama olumlu bir etkiye sahiptir Parçalama özellikle baş oranının çok az olması durumunda daha etkin bir rol oynar Katkı maddesi, materyalin kirli olduğu durumda kullanılabilir Genel olarak pancar yaprağı protein içeriği yüksek diğer yemlerle ve mısırla birlikte de silolanabilir Şeker pancarı yapraklarının silolanmasında pörsütme yapılmamalıdır Çünkü pörsütmede zedelenmiş ve kopmuş yapraklar çürümeye başlar ve sağlam yaprakları da etkileyebilir Yine pörsütmede daha fazla besin kaybı ortaya çıkabilir ve istenilen kalitede yem elde edilmez Pörsütme esnasında yağmur altında kalmış otlar kesinlikle siloya doldurulmamalıdır


25 Ayçiçeği


Silaj yapımının ekonomik anlamda hayvancılık yapmak için şart olmasıyla birlikte değişik ihtiyaçlara cevap verecek bitki alternatifleri de gündeme gelmiştir Ülkemizin farklı ekolojik bölgeye sahiptir Sulu tarımın uygulanmadığı yörelerde ikinci ürün yetiştirme şansı bulunmamaktadırBu özelliğe sahip yerlerde kısa sürede silajlık biçime gelen ve kurağa toleransı nedeniyle ayçiçeği, alternatif silaj bitkisi olarak değerlendirilebilir Vejetasyon süresinin kısa olduğu Doğu Anadolu Bölgemizde tahıl hasadından sonra silajlık olarak yetiştirilebilir


Ayçiçeği silajı özellikle süt hayvanlarının beslenmesinde önemli bir yemdir Yapılan değişik araştırmalarda ayçiçeği silo yemi ile yemlemeden sonra süt yağında önemli bir yükselme görülmektedir Siloya doldurulmadan önce vejetatif aksamı iyi gelişen ayçiçeği çeşitlerinin çiçeklenme döneminde biçilerek 05-10 cm uzunluğunda parçalanması fermantasyonun seyrinin güvence altına almada önemli bir işlemdir Silo yemi tadının daha iyi duruma gelmesi ve 1/3 oranında üçgül, yonca, mısır ve şeker pancarı yaprağı ile karıştırılarak silolanabilir


26 Tarımsal Sanayi Artıkları


Ülkemizde tarıma dayalı gıda sanayinin geliştiği değişik bölgelerde domates, bezelye, elma ve arpa posaları silaj yapılarak değerlendirilmesi mümkündür Örneğin Bursa ilimizde 1995 yılı istatistiklerine göre toplam silaj üretiminin % 37’si gıda sanayi artıklarının değerlendirilmesiyle elde edilmektedir


3 Silaj Yapımı


31 Silaj Yapımında Kullanılan Alet ve Ekipmanlar


311 Silaj Makinaları


Silaj yapımında kullanılan en önemli ekipman silaj makinesidir Kaliteli silaj elde etmek için amaca uygun makine seçilmelidir Silaj makinaları kullanıldıkları bitki tür ve amaca göre farklılık gösterir Gelişmiş bitki yapısına sahip mısır, sorgum ve ayçiçeği gibi bitkilerde sıraya biçen silaj makinaları kullanılır Bunlar bir, iki veya üç sıra biçecek şekilde tipte olabilir Ülkemizde yaygın olan ve üretilen bir sıralı mısır silaj makineleridir Bir sıralı makinalarla ortalama 15 da/saat alan hasat edilebilmektedir Fiğ-tahıl karışımları veya çayır otları için ise vurmalı tip (Ot silaj makineleri) makinalar kullanılır Bu tip makinalar bitkiyi hemen biçip parçalayarak silaj romörkuna vermeleri dolayısı ile soldurma yapmaya imkan vermez Biçim dönemlerinde %15-20 kuru madde içeren çayır otları ve benzeri yem bitkilerinden kaliteli silaj yapmak için biçimden sonra 12 veya 24 saat soldurularak kuru madde oranının yükseltilmesi gerekmektedir Bazı ot silaj makinalarında biçilen otun suyunu uçurmak için örseleyici ve koşullandırıcı denilen ilave bir düzenekte bulunur


312 Silaj Makinalarına Yardımcı Ekipmanlar


Traktör


Silaj makinaları yapılacak hasat ve parçalama işleminde bitkinin üretim alanına bağlı olmak üzere en az üç traktör gereklidir Traktörlerden birisi silaj makinasına bağlanır Diğeri doldurulmuş romörkleri silaj deposuna getirip-götürmek için kullanılır Diğeri ise siloya getirilen yemin iyi sıkışması ve içinde hava kalmaması için sürekli çiğneme işlemini sürdürür


Farklı silaj makinaları için 65-70 beygir gücündeki traktörler yeterlidir Silaj makinasının traktör kuyruk miline bağlantı şaftı, kullanılacak traktöre uyumlu olmalıdır Çiğneme işi için ise genellikle en ağır traktör tipleri kullanılmalıdır Çiğneme esnasında şoförün dikkatli olması, hızlı ve sert hareketlerden kaçınmalıdır Silajın depolanması esnasında yapılacak bir ihmal silaj kalitesini olumsuz yönde etkiler


-Romörk


Silaj yapımında silaj makinaları yanında onu tamamlayan diğer önemli bir ekipmanda silaj romörku olmaktadır Silaj romörkleri toplayıcı düzenli, silajı arkadan veya yandan boşaltabilme düzenine sahip özel romörk olabileceği gibi, ülkemizde yaygın olarak kullanılan 4 tekerlekli tercihen yandan devirmeli tip romörk bu iş için kullanılabilir Ancak mevcut romörklerin silajda kullanımı sırasında biçilen yeşil yemlerin rüzgardan dışarı savrulup meydana gelebilecek kaybın önlenmesi için romörkun arkası ve iki yanı tel kafes veya tahtadan yapılan ilave yan kapaklarla yükseltilir Bu ekler aynı zamanda daha fazla biçilmiş daha fazla ürünün taşınmasını da sağlar Silaj yapımı sırasında silaj makinasının boş beklememesi için en az iki romörkle çalışılması ve birinin daima yedekte beklemesi zorunludur Biçim yapan silaj makinası sayısı birden fazla olduğunda veya silaj deposunun biçim yapılan tarlaya uzak olduğu durumlarda ihtiyaç duyulan romörk sayısı artırılabilir


4 Silo


41 Siloların Genel Özellikleri


Silo yerinin ve tipinin belirlenmesi silaj yapmaya karar veren yetiştiricinin atacağı ilk adımlardan birisidir Silonun ahıra yakın olması, silo yeminin kolayca boşaltılması ve alınmasına elverişli olmalıdır Ancak burada dikkat edilmesi gereken diğer bir hususta; silo kaba yeminin, ahıra ve yerleşim yerlerine hakim rüzgarlarla taşınmasına engel olacak şekilde silonun yerleştirilmesidir İşletmedeki hayvan sayısına göre silo hacmi belirlenir Genellikle yetişkin bir sığıra günde 20-30 kg silaj verildiği düşünülerek, işletmedeki hayvan sayısına göre hacim belirlenir ve bundan sonra uygun silo tipi seçilir Toprak altı silolarında taban suyu seviyesi üst toprak seviyesinden en az 2 m derinde olmalı ve silo derinliği de buna göre ayarlanmalıdır Ayrıca sızan sular bir pompa aracılığı ile çekilmelidir Yüzeysel siloların yeri de her yıl değiştirilmelidir Silo yapımında kullanılan yapı malzemesi yemin kalitesini bozmayacak ve suyu emebilecek özellikte olmalıdır Sızan sular uygun bir şekilde şerbet çukuru adı verilen fazla derin olmayan kuyularda toplanmalıdır Genel olarak ülkemizde toprak üstü plastik örtülü silolar ve yüzeysel beton, prefabrik beton veya taş örgülü silolar bulunmaktadır Silo tiplerinin belirlenmesinde çiftçi imkanları, teknik bilgi, hayvan sayısı ve ekonomik düzey önemli yer tutmaktadır