Örtüaltı Yetiştiriciliği

ASKIYA ALMAK GEREKİR


Kavunlarda ipe alınma hıyarlarda ki gibi olmakla beraber, bitkiler üzerinde, daha ağırca bulunacak meyvelerin yükünü çekecek kuvvette yine üstteki tele paralel istikamette ikinci bir tel veya ip yerden 5-10 cm yükseklikten çekilir Bu iki tel birbirine askı ipi ile bağlanır


Bitkiler uzadıkça bu bağlantı ipine sardırılır Eğer bitkilerin aşağıya kayma tehlikesi söz konusu olursa o takdirde takriben her 25- 30 cm de bitki sıkıştırılmayacak tarzda bağlama ipine yine bağlanır


BUDAMA NASIL? Kavunda erkencilik ve kaliteli meyve sağlamak için budamaya gerek duyulmaktadır Ülkemizde 2 adet budama metodu uygulanmaktadır


1 Metod: Bitkilerin ana gövdesi üzerinde meydana gelen yan sürgünler 50 cm'ye kadar tamamen alınmakta, bundan sonra meydana gelen sürgünler 1 meyve 2 yaprak üzerinden tele kadar budanmakta telden sonra serbest bırakılmaktadır


2 Metod: Bitkilerin 2 veya 4 gerçek yaprak üzerinden tepe sürgünü kesilmekte meydana gelen en kuvvetli yan sürgün ana gövde olarak geliştirilmekte ve bu gövdeden meydana gelen ikinci yan sürgünler 1 meyve 2 yaprak üzerinden tele kadar budanmakta, telden sonra serbest bırakılmaktadır


TOZLANMA YARDIM İSTER


Kavunlar partenokarp meyve tutma özelliğine sahip değildir Meyve tutumunun sağlanması için tozlanma ve döllenmeye gerek vardır Tozlanmanın arılarla yapılması en emin bir yoldur, fakat bunun uygulamasının zor olacağı düşüncesiyle tozlamaya elle yardım etmekte fayda vardır Döllemenin yeterli olmayışı meyvelerin şekil bakımından düzgün olmamasına neden olur


HASAT NE ZAMAN?


Kavunlarda hasat zamanı tesbitinde meyve kabuk rengi değişiminden yararlanılır Ayrıca meyve ağırlığının artması, meyvanın dip kısmının yumuşaması ve aromatik bir kokunun oluşması önemli kriterlerdir


Olgunlaşan meyveler makas veya bıçak ile 4-5 cm saplı olarak kesilir ve özel ambalajlarda pazarlanır


VERİM


Bitki başına 4-6 adet meyve alınır Ağırlık çeşit iriliğine göre farklı olmaktadır Ama genelde sera çeşitlerinde ortalama meyve ağırlığı 1,5-2,5 kg arasında değişir


ÖRTÜALTI KARPUZ YETİŞTİRİCİLİĞİ


Karpuz bitkisi kumlu-tınlı veya tınlı-kumlu, humuslu, besin maddelerince zengin, su tutma kabiliyeti iyi ve drenaj sorunu olmayan topraklarda iyi bir gelişme göstermektedir


TURFANDA ÜRETİMİ NEREDE?


Turfanda olarak karpuz yetiştirilecek topraklarda taban suyu seviyesi 1-1,5 metreden daha aşağıda olmalıdır Taban suyu seviyesinin yüksek olması, toprağın soğumasına, köklerin havasız kalarak boğulmasına, birçok mantari hastalığın ortaya çıkmasına neden olur Turfanda karpuz yetiştiriciliğinde çabuk ısınabilen kumlu topraklar tercih edilmelidir Üstüste aynı toprağa karpuz ekmekten kaçınılmalıdır


İKLİM İSTEĞİ KAVUN GİBİ


Karpuz tohumlarının iyi bir çimlenme gösterebilmesi için uygun ortam sıcaklığı 25-30°C dir 25-30°C lik sıcaklıkta çimlendirilen tohumun plastik torbada veya direkt olarak toprakta gelişmesini devam ettirebilmesi içinde asgari 12°C lik toprak sıcaklığına ihtiyaç vardır Serada karpuz yetiştiriciliğinde nisbi nem bakımından istekleri ise gece % 80, gündüz ise % 50-65 dolayındadır


İLKBAHARDA ÜRETİLİR


Karpuz genel olarak ikinci mahsul yetiştiriciliği şeklinde yani ilkbahar sezonunda seraya sokulmaktadır İlkbahar sezonunda karpuz yetiştirmede en uygun tohum ekim zamanı olarak 1-30 Aralık tarihleri tespit edilmiştir Bu tarih serada bulunan 1 mahsülün durumuna göre erkene veya ileriye alınabilir Bildiğimiz gibi karpuz gelişebilmesi için yüksek bir toprak sıcaklığı istediğinden dolayı çok erken ekim çok büyük avantaj sağlamamaktadır Seraya dikim zamanıda yine 1 mahsule bağlı olarak 15 Ocak-15 Şubat arasında değişir


FİDE ÜRETİMİ KAVUNA BENZER


Karpuz tohumları daha önceden hazırlanmış olan plastik torbalara derine kaçmamak kaydıyla yüzlek olarak ekilir, hafifçe sulanır ve üzeri polietilen örtüyle örtülür, çıkış başladıktan sonra bu örtü kaldırılır Eğer imkan var ise fidelikte yetiştirilen bu fide torbalarının üzerine alçak tünel tesis edilebilir, bu tesis hem gelişmeye yardımcı olur, hem de dondan korunma için bir önlemdir


FİDE DİKİMİ NASIL?


Karpuz dikilecek sera bir önceki mahsul serâyı terk ettikten sonra dekara 6-8 ton çiftlik gübresi serilerek güzelce sürülür Eğer toprakta hastalık amilleri varsa gerekli ilaçlama yapılır Birinci sürümden sonra toprak analiz raporları esas alınarak taban gübrelemesi yapılır


DİKİM MESAFESİ


Sürülüp, tesviyesi yapılan seraya 50x50x250 cm dikim sistemine göre masuralar hazırlanır Hazırlanan masuralar üzerine dikim çukurları açılır Bu çukurlara ilaçlı solüsyona batırılan fideler torbalardan çıkarılıp, yerine konur ve can suyu verilir


SULAMA ZAMANI ÖNEMLİ


Dar ve geniş aralara verilen birinci sudan sonraki sulama önem arzeder İkinci sulamayı yapabilmek için, bitki mutlak su ihtiyacı belirtileri göstermediği takdirde meyvelerin yaklaşık 400 gr ağırlığına kadar gelmesini beklemek gerekir Bu sulamayı zamanında yaptıktan sonra daha sonraki sulamalar bitki ve toprak durumunda gözönünde bulundurularak yapılır


SULAMA İLE GÜBRE VERİLİR


Bitki gelişme durumu gözönünde bulundurularak azotlu ve potaslı gübreler sulamalarla birlikte toprağa verilir


İKİ ÇAPA


Çapaya en iyi reaksiyon gösteren bitkilerden birisi olduğu için en az iki kere çapalamaya ihtiyaç vardır Birinci sulamadan sonra toprak tava gelince dar ve geniş aralara düz bir çapalama yapılır Birinci çapalamadan sonra yine toprak tav durumuna göre arıklama çapalaması yapılır Bundan sonraki çapalamalar, bitki kollarına ve köke zarar vermeyecek şekilde ot çapasıdır


ASKIDA MI? YERDE Mİ?


Karpuz serada hem askıda hem de yerde serbest olarak yetiştirilebilir Askı için tüm bakım işlemleri kavun ile aynıdır Ancak karpuz meyvelerinin iriliğinin daha fazla olması nedeniyle meyvelerin file torbalar ile desteklenmesi gerekir Yerde yapılan üretimde de budama özenli yapılmalıdır Hastalık ve zararlı mücadelesi başta olmak üzere diğer bakım işleri kavun ve hıyar ile aynıdır


YETERLİ TOZLANMA İÇİN


Sera içinde arı bulundurulması tozlama için en emin yoldur Eğer bunun uygulaması gerçekleştirilemiyorsa tozlamaya mutlaka elle yardım etmekte fayda vardır Döllenmenin yeterli olmayışı meyvelerin şekil bakımından düzgün olmamasına neden olur


HASAT ZAMANI


Karpuzun hasadı oldukça güçtür, olgun olmadığını usta yetiştiriciler anlayabilir Olgun karpuzlar;


- Elle vurulunca tok bir ses çıkarır


- Meyvelerin kabuk yüzeyindeki mum tabakası azalır ve karpuz kabuğu parlak bir görünüm alır


- Meyve sapının kolla birleştiği yerde bulunan yaprakçıklar kurur, meyve sapı incelir


Diğer kriterleri birinci kitaptaki açıkta yapılan karpuz yetiştiriciliğinden inceleyebilirsiniz


VERİM


En iyi bakım koşullarında sera karpuz üretiminde bitki başına en az 2-3 adet meyve alınır ve yine meyve ağırlığı çeşit özelliğine göre değişir


ÖRTÜALTI KABAK YETİŞTİRİCİLİĞİ


Kabak serin iklim bitkisidir Yüksek sıcaklıklardan hoşlanmaz, düşük sıcaklıklarda sıhhatli büyür, fakat hafif donda dahi ölür


EKONOMİK ÜRETİM ZAMANI


Örtü altında Sonbahar, Tek mahsul ve erken ilkbahar dönemlerinde kabak yetiştiriciliği ekonomik olmaktadır


TOHUMU NE ZAMAN EKELİM


Uygun ekim tarihleri Sonbahar döneminde Eylül ayı, tek mahsulde Ekim sonu, Kasım başı ve erken İlkbahar döneminde de Aralık ayı ortasıdır


FİDE ÜRETİMİ


Kabak fidelerinin yetiştirilmesi hıyarda olduğu gibidir Ancak, Sonbahar döneminde aşırı ölçüde virüs zararı görüldüğünden virüs taşıyıcısı olan beyaz sineklerden korunmak için fidelerin tülbent (cibinlik bezi) altına alınması şarttır


Tohumlar 15x15 cm boyutlarında harç dolu torbalara ekilir ve bolca sulanır 20-25°C ortam sıcaklığında bir hafta içinde çimlenme tamamlanır Fide gelişimi ve bakım işleri kavun ve karpuzda olduğu gibidir


FİDE DİKİMİ


Dikim mesafeleri çift sıra dikim sisteminde çift sıralar arası 120- 130 cm, sıralar arası 70 cm, sıra üzeride 55 cm olmalıdır


ASKI İSTER


Kabak, serada fazla yer kaplamaması için askıya ,alınır Boylanan çeşitler iple, az boylanan çeşitle,r ise kargıyla veya iple askıya alınır,


BUDAMA YAPILMAZ


Bitki üzerinde döllenmediği için büyümeyen meyve çiçeklerinin muhakkak koparılması gerekir Çünkü bunlar kabağın seralarda görülen en önemli hastalıkları olan Kurşuni küf (Botrytis) ve Beyaz küfün (Sclerotinia) gelişmesi için en uygun ortamlardır


MEYVE TUTUMUNA YARDIMCI OLALIM


Kabakta erkek ve dişi çiçekler aynı bitki üzerinde fakat ayrı ayrı yerlerdedir: Meyve tutumu için dişi çiçeklerin böcekler vasıtasıyla döllenmeleri gerekir Bu yüzden böceklerin seraya girmesini önlemek ve gereksiz yere böcek ilaçları atmamak gerekir


HASAT


Kabağın kış aylarında en geç üç günde bir, diğer dönemlerde ise iki günde bir hasat edilmesi gerekir Hasatlar bıçakla yapılmalı ve özellikle çizilmemelerine itina edilmelidir


Ayrıca havaların sıcak olduğu dönemlerde hasatlar sabah erken saatlerde yapılmalıdır Sera içi ısındıktan sonra yapılacak hasatlar meyvenin muhafaza ömrünü çok kısaltır Meyveler uygun kasalara çizilmeyecek şekilde düzgünce yerleştirilmelidir


ÖRTÜALTI YETİŞTİRİCİLİNDE ENERJİ MUHAFAZA METODLARINDA GELİŞMELER


Türkiye'de enerji , seralarda 'yetiştirilen ürünlerden elde edilen verim ve gelir dikkate alındığında oldukça pahalı olduğundan ülkemizde zorunlu olarak iklim şartlarına bağlı bir seracılık gelişmiştir Günümüzde serada sebze yetiştiriciliğinin en önemli meselelerinden biri kış aylarındaki düşük toprak ve hava sıcaklıklarıdır Sera bitkilerini sadece düşük sıcaklık zararlarından ve dondan korumak amacına yönelik bir ısıtma dahi, üreticilerimize oldukça büyük maddi külfet getirmektedir


GÜNEŞ ENERJİSİNDEN YARARLANALIM


Antalya Seracılık Araştırma Enstitüsü'nde, güneş enerjisinden faydalanarak seraların ısıtılmasında çok basit sistemler geliştirilmiş ve pratiğe aktarılmıştır Bu sistemlerle sağlanan birkaç derecelik sıcaklık artışları dahi, bitkilerde gelişmeyi, verimi, erkenciliği ve meyve kalitesini önemli ölçüde artırdığından tüm üreticilerimizin bu sistemleri seralarında uygulamaları hem kendileri ve hemde memleket ekonomisi açısından yararlı görülmektedir Uygulaması oldukça basit olan söz konusu sistemler şunlardır


- Malç uygulaması,


- Su şilteleri uygulaması


- Alçak plastik tünel uygulaması


- Polietilen perde uygulaması


MALÇ NEDİR?


Ürünün kalitesi ve miktarını arttırmak ve erkenciliği sağlamak için toprak yüzeyinin organik veya inorganik maddelerle örtülerek kaplanmasına malçlama denir Malç metaryali olarak çam pürü, bitki sapları, saman balyaları, kağıt, torf, çiftlik gübresi gibi organik maddeler ile, değişik renkteki plastikler (polietilen), alüminyum levha ve folyeler, perlit gibi inorganik maddeler kullanılır Malç uygulamasının faydalı ve zararlı yönlerini inceleyelim


MALÇLAMANIN FAYDALARI


- Toprak sıcaklığında 3-5°C lik artış yaparak bitkilerin kuvvetli büyümesini sağlar


- Toprak yüzeyinden fazla buharlaşmayı önlediğinden sulama sayısını azaltır


- Sera rutubetini düşürdüğünden bazı mantari ve bakteriyel hastalıkların yayılmasını engeller


- Toprakta tuzlulaşmaya mani olur


- Malç materyalinin renk koyuluğuna göre yabancı otların gelişimi engellenir


- Malçlama, bitki türüne göre verimi ve erkenciliği arttırır Verimde % 10-200 ürün artışı, 5-20 gün erkencilik sağlar


Örneğin: Domatesde 2-10 gün erkencilik ve % 10-50 verim artışı Biberde 12-18 gün erkencilik ve % 10-70 verim artışı Patlıcanda 15-20 gün erkencilik ve % 100 verim artışı Çilekte 5-10 gün erkencilik ve % 10-50 verim artışı sağlanmıştır


MALÇLAMANIN OLUMSUZ ETKİSİ


- Malçlamanın olumsuz etkisi faydasının yanında yok denecek kadar azdır Yinede malçlama sera rutubetini düşürdüğünden buna bağlı olarak külleme ve kırmızı örümceğin yayılmasını kolaylaştırır


- Meyve tutması için döllenmenin gerekli olduğu çeşitlerde döllenmeye mani olur Onun için malçlanmış seranın açık ve güneşli günlerde rutubetlendirilmesi gerekmektedir


- Ayrıca malçlama yapılan seralarda bitki kökleri yüzeysel geliştiği için köklerin toprağa bağlantısı zayıf olur Bu nedenle bitkiler mutlaka ip ile desteklenmelidir


MALÇ UYGULAMASI NASIL YAPILIR?


Plastik malç uygulamasında: toprak tavında iken dikim yerleri hazırlanır ve hemen plastik toprak üzerine serilir Fide dikilecek veya tohum ekilecek yerler x ve + şeklinde kesilerek ekim-dikim yapılır Plastik mutlaka yanlardan toprağa tutturulmalıdır 001-002 mm kalınlıkta dekara 18-20 kg plastik yeterli olmaktadır


şekil 1 Serada plastik malç uygulaması


ORGANİK MALÇ


Organik malçlar ise sıra aralarına serilerek uygulanır Böylece hem üzerinde yürünen toprağın sertleşmesi önlenir hemde organik materyalin fermantasyonu ile ortamda C02 gazının artışı sağlanır


SU ŞİLTESİ UYGULAMASI


Isıtmasız seralarda güneş enerjisinden yararlanmak amacıyla kullanılır Bitki sıralarının arasınâ yerleştirilen su şiltelerinin sera içi minimum sıcaklığını ve 10 cm toprak sıcaklığını belirli oranda artırdığı saptanmıştır Bu sıcaklık farkının kış aylarındaki don zararını azalttığı da gözlenmiştir


SİSTEMİN ESASI ŞUDUR


Su ile doldurulan şiltelerin gündüzleri seraya ulaşan enerjiyi suyun ısınması nedeniyle gece boyunca dışarı yayması ve sera içi sıcaklığın minimuma düşmesini engellemesidir Su şiltelerinin sera içi minimum sıcaklığını 1-4°C artırdığı saptanmıştır


Şilte malzemesi olarak polietilen veya PVC kullanılır 25-30 cm çapında ve 020-025 mm kalınlığındaki polietilen şiltelere su doldurulur ve bitki aralarına yerleştirilir


ALÇAK PLASTIK TÜNEL UYGULAMASI


Sera içine yetiştirme yerlerine tohum ekimi veya fide dikiminden sonra alçak plastik tünel uygulaması yapılır Fide yerleştirildiğinde öğrendiğimiz alçak plastik tünel uygulaması aynen yapılır Yerden yükseklik 60-70 cm olur Bu şekilde sera içinde ikinci bir sera oluşturulur ve geceleri oluşan düşük sıcaklıklardan bitkilerin zarar görmesi engellenir


POLİETİLEN ISI PERDESİ UYGULAMASI


Seralarda geceleri meydana gelen ısı kaybını azaltmak amacıyla ısı perdesi kullanımı oldukça yaygındır Isı perdesi olarak kullanılan örtü materyaline göre geceleri % 40-60 oranında enerji tasarrufu sağlamak mümkündür


OLUMSUZ YÖNLERİNİ YOK ETMELİYİZ


Ancak ısı perdelerinin ışık geçirgenliğini azaltması ve sera içi nisbi nemini yükseltmesi olumsuz yönüdür Bu olumsuzluğu ortadan kaldırmak amacıyla son yıllarda çeşitli örtü materyalleri denenmektedir


Isı perdesi


- ışığı engellememeli


- ince olmalı


- esnek ve dayanıklı olmalı


- ekonomik olmalıdır


Isı perdeleri seranın içine ikinci bir kat olarak monte edilir Sera tavanı ve yanlarına ikinci bir sera şeklinde uygulanır


DON TEHLİKESİNDEN KORUNMAK İÇİN YAĞMURLAMA SULAMA SİSTEMİ KULLANILABİLİNİR


Şanslı bir iklim kuşağında bulunan ülkemizde sera alanlarının çok yaygın bulunduğu Akdeniz sahil şeridinde oluşan donlar hem ufak boyutlu ve hemde kısa sürelidir


GELENEKSEL SİSTEMLERE SON


Seraların dondan korunması için kullanılan sistemlerin hemen hemen tümü mazot veya odun sobalarıdır Bu geleneksel dondan korunma sistemlerinin seralarda dondan korunma için kesin bir alternatif olmadığını çiftçilerimiz bugüne kadarki tecrübeleri neticesi öğrenmişlerdir


ISITMA MALİYETİ YÜKSEKTİR


Ayrıca, seralarda yapılan yetiştiriciliğin ısıtma maliyetinin oldukça yüksek olması son yıllarda çiftçilerimizi bir ümit arayışı içinde yepyeni bir dondan korunma sistemi olan yağmurlama sistemine yöneltmiştir


BÜYÜK TASARRUF SAĞLAR


- Petrolün dövizle alındığı, ormanlarımızın gittikçe azaldığı ülkemizde; geleneksel dondan korunma sistemlerinin yerine yağmurlama sisteminin kullanılması suretiyle yapılabilecek olan tasarruf çok büyük boyutlardadır


- Örtüaltı yetiştiriciliğinde yağmurlama sistemiyle dondan korunma gerek işçilikten tasarruf, gerekse sera içi havasının kirletilmemesi ve sera içi kullanım alanının artması açısından büyük faydalar sağlamaktadır


TESİSİN PROJELENDİRİLMESİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR


- Mümkünse kuyu suyu kullanılmalıdır


- Rüzgar donlarının vuku bulabileceği yerlerde hakim yönündeki seraların başlarına birer yağmurlama başlığı ilave edilmelidir


- Belirli bir alanın sulanması için yeterli olan bir yağmurlama sisteminin; aynı alanın dondan korunması için yeterli olmayacağı unutulmamalıdır


UYGUN YAĞMURLAMA BAŞLIĞI


- 3-45 atmosferlik işletme basıncında çalışabilen yağmurlama başlıkları tercih edilmelidir


- Dondan korunma amacıyla kullanılan yağmurlama başlıklarının bir devrini 20 saniyeden daha kısa sürede tamamlaması gerektiği unutulmamalıdır


- Soğuğun şiddeti ve süresine bağlı olarak yağmurlama başlığının işletme basıncı ve memesi ayarlanmalıdır


- Kullanılan yağmurlama sistemi seranın her tarafını etkisi altına alıp, ıslatabilmelidir


- Yüksek tünellerde plastik seraların örtü plastiğini sezon başında gergin olarak çekmeye özen göstermelidir


BUZLANMAYA DİKKAT


- Özellikle yüksek plastik tünellerle plastik seralarda dış ortam sıcaklığı +2°C ye düştüğünde sistem çalıştırılmalı ve don tehlikesi tamamen geçinceye kadar devam etmelidir


- Çok zayıf konstrüksiyonlu seralarda bu sistem kullanılmamalı; eğer kullanılıyorsa mini yağmurlayıcılardan sakınılmalıdır Zayıf konstrüksiyonlu seralarda 6-8 cm den daha kalın buz teşekkülüne imkan verilmemeli, buz kalınlığı artıyorsa yağmurlamaya bir müddet ara verilmelidir