Barbarossa Harekatı

Planlama

• Weisung Nr 21: Fall Barbarossa

Hitler, 5 Aralık 1940'da Sovyetler Birliği istilası ile ilgili harekât planlarını onayladı ve harekât tarihi 1941 yılı Mayıs ayı olarak belirlendi [59] İki hafta sonra 18 Aralık'da Hitler, Alman Yüksek Komutanlığı'na 21 Sayılı emrini verdi, harekâtın kapalı adı "Barbarossa Harekâtı" olacaktı Emrin ilk cümlesi "Alman silahlı kuvvetleri, Sovyetler Birliği'nin hızlı bir şekilde dize getirilmesi için girişilecek bir harekâta hazır olmalıdır" şeklindedirHarekâta verilen kapalı ad, 12 yüzyılda III Haçlı Seferi komutanı ve Kutsal Roma Germen İmparatoru Frederick Barbarossa'nın adından esinlenmiştir Hitler'in 21 Sayılı Emri'nde "Hazırlıkların 15 Mayıs 1941 tarihine kadar tamamlanmış olacağı" belirtilmektedir Bu ifade çoğu kez, harekâtın Mayıs ayı ortalarında başlayacağının öngörüldüğü şeklinde yorumlanmaktadır Gerçekte 15 Mayıs, "hazırlıkların tamamlanma tarihi" idi Emir'de harekâtın amacı, "Rus Ordusunun Batı Rusya'da bulunan büyük kısmının … imha edilmesi, ve henüz savaşa sürülmemiş, savaşa hazır kuvvetlerin, Rusya'nın geniş topraklarına çekilmesinin önlenmesi" olarak tanımlanmaktadır Harekâtın ulaşacağı hat olarak da Volga Nehri'nden Arhangelsk'a kadar uzanan hat olarak gösterilmiştir Metin, ana taarruz hatlarına ilişkin oldukça ayrıntılı planlamalara yer vermiştir [dn 2] Harekât planının ana iskeleti oldukça yalındır, Merkez Ordular Grubu'nun mekanize-motorize unsurları cephe hattını yararak hızla Smolensk yönünde ilerleyecek, bu noktadan iki kola ayrılarak güneye ve kuzeye çark edecek, böylece Kızıl Ordu'nun esas kuvvetlerinin geri çekilmesine fırsat bırakmadak kuşatılarak imha edilecekti Hitler ve kurmayları, Napolyon'un Rusya Seferi'nde uğradığı hezimeti incelemişlerdi Rus orduları başkomutanı General Kutuzov, geride Fransızların yararlanabileceği hiçbir ikmal malzemesi bırakmadan ordularının büyük kısmını geri çekerek kuvvetlerini muharebede kaybetmemeyi başarmıştı Moskova'ya giren Fransız ordusu, kış bastırırken özellikler erzaksızlıkla yüz yüze gelmişti Napolyon, ordusunu bu şekilde kaybetmemek için geri çekilmek zorunda kalmıştı Aynı durumu yaşamamak için Hitler, Kızıl Ordu'nun geri çekilmesine fırsat vermemesi gerektiğini düşünüyordu [64]


Barbarossa Harekâtı, Leningrad yönünde kuzeye bir taarruz, sembolik önemi olan Moskova'nın ele geçirilmesi ve ekonomi stratejisi açısından önemli olan Ukrayna gerisindeki petrol sahalarının kontrolünün bir bileşimiydi Hitler ve generalleri hangi konuların öncelikli olduğu konusunda anlaşamadılar Oysa Almanya, akaryakıt konusuna ve önceliklerde bir uzlaşma kararına konsantre olmalıydı Hitler kendini politik ve askeri yönden bir deha olarak düşündü Hitler, 1940-1941 yıllarında Barbarossa Harekâtı'nın planlanması aşamasında generalleriyle birçok kez tartıştı ve emrini tekrarladı, "Önce Leningrad, ikinci olarak Donets Bölgesi, üçüncü olarak da Moskova"[11][65] Hitler'in Moskova konusundaki tutumu zaman içinde değişiklik gösterdi ya da öyle görünmek istedi Harekât planlarını onayladığı 5 Aralık 1941 tarihindeki toplantıda, Moskova'nın önemli olmadığını, esas olanın Sovyetler Birliği'nin yaşam gücünün yok edilmesi olduğunu ileri sürmüştür [43] Ancak 21 Sayılı Emrin yayınlandığı 18 Aralık 1941 tarihinde ise, kentin alınmasının, "kesin bir iktisadi ve siyasi zafer olacağını"" belirtmişti [43] Hitler, uzun süredir istediği doğunun istilası konusunda artık acele ediyordu Sovyetler Birliği yenilgiye uğratıldığında İngiltere'nin barış isteyeceğine inanıyordu General Franz Halder günlüğüne, Sovyetler Birliği'nin yenilgiye uğratılmasıyla İngiltere'nin zafer umutlarını yitireceğini not etmiştir


Almanya'nın Fransa Seferi'nde olduğu gibi Doğu Seferi'nde de Alman generalleri arasında stratejiye ilişkin olarak görüş ayrılığı ortaya çıktı Geleneksel stratejiye bağlı generaller, Sovyet ana kuvvetlerinin sınırın hemen gerisinde kuşatılıp üzerlerine çullanarak imha etmeyi, ancak bundan sonra Rusya içlerine ilerlemeyi öneriyorlardı Bu kuşatmalar ve muharebeler sırasında panzer gruplarıyla piyade kolordularının eşgüdüm içinde operasyonlara katılmasını gerekli görüyorlardı Onlara göre Kızıl Ordu'nun büyük kısmını bu şekilde imha etmeden Rusya içlerine ilerlemek, göze alınmaması gereken riskler getirecekti Sözcülüğünü büyük ölçüde General Guderian'ın yaptığı, General Hoth'un ve birçok zırhlı birlik komutanının da katıldığı görüş ise, panzer gruplarının Moskova yönünde olabildiğince derinliğe ilerlemesi, Kızıl Ordu birliklerinin kuşatılıp imha edilmesi operasyonlarının geriden gelen piyade kolordularına bırakılması görüşün savundular General Guderian, panzer gruplarının en azından Dinyeper hattına kadar ilerlemesini istiyordu Hitler, geleneksel strateji görüşünü benimsedi Yine de Kızıl Ordu kuvvetlerinin Dinyeper batısında imha edilmesi hedeflendi Bu amaçla piyade kolorduları daha kısa erimli, panzer grupları ise daha derin erimli kuşatma operasyonları icra edecekti Bu şekilde iki strateji bir bakıma bütünleşmiş oldu


Doğu Seferi için tahsis edilen Wehrmacht kuvvetleri üç "ordular grubu" olarak tertiplendi


Mareşal von Leeb komutasındaki Kuzey Ordular Grubu, Doğu Prusya'dan, harekâtın kuzey kanadını örterek, Leningrad genel istikametinde taarruz edecektir Tali bir taarruz kolu da hafif bir yay çizerek Minsk'in doğusuna ulaşacak şekilde ilerleyecektir Hitler'in 21 Sayılı Emri'nde Leningrad'ın ele geçirilmesi öngörülmüştü Kuzey Ordular Grubu'nun bu aşamadan sonraki taarruzları Moskova genel istikametinde olacaktı


Mareşal Fedor von Bock komutasındaki Merkez Ordular Grubu, Polonya'dan, Sovyet kesimindeki Brest-Litovsk önlerinden ve devamında Pripyat Bataklığı kuzeyinden Minsk - Moskova genel istikametinde taarruz edecektir


Mareşal Gerd von Rundstedt komutasındaki Güney Ordular Grubu ise Polonya'nın güney kesiminden (Lubin civarı), Kiev genel istikametinde iki kol halinde Dinyester ve Dinyeper nehirleri arasından devam eden bir hatta ilerleyecektir Harekâta katılan Romanya birlikleri ise Besarabya'dan Odessa yönünde taaarruz edecektir


Wehrmacht birliklerinin yanısıra Doğu Seferi'ne Mareşal Mannerheim komutasında 18 Fin tümeni, Mareşal Ion Antonescu komutasında 12 Romen tümeni, 3 Macar tugayı, 2 Slovakya tümeni, daha sonra harekâta katılacak olan 3 İtalyan tümeni, 1 İspanyol tümeni ve gönüllü birlikler katılacaktır


Kuzey Ordular Grubu'na verilen görevler, Baltık Devletleri üzerinden Leningrad'a yürünecek, Ladoga Gölü civarı ve Petsamo nikel madenlari ele geçirilecek, Murmansk demiryolu hattı kesilecek, Kuzey Denizi'ndeki buz tutmayan Sovyet limanları kontrol altına alınacaktır Güney Ordular Grubu'nun operatif hedefleri Dinyeper Nehri batısındaki Kızıl Ordu kuvvetlerinin kuşatılarak imha edilmesi, Ukrayna üzerinden Kiev'e ilerlemek ve Sovyet sanayi üretiminin % 60'ının toplandığı Donets Havzası'nı ele geçirmektir


Merkez Ordular Grubu ise Brest-Litovsk'taki Sovyet müstahkem mevzilerini yarmak, Roslavl - Elnya - Smolensk genel istikametinde taarruzu geliştirmek, Kızıl Ordu'nun bu kesimde yeniden tertiplenmesini önlemekti

Alman hazırlıkları


Harekâta başlama tarihi için, hazırlıkların tamamlanmış olacağı 15 Mayıs'tan itibaren karar verilecekti Lakin Hitler, Yugoslavya'da Alman muhalifi askeri darbeye ve İtalya'nın Arnavutluk'u işgali karşısında Yunan ordularının ilerleyişine müdahale etme kararıyla Balkan Seferi'ne girişilmiş ve Barbarossa Harekâtı ertelenmişti Hemen hemen tüm tarihçiler ve pek çok asker, bu erteleme kararının Barbarossa Harekâtı'nın başarısız olmasına yol açtığı görüşündedirler Ancak bu neden, nedenlerden sadece biriydi Diğeri ise 1941 yılında Rusya'da ilkbaharın uzun sürmesiydi Haziran ayında da devam eden yağışlar, ülkenin batısında ana ulaşıma konu olan yolları ağır araçlar için geçilmesi olanaksız hale getirmişti General Halder de iklim koşullarının 22 Haziran'dan önce elverişli olmadığını belirtmektedir

• Barbarossa Harekâtı'nın başlangıcı (22 Haziran - 25 Ağustos 1941)

Almanlar, Balkan Cephesi'nde savaşın bitmesinden bile önce birliklerini kitleler halinde Sovyet sınırında toplamaya başlamışlardı Romanya - Sovyetler Birliği sınırına 1941 yılı Şubat ayının ilk üç haftasında 680 bin kişilik kuvvet yığılmıştır [29] Sovyetler Birliği'ne taarruz için 3,5 milyon Alman askeri, 1 milyon müttefiklerin askeri Sovyet sınırına toplanmıştır Sovyet toprakları üzerinde birçok hava keşif görevleri başlatıldı ve sınır boylarına muazzam miktarda malzeme yığıldı Bu gelişmeler Sovyet yönetimini gafil avlamıştır Bunun nedeni büyük ölçüde Stalin'in, Molotov-Ribbentrop Paktı'ndan sonraki iki yıl içinde Almanya'nın Rusya'ya saldırmayacağını düşünüyor olmasıydı Diğer yandan Almanya'nın İngiltere ile olan mücadelesinin sonuca erdirmeden ikinci bir cephe açmayacağına inanıyordu Sadece Stalin değil, neredeyse tüm Sovyet generalleri de bu konuda emindiler, hatta Alman generalleri de General Guderian anılarında, Doğu'da bir cephe açılacağını öğrendiğinde düş kırıklığına uğradığını yazmaktadır [73]


Casus Richard Sorge, Alman taarruzunun kesin tarihini Stalin'e iletti Arne Beurling liderliğindeki İsveçli cryptanaistler de taarruz tarihine ulaştılar Fakat Sorge ve diğer istihbarat unsurları, (Berlin Polis Departmanından da gelen bilgilerle) farklı taarruz tarihleri bildirmişlerdir Öte yandan İngiliz istihbaratının ULTRA üzerinden elde ettiğin bilgi de Sovyetler Birliği'nin istilasının başlangıç tarihini, birkaç ay öncesinden 22 Haziran 1941 olarak bildirmiştir [74] İngiltere'nin istilası için hazırlanan iki Alman harekâtı da, Sovyet sınırındaki yığınakla ilgili yanıltıcı bilgi olarak kullanıldı Denizaslanı Harekâtı ve Hailisch Harekâtı Norveç'te ve Manş Kanalı sahillerinde sahte hazırlıklar yapıldı Tüm bunlar, gemilerin toplanması, hava unsurlarının keşif uçuşları tatbikatlarla destekleniyordu Bu sahte istila planlarının bazı ayrıntıları bilerek sızdırıldı


Hitler ve generalleri, üç ayrı ordu grubuyla Sovyetler Birliği'nin belirli bazı kent ve bölgelerinin istila edilmesi şeklindeki strateji üzerinde anlaşmışlardı Esas Alman darbesi, tarihsel istila hattı üzerinde, Napolyon'un Moskova yaklaşımı üzerinde yapılacaktı Kuzey Ordular Grubu, Baltık Devletleri üzerinden Rusya'nın kuzey kesimine ilerleyerek Leningrad'ı (eski ve bugünkü adı St Petersburg) düşürecektir Merkez Ordular Grubu Smolensk'e ilerleyecek ve batı Rusya'nın merkez kesiminden Moskova üzerine yürüyecektir Güney Ordular Grubu, yoğun nüfuslu ve tarımsal potansiyeli yüksek Ukrayna'ya saldıracak, doğu yönünde ilerlemeyi sürdürmeden önce Kiev'i alacak, doğu yönünde devam ederek güney Rusya'nın bozkırlarına ve zengin petrol yatakları olan Kafkasya'ya yönelecektir


Hitler, OKW ve çeşitli komutanlıklar, ana hedefler konusunda aynı fikirde değillerdir Barbarossa Harekâtı'nın hazırlıkları sırasında OKW'nin geneli, doğrudan Moskova'ya yüklenilmesini savunuyordu Fakat Hitler, kuvvetleri Sovyet başkenti civarında toplamadan önce Ukrayna'nın ve Baltık ülkelerinin zengin kaynaklarını ele geçirmek yönündeki fikrinde ısrar etmiştir İlk gecikme, harekâtın başlangıç tarihinin Mayıs ortalarından 1941 Haziran'ına ertelenmesinde yaşandı Bu gecikme, Rusya'da o yılki çamur mevsiminin erken başlamış olması nedeniyle, bir bakıma gerekliydi de Nitekim General Guderina, çok yağışlı bir mayıs ayı yaşandığını, yaptığı keşif gezilerinde Bug Nehri ve kollarının Mayıs ayı sonlarında dahi taşkın durumunda olduğunu gözlemlediğini belirtmektedir [dn 4] Ancak stratejik hedefler üzerinde Hitler ve OKW arasında görüş birliği oluşmadığı için birçok kez zaman kaybedildi

Sovyet hazırlıkları


Sovyet istihbaratı


Sovyet askeri istihbaratı özellikle Almanya'da oldukça yaygın ve etkili bir haber alma ağı oluşturmuştu Bunun sonucu olarak Barbarossa Harekâtı ile ilgili gelişmeleri de izleyebilmiştir Sovyetler Birliği mareşali Andrey Greçko bir yazısında, Barbarossa Harekâtı'na ilişkin planın son şeklinden, Hitler tarafından onaylanmasından 11 gün sonra yan, 26 Aralık 1940 tarihinde haberdar olduklarını belirtmektedir GRU başkanı General Filipp Golikov, Stalin'e Aralık ayında Hitler'in Sovyetler Birliği'ne saldırmaya karar verdiğini bu belge ve diğer bulgulara dayanarak bildirmişti Stalin, her belgenin sahtesinin yapılabileceğini ileri sürerek belgeye inanmayı ret etti General Golikov'dan, Hitler'in blöf yapmadığını, gerçekten Doğu'da bir savaşa hazırlanıyor olduğunu kuşkuya yer bırakmayacak bir biçimde saptayabilmek için bir istihbarat sistemi geliştirmesini istedi General Golikov'un düzenlemeleri gerçekten son derece ince ayrıntılara iniyordu Öncelikle Avrupa'daki koyunları izlediler Kilit noktalara yerleştirilen ajanlarla Avrupa'daki koyun mevcudu, yetiştirilmesi ve kesimiyle ilgili düzenli bilgi topladılar, koyun eti fiyatlarındaki hareketleri izlediler Bu çalışmalarla Avrupa'da koyun kesimi konusunda olağandan farklı bir gelişme olup olmadığını görmeyi amaçladılar Et fiyatları hızla düşerse, kesim miktarı artıyor demektir Kesimlerdeki artış sadece et arzını değil, aynı zamanda koyun postu arzını da arttıracaktır Bu da, Alman Ordusu'nun kışlık giyim için büyük çaplı bir hazırlık yaptığını gösterecektir Öte yandan silahların yağlanmasında kullanılan ve normalde yakılan ya da gömülen bezler Sovyet ajanlarınca gizlice toplandı ve çeşitli yollarla Sovyetler Birliği'e gönderildi Bu bezlerdeki yağın analiziyle, daha soğuk iklim için gerekli yağın kullanıma geçilip geçilmediği inceleniyordu Ayrıca Almanya'da yaygın kullanılan, (soğuk hava koşullarında donan) akaryakıt örnekleri de ele geçirildi General Golikov, Hitler'in Rusya'ya saldırmaya karar verdiğinde Kara Ordusu'nun (Heer) kışlık giysi, yağ ve akaryakıt ihtiyacını karşılamak zorunda olacağını hesaplamıştı Ancak Hitler, Ordu'yu Rusya'ya, kış şartlarına hazırlamadan taarruza geçti, kış bastırmadan Kızıl Ordu'nun büyük kısmının imha edileceğini ve böylece askeri gücünü yitirerek savunmasız kalan Sovyet yönetiminin çökeceğini öngörüyordu Sonuçta 21 Haziran 1941 günü yapılan Politbüro toplantısında GRU, Almanya'nın Doğu'da bir savaş için hiçbir hazırlığı olmadığını rapor etti Aslında, Alman kuvvetlerinin doğu sınırlarında büyük bir asker, silah ve malzeme yığınağı yaptığını, Alman tümenlerinin çok büyük bir kısmının numaralarını, komutanlarını ve konuşlanma bölgelerini biliyorlardı Ancak bu bilgiler, savaşa hazırlık olarak değerlendirildi

Sovyet hazırlıkları


Sovyetler Birliği'nde Aralık ayında generalleriyle bir konuşmasında Stalin, Mein Kampf'ta Hitler'in yazdıklarına değinerek Almanya'nın ülkesine saldıracağını, bu saldırıyı püskürtmeye her an hazır olmaları gerektiğini, Hitler'in Sovyetler Birliği'nin hazır olabilmesi için dört yıla ihtiyacının olduğunu düşündüğünü belirtmiştir Bu nedenle "Çok daha önce hazır olmalıyız" ve "Savaşı iki yıl daha geciktirmeye çalışacağız" demiştir [77]


Stalin, kendi istihbarat servislerinin, Almanya'nın saldırmaya hazırlandığı yönündeki pek çok uyarısını dikkate almadı Diğer yandan İngiliz istihbaratından gelen bu yöndeki bilgileri de, Almanya ile Sovyetler Birliği arasında bir savaş çıkarma girişimi olarak gördü [78] İngiliz BBC televizyonunca hazırlanan belgesel dizi Battlefield'e göre, Hitler Stalin'e Reich'in doğu sınırlarında toplanan birliklerin Batı'dan gelecek bir saldırıdan korunmak amacıyla, uzaklaştırmak için bu bölgede toplandığını anlatmıştır Bununla birlikte 13 Haziran günü Sovyetler Birliği Londra Büyük Elçisi İ M Mayski, İngiliz Dışişleri Bakanı A Eden'la bir görüşme yapmıştır Bu görüşmede, yakın gelecekte Sovyetler ile Almanya arasında bir savaş patlak verirse İngiltere'nin Sovyet askeri gücüne nasıl destek olabileceği görüşülmüştü Üzerinde tartışılan konular İngiliz Hava Kuvvetleri'nin doğrudan operasyonlar düzenlemesi, askeri malzeme satışı ve iki ülkenin savaş gücü ve etkinlikleri arasında eşgüdüm sağlanmasıdır [79] Bu görüşme, Amerika ve İngiltere ile Sovyetler Birliği arasında gelişecek işbirliğinin bir bakıma ilk adımlarından biri olarak tarihe geçmiştir


Stalin ve bazı üst rütbeli Sovyet subayları, Hitler'in ne bahasına olursa olsun iki cepheli bir savaştan kaçınacağını düşünüyorlardı I Dünya Savaşı'nda Almanya bu hataya düşmüş ve sonuç bir hezimet olmuştu Dolayısıyla Almanya'nın Batı'da, İngiltere ile halen çatışma halindeyken Sovyetler Birliği'ne saldırmayacağını hesaplıyorlardı Öte yandan Churchill açısından başarı vaat eden tek devam yolunun, Amerika'nın daha etkin olarak savaşa çekilerek Almanya'ya batıda bir cephe açılması ile, Sovyetler Birliği'nin savaşa katılarak Almanya'ya doğuda bir cephe açması, kısacası Almanya'nın iki cepheli bir savaş içine düşürülmesiydi Kuşkusuz Stalin, bunu görebiliyordu [80]


Yine de Sovyetler Birliği, Almanya ile olası bir savaş için hazırlanıyordu Baltık Ülkeleri, Polonya'nın yarısı ve Besarabya ile Kuzey Bukovina'nın Sovyet topraklarına katılmasıyla Stalin Hattı, esasen Sovyetler Birliği'nin Batı'daki en önemli savunma hattı olmasına karşın artık sınırın çok gerisinde kalmıştı Onun yerine yeni oluşan batı sınırları boyunca, Molotov Hattı adı verilen yeni bir savunma hattı inşaasına başlanmıştı Ancak bu savunma hattı inşaası hem oldukça yavaş ilerledi, hem de sınıra bazı kesimlerde oldukça yakın ve gizleme önlemleri alınmadan inşa edilmekteydi Bu mevziler Alman tarafından rahatlıkla gözlemlendi, ateş noktalarının konumları ve yönelimleri, kısacası ateş sistemi çözümlenebildi [81] Sonuçta 22 Haziran sabahı, Dahası, bu koruganların büyük bir bölümü Alman topçusu tarafından kısa sürede bastırıldı [82] Alman genel taarruzunun başladığı tarihte Molotov Savunma Hattı henüz tamamlanmamış bir haldeydi


Stalin, 5 Mayıs 1941 tarihinde Moskova'da askeri akademi mezunlarına yaptığı bir konuşmada, "Almanya ile savaş kaçınılmazdır" demiştir "Yoldaş Molotov, savaşı iki ya da üç ay ertelemeyi başarabilirse bu bizim için iyi bir şans olur Fakat siz, birliklerimizin savaşma azmini arttıracak önlemler almayı başarmalısınız" [83] Aynı tarihte Sovyet Genel Kurmay Başkanlığı makamında olan General Jukov da, en olası düşmanın Almanya olduğunu belirten bir genel direktifi tüm askeri karargahlara göndermişti [84]


Sovyet askeri üst yönetimince, batıda, Almanya ile sınırı olan beş askeri bölgeye bağlı tüm kuvvetler ve Sovyet Donanmasının üç filosu, Birinci stratejik kademeyi oluşturmaktadır Bu tümenler toplamda 170 tank, mekanize, süvari ve piyade tümenidir Tümenlerin 56'sı batı sınırına oldukça yakın konuşlanmıştı Geriye kalan 114 tümen ise daha geride bulunmaktaydı Ancak 13 Haziran 1941 tarihinde, bu birliklerin de sınıra daha yakın konumlara kaydırılması için emir verildi [85] Diğer askeri bölgelerdeki birliklere de, batı yönünde harekete geçme emri aynı gün verildi Bu birlik komutanlarına yeni konuşlanacakları yerler hakkında başlangıçta bilgi verilmedi Örneğin Ural Askeri Bölgesi'ndeki tüm kuvvetler, Batı'ya kaydırılmıştır [86]


Hitler'in ve OKW'nin görüşünün tersine Sovyetler Birliği hiç de güçsüz değildi Sovyet ekonomisinin 1930'lu yıllardaki hızlı endüstrileşmesi, endüstriyel üretimde ABD'nin ardından ikinci sıraya ulaşmasını sağlamıştı Bu endüstriyel üretim düzeyi, Almanya'nınkine eşitti Savaş endüstrisi giderek büyüdü ve savaş öncesi yıllarda ekonomi düzenli olarak savaş endüstrisine yönlendirildi 1930'lu yılların başlarında Kızıl Ordu'nun son derece gelişkin bir askeri harekât kuramı geliştirilmişti ve 1936'da sahra yönetmelikleriyle uygulanmaya başlandı


Taylor ve Proektor'a göre batı bölgelerdeki Sovyet kuvvetleri, Alman ve müttefiklerinin 4,5 milyonluk kuvvetlerine göre 2,6 milyonla zayıf kalmıştır Sovyetler Birliği'nin silâhaltındaki kuvvetlerinin toplam sayısı 5 milyondur Bu kuvvetlerin 2,6 milyonu ülkenin batısında, 1,8 milyonu doğusunda, kalan kısım ise değişik yerlerde konuşlanmış ya da eğitimdedir [87] Bu rakamlar birinci stratejik kademedeki kuvvetlere ilişkin rakamlardır ve daha dar kadrolu olan ikinci stratejik kademedeki kuvvetleri içermemektedir Suvorov, İkinci stratejik kademeyi oluşturan birliklerin 77 tümenlik bir kuvvet olduğunu yazmaktadır [88] İkinci kademe kuvvetler, 13 Haziran'da aldıkları emirler üzerine ülkenin batı kesimlerine sevk edilmeye başlanmıştı ve Alman taarruzu başladığında halen ileri hatları takviye etmek için ilerlemekteydiler [89] Cephe hattının bu birliklerce takviyesi, 10 Temmuz'da tamamlanmış olacaktı [90] Toplam Alman ve müttefik kuvvetleri, genel bir rakamdır Alman birlikleri olarak 3,3 milyon asker harekâta katılmıştır, ama bunların bir kısmı, ilk harekâta ihtiyat birlikleri olduğu için katılmamışlardı Bu arada 600 bin kadar bir kuvvet, Almanya'nın müttefikleri tarafından sağlanmıştır ama, çok daha sonra harekâtlara katıldılar


Bu durumda Barbarossa Harekâtı'nda kullanılabilir toplam Mihver kuvvetleri 3,9 milyonun üzerindedir Taarruzun başladığı 22 Haziran'da Alman kuvvetleri, 29'u zırhlı tümen olmak üzere 98 tümenle cephe boyunca bir üstünlük kurmuşlardı Birliklerin yüzde doksanı motorize kuvvetlerdi ve Baltık Denizi'nden Karpatlar'a kadar uzanan 1200 kmlik bir cephe hattından taarruz ettiler Bu genel taarruzun karşısında NKVD sınır birlikleri ve Sovyet 1 kademe tümenleri yer almıştır İlk stratejik kademe birlikleri, cephenin hemen gerisinde batı Özel Askeri Bölgesi'nin konuşlanmıştı Bu ileri kademe birliklerinin, stratejik ikinci kademeyi oluşturan birlikler bölgelerine yerleşmesi tamamlandığında, yani yaklaşık iki hafta sonra taarruz etmesi planlanıyordu Bu birliklerin % 41'i sınıra yakın biçimde 200 kmlik bir şeritte konuşlanmışlardı ve yine Kızıl Ordu emri gereği bu bölgeye yakın kesimlere akaryakıt, malzeme ve demiryolu vagonları toplandı [91]


Ayrıca savaş devam ederken seferberlikte Kızıl Ordu giderek güç kazandı Bununla birlikte 1941 yılı boyunca süren çatışmalarda Mihver kuvvetlerinin insan gücü yönünden hafif bir sayısal üstünlüğü korunmuştur Mikhail Meltyuhov'a göre savaşın başlangıcında Kızıl Ordu toplam personeli 5774211'dir Bu rakamın 4605321'i kara kuvvetleri, 475656'sı hava kuvvetleri, 353752'si donanma, 167582'si sınır muhafızları ve 171900'ü de NKVD birimleri personelidir


Ancak bazı önemli silah sistemlerinde Sovyet sayısal üstünlüğü belirgindir Örneğin tanklarda Kızıl Ordu'nun büyük bir sayısal üstünlüğü vardır Bu tarihte Kızıl Ordu'da, 12782'si batıdaki beş askeri bölgede olmak üzere 23106 tank vardır [92] Harekâta katılan Alman zırhlı birliklerindeki toplam tank sayısı ise 3200 kadardır [93] Öte yandan yeni kurulan Alman tümenlerindeki araçların çoğu Fransa Seferi'nde ele geçirilen Fransız araçlarıdır ve Doğu'da yapılacak bir harekât için yetersiz nitelikteydi [94] Batıdaki bu beş askeri bölgeden üçü, Mihver taarruz kuvvetlerin karşısında bulunmaktadır Ancak genel ikmal, bakım ve teyakkuz durumu oldukça zayıftır Mühimmat ve telsizler yetersizdi Birçok birlik, esas mühimmat ve akaryakıt stoklarının ötesinde gerekecek bütünleme ikmalini sağlamak için yeterli nakil aracına sahip değildi


Aslında 1938'den itibaren Sovyet üst yönetimi zırhlı araçları kısmen, piyade destek silahı olarak kullanmak üzere piyade tümenlerine dağıtmışlardı Ancak Kış Savaş deneyimlerinden sonra ve Alman silahlı kuvvetlerinin Fransa Seferi'ne dayanan gözlemlerle, Alman zırhlı birlik kavramını geliştirerek kendi silahlı kuvvetlerine uyguladılar ve büyük zırhlı tümenler ve kolordular bünyesinde çok sayıda zırhlı araç toplamaya başladılar Bu yeniden yapılandırma Barbarossa Harekâtı şafağında kısmen tamamlanmıştı [95] Ayrıca mekanize kolordulara, yapısal güçlerine uygun olarak verilebilir yeterli tankları yoktu


Wehrmacht'ın toplam 5200 tankı vardır ve bunların 3350 adeti Barbarossa Harekâtı Doğu Cephesi'ne tahsis edilmiştir Bu durum Kızıl Ordu'nun tank mevcudunda 1'e 4 düzeyinde bir üstünlüğü olduğunu göstermektedir En iyi Sovyet tankları olan T-34'ler dünyanın en modern tankları, KV serisi ise en iyi zırhlı savaş aracıdır En gelişkin Sovyet tank modelleri T-34 ve KV-1, savaşın başlarında yeterli sayıda mevcut değildi, Kızıl Ordu zırhlı toplamının ancak % 7,2'si kadardı Fakat bu 1861 modern tank, 1404 Alman orta sınıf tankları olan Panzer III ve Panzer IV'den teknik olarak daha üstündür Yine de Kızıl Ordu'nun böylesi etkili silahların kullanımında, eğitim ve deneyim eksiklikleri yanında, tanklarda telsiz de yoktu


Ağır silahlardaki Sovyet sayısal üstünlüğü, Alman birliklerinin çok daha iyi durumdaki savaş etkinliği ve eğitim düzeyleriyle telafi edildi Sovyet kolordu komutanları ve diğer üst rütbeli subaylardan çoğu, 1936-1938 yıllarında Stalin'in uyguladığı Büyük Temizlik ile ordudan uzaklaştırılmıştı Tutuklanan 90 generalden sadece altısı, 180 tümen komutanından 36'sı ve 57 kolordu komutanından 7'si hayatta kalmayı başarabilmişti Toplam olarak yaklaşık 30 bin Kızıl Ordu personeli idam edildi Bundan daha fazlası ise Sibirya'ya sürülerek yerlerine "politik olarak güvenilir" subaylar getirildi Beş mareşalden üçü ile kolordu ve tümen komutanlarının üçte ikisi vuruldu Bu durum daha genç daha az deneyimli subayların büyük birlik komuta kademesine gelmesi gibi bir sonuç doğurdu Örneğin 1941 yılında subayların % 75'i, bir yıldan az bir süredir bulundukları yerdeydi Ortalama bir Sovyet kolordu komutanı, ortalama bir Alman tümen komutanından 12 yaş daha gençti Bu subaylar inisiyatif almada çok isteksizdiler ve görevleriyle ilgili olarak yeterli eğitimi almış değillerdi


Uçak sayısında da Sovyet üstünlüğü vardır Ancak Sovyet uçakları çoğunlukla eski model uçaklardı Ayrıca Sovyet topçusu, çağdaş ateş kontrol tekniklerinden yoksundu Harekâtın daha ilk günlerinde Sovyet hava unsurlarının, yerdeyken yayılmak yerine yakın konumda düzgün sıralar halinde bulunması, Luftwaffe pilotları için onları kolay hedefler durumuna düşürdü Dahası harekât öncesinde Sovyet hava sahası üzerinde Luftwaffe'nin yüzlerce keşif uçuşu gerçekleştirmesine karşın, Sovyet Hava Kuvvetleri Alman keşif uçaklarının düşürülmesini yasaklamıştı


Doğu Cephesi'ndeki savaşın ilk evresinde Sovyet savaş gücü, çağdaş uçaklarının yetersizliği yüzünden ciddi biçimde sınırlandı Sovyet avcı filolarında çok sayıda çift kanatlı Polikarpov I-15 ve Polikarpov I-16 gibi eski model uçaklardan bulunmaktaydı Sovyet Hava Kuvvetleri'nin başarılı avcı modellerinden MiG-3, LaGG-3 ve YaK-1 gibi modeller ya 1941 henüz üretimine başlanmış ya da bir yıldan az süredir üretilmekteydiler Fakat bu uçaklar da Eylül 1941'den itibaren harekâtlara katılmaya başladıklarında, Messerschmitt Bf 109 ya da daha sonraki model Fw 190 model Alman avcı uçakları yanında zayıftılar Birkaç modelde telsiz vardı, fakat şifresiz kullanıldığı için yeterince işe yaraması sağlanamadı Sovyet Hava Kuvvetleri'nin Finlandiya ile çatıştığı Kış Savaşı'nda ortaya koyduğu zayıf performans, Luftwaffe'nin özgüvenini arttırmıştı ve sonuçta Sovyet hava sahasına hakim olabildiler Öte yandan Sovyet Hava Kuvvetleri'nde 1942 ya da daha sonra beklenen bir Alman genel taarruzu için standart uçuş eğitimleri hızlandırılmıştı Fakat Sovyet pilot eğitimleri fazlasıyla yetersizdi Sovyet Savunma Komiserliği'nin 22 Aralık 1940 tarih ve 0362 sayılı emriyle uçuş eğitimleri hızlandırıldı ve kısaltıldı Sovyet Hava Kuvvetlerinin 22 Haziran 1941'de kullanıma hazır durumda 201 MiG-3 ve 37 MiG-1 uçağı vardı Lakin sadece dört pilot bu uçakları kullanabilecek eğitimi almış durumdadır


Kızıl Ordu birlikleri bir genel taarruzu karşılamak yönünden hazırlıksız ve dağınıktılar Herhangi bir çatışma bölgesine sevk edilmelerini kolaylaştıracak ve hızlandıracak nakliye araçları da yeterli sayıda değildi Kızıl Ordu'nun elinde çok sayıda ve etkili toplar olmasına karşın bazı bataryalarda hiç mühimmat bulunmamaktaydı Topçu unsurlarının çoğunda topları taşımak için gerekli araçlar yoktu Tank birlikleri ender olarak iyi techizatlanmıştı ve eğitim eksikliğinin yanı sıra lojistik destekleri de yeterli değildi Genel ikmal ve bakım standartları çok zayıftı Birlikler, mühimmat bütünleme ikmali, yedek akaryakıt stoku, değiştirme ve ikmal personeli olmaksızın muharebeye sokuldu Çoğu kez birlikler tek bir çatışmada imha oldular ya da muharebe edemez duruma geldiler Ordu, büyük zırhlı kolordular içinde tank birliklerinin yeniden düzenlemesi sürecindeydi ve ayrıca dağınık durumdaydı


Kısacası Kızıl Ordu 1941 ortalarında kâğıt üzerinde Alman Ordusu'na en azından eşit güçte görünmekteydi Ancak gerçek çok daha farkıydı, yetersiz subay kadrosu, kısmi malzeme eksikliği, ikmal ve bütünleme işlerinde yetersiz nakliye araçları ve zayıf eğitim, Kızıl Ordu için ciddi dezavantajlar getirmiştir


Hitler'in Barbarossa Harekâtı için gayrı resmi olarak onay vermesinden sadece bir hafta sonra İngiliz istihbaratı Ağustos 1940'da, Sovyetler Birliği'ne genel bir taarruzla ilgili Alman planları hakkında bazı ipuçlarına ulaşmıştı Stalin doğal olarak İngiltere'den gelen bu bilgiye güvenmedi, Sovyetler Birliği'ni savaşa çekmek için tezgahlanan bir aldatma, bir oyun olduğunu düşündü Stalin'in kendi istihbarat örgütü de, Amerikan istihbaratı da 1941'in bahar aylarında yakın bir Alman genel taarruzu hakkında uyarılar vermiştir Ancak Stalin bu uyarıları da dikkate almadı Bir taarruz olasılığını genel anlamda kabul etmekle ve ciddi biçimde hazırlıklar yürütmekle birlikte Hitler'in kışkırtmasına kapılmamaya karar verdi Ayrıca iki yıl önce imzalanmış olan ve pek de gerçekçi temellere dayanmayan Molotov-Ribbentrop Saldırmazlık Antlaşması'na pek güveni yoktu Esas olarak da İngiltere'nin Sovyetler Birliği ile Almanya arasında bir savaşı tetiklemek için bu tür söylentileri yaymaya çalıştığına inandı Sonuç olarak Kızıl Ordu sınır birlikleri hiçbir zaman teyakkuz duruma getirilmedi Hatta bazı durumlarda (10 Nisan'da kısmi bir teyakkuz durumu uygulamaya konulduysa da) taarruza ateşle karşılık vermek için yetki gerekmekteydi Dolayısıyla Alman taarruzu başladığında bu birlikler tamamen hazırlıksız durumdaydılar


Alman kuvvetleri taarruza geçtiklerinde muazzam bir Sovyet askeri gücü batı sınırlarında toplanmış bulunmaktaydı Ancak bu kuvvetler, Kızıl Ordu'daki taktik doktrin değişikliği sonucu oldukça savunmasız bir duruma gelmişlerdi General Dimitri Pavlov'un teşvikiyle 1938'de diğer uluslarla birlikte hat savunması düzeni benimsendi Bu savunma düzeninde birlikler, derinliği çok az olan bir hat boyunca yayılır ve ihtiyat bulundurulmaz Kadroya dahil bir tank unsuruyla takviye edilmiş piyade tümenleri, yoğun müstahkem kuşakları oluşturmak üzere mevzi alacak, koruganlara gömülecektir Daha sonra Fransa Seferi'nin şaşırtıcı sonucu ortaya çıktı Fransız Ordusu, dünyanın en güçlü ordularından biri sayılmasına karşın altı hafta içinde yenilgiye uğramıştı Bu konuyla ilgili Sovyet analizi eksik bilgilere dayanıyordu ve Fransa'nın çöküşü, hat savunmasına dayanılması ve zırhlı ihtiyatların eksikliğiyle açıklandı


Sovyet askeri bölgesi bu hatadan kaçınmak kararındadır Çözüm olarak bundan böyle piyade tümenleri ağır tahkimli savunma hatlarına gömülmek yerine büyük teşkiller haline getirilecekti Eldeki tankların çoğu da, her birinde standart olarak 1031'den fazla tankın olduğu 29 mekanize kolordu şeklinde düzenlendi Almanlar saldırdığında zırhlı öncü kuvvetler, Alman mekanize kolordularını vuracak ve imha edecekti Daha sonra piyade ordularıyla birlikte, yaklaşma yürüyüşündeki savunmasız Alman piyade birliklerini yenilgiye uğratacaktı Ukrayna'daki Sovyet sol kanadı stratejik kuşatma kuvveti olarak güçlüce takviye edilmişti ve Alman Güney Ordular Grubu'nu savaş dışı bıraktıktan sonra Polonya içlerine doğru geniş bir yay çizerek bu kesimdeki birlikleri temizleyecek ve Alman Merkez Ordular Grubu'nun gerisini çevirecekti Kızıl Ordu, kuşatılan Alman ordularının imhasının ardından Avrupa içlerine yönelen taarruzlara başlayacaktı

Sovyet taarruz planları kuramı


Sovyetler Birliği'ne Alman genel taarruzundan hemen sonra Hitler, Kızıl Ordu'nun Avrupa'ya saldırmak için geniş çaplı hazırlıklar yapmakta olduğu savını ileri sürmüştür Böylelikle Alman saldırısını, önleyici bir savaş olarak haklı çıkarmak istemiştir [108] Savaştan sonra da bu görüş, Wilhelm Keitel gibi bazı Wehrmacht liderleri tarafından da ileri sürülmüştür [109]


Bu tez, [110] 1980'li yıllarda, [108] bazı olayların dolaylı olarak incelenmesi ve kanıt olarak ele alınmasıyla yeniden kurgulanmıştır [111] Bu analiz, Mareşal Jukov tarafından önerilen ve Mareşal Vasilevski ve Mareşal Vatutin tarafından uygulamaya konulan ve tatbikat görünümü altında gizli bir seferberlikle Kızıl Ordu birliklerinin batı sınırlarına yığıldığı sonucuna varmaktadır Kabul edilen operatif hedefler, Almanya'yı müttefiki olduğu ülkelerden, özellikle de Romanya'dan tecrit etmeyi öngörmekteydi Romanya, sahip olduğu petrol rezervleri dolayısıyla, Almanya'nın savaşı sürdürebilmek için yaşamsal derecede ihtiyaç duyduğu bir kaynak ülke konumundadır [112]


Viktor Suvorov'a göre (Vladimir Rezun) Stalin, Hitler'i Batı'ya karşı bir araç olarak kullandı Suvorov, Hitler'in buradaki rolünü "buzkıran" olarak tanımlamaktadır Stalin'in düşüncesine göre Hitler'in Avrupa'ya yönelik saldırgan planları, kendi planına zemin sağlayacaktı Kapitalist ülkeler kendi aralarındaki çatışmalarda yeterince yıprandığında Sovyetler Birliği Avrupa'ya saldıracaktı Bu sonuca ulaşmak için Adolf Hitler'e önemli politik destek ve malzeme sağlandı Bu arada Kızıl Ordu, Nazi işgali altındaki tüm Avrupa'yı "özgürleştirmek" için hazırlanıyordu Suvorov da Hitler gibi, Alman Barbarossa Harekâtı'nın 1941 yılında Sovyet birliklerinin sınırda toplanmasından yararlanan bir önleyici saldırı olduğunu öne sürmektedir Mihail Meltyuhov gibi bazı kesimler de Suvorov'un, Sovyetler Birliği'nin bir taarruz için hazırlanmakta olduğu tezine karşı çıkmaktadır Onlara göre her iki taraf da saldırı için hazırlanmaktaydı ama bu, karşı tarafın hazırlıklarına bir tepki olmaktan tümüyle bağımsızdı


Her ne kadar bu savlar bazı tarihçiler tarafından desteklenmişse ve bazı ülkelerde kamuoyunun da ilgisini çekmişse de, [108] genel olarak Batılı tarihçiler tarafından genel kabul görmemiştir