Ani

Ani Tarih- Türk Fethinden Sonra Ani - Anide Bulunan Eserler - Arkeoloji ve Koruma Çalışmaları

Ani (Ermenice: Անի, Gürcüce: ანისი, Latince: Abnicum), Kars'ın Merkez ilçesinde, il merkezine 48 km uzaklıkta, Arpaçay Nehri boyunda bulunan ören yeri 961-1045 yılları arasında Bagrat hanedanından Ermeni hükümdarlarının başkenti olmuştur 11 ila 12 yüzyıla ait bazı İslam mimarisi eserlerini de barındırır


Tarih
Kentin adı en erken 6 yüzyılda Gamsaragan sülalesinden Ermeni beylerine ait bir müstahkem yer olarak geçer Ermeni Gamsaragan ailesi ile Ermeni Bagrationi (Bagrat) ailesi arasındaki uzun mücadele ikincilerin zaferi ile sonuçlanmış ve 780 yılında Gamsaragan'lar mülklerini Bagratlılara satarak Bizans ülkesine göçmüşlerdir

Bagratlı I Aşot 885 yılında Abbasi Halifesi ve Bizans İmparatoru tarafından "Ermenistan Kralı/Şehinşah-ı Armen" olarak tanınmıştır Aşot ve oğulları önce (bugünkü Tuzluca ilçesinin 8 km kuzeyinde Halimcan köyü yakınında bulunan) Bagaran kentinde, daha sonra (Akyaka ilçesinde Koyucak mevkiinde bulunan) Şirakavan'da ve Kars merkezde hüküm sürmüştür 961 yılında 3 Aşot (953-977) başkentini Ani'ye taşıyarak burada büyük bir kentin inşaına başlamıştır

Kent en parlak devrini 2 Smpat (977-989) ve oğlu Gagik (989-1020) döneminde yaşamıştır Bu devirde kent nüfusunun 100000'i aştığı rivayet edilmektedir 1045'te Bizanslılar Ani'yi zaptedip Bagratlı devletine son verince savunmasız ve huzursuz kalan bölge, 1064'te Selçuklu sultanı Alparslan'a teslim olmuştur



Türk Fethinden Sonra

Kent, 1064 yılına kadar Bizans yönetiminde kalmış ve bu tarihte Selçuklular tarafından zaptedilmiştir Ancak kentte Selçuklu idaresinin kurulmuş olduğuna dair bir belirti yoktur Selçuklu fethinden kısa bir süre sonra kent ve çevresinin Kürt kökenli Şeddadî beyliğinin yönetiminde olduğu görülmektedir Ani'deki en önemli İslam eseri olan Menuçihr Camii, 1072 yılında Şeddadî emiri Menuçihr tarafından yaptırılmıştır

1190 yılı dolayında Zakare Mkhrgrdzeli adlı Gürcü beyi Ani hisarını üs alarak Kars ve Ahıska bölgesini kapsayan bir egemenlik kurmuştur Bunun soyundan gelenler önce Tiflis'teki Gürcü krallarına, sonra Moğol İlhanlılar'a bağlı "atabey" sıfatıyla hüküm sürmüşlerdir Ani'deki Hıristiyan eserlerinin bir çoğu bu devirde yapılmış veya onarılmıştır Daha sonra kent Celayirli ve Karakoyunlu devletlerinin egemenliğine girmiş ise de, nüfusu ağırlıkla Ermenilerden oluşmuştur

Ani 1319'daki depremde ağır hasar görmüş, daha sonra Timur tarafından ele geçirilerek tahrip edilmiştir Buna rağmen 1535 Osmanlı-İran savaşında tamamen terkedilinceye dek, kentte bir nüfusun barındığı anlaşılmaktadır


Eserler

Şehir suru, 8 kadar kilise ve bir cami, Ani'de halen ayakta duran eserlerin en önemlileridir

İki yanı Arpaçay Kanyonu ile çevrili olan kentin plato tarafındaki üçüncü cephesi, 10 yüzyıla ait güçlü surlarla korunmuştur Aslanlı Kapı kentin ana girişini oluşturur

Katedral adı verilen Meryemana Kilisesi, 989 yılında, İstanbul'daki Ayasofya'nın kubbesini ikinci kez inşa eden (onaran) mimar Trtad tarafından inşa edilmiştir Düşey hatları kuvvetli bir şekilde vurgulayan yapı, etkileyici bir yükseklik duygusu elde eder

Surp Stephanos Kilisesi

Vadi içinde bulunan Dikran Honentz Kilisesi 1215 yılında onarılmış ve Ermeni kilise geleneğini gösteren zengin fresklerle bezenmiştir Fresklerde Ermenilere Hıristiyan dinini getiren Aziz Grigor/Krikor Lusavoriç'in hayatınddan sahneler görülür

1020 yılına tarihlenen Abugamir Pahlavuni Kilisesi, İslam mimarisinden kaynaklanan ve daha sonraki dönemde Selçuklu mimarisinde sık sık kullanılan özellikler sergiler

1035 tarihli Halaskâr (Amenaprgiç) Kilisesi dairesel kesitli bir kümbet yapısındadır

Menuçihr Camii, Türk fethinden sonra Türkiye topraklarında inşa edilen en eski cami olmasıyla dikkati çeker Muhtemelen daha eski bir sivil yapıdan dönüştürülmüş ve 14 yüzyılda ikinci kez tadilata uğramıştır

Arkeolojik alanın dışında kalan bir müstahkem tepe üzerinde, Zakare Mkhrgrdzeli'nin Kızlar Kilisesi adıyla bilinen kilisesi görülür


Arkeoloji ve Koruma Çalışmaları

1878-1918 döneminde Çarlık Rusyası'nın yönetiminde kalan Ani'de ünlü Şarkiyatçı Nikolai Marr yönetiminde arkeolojik çalışmalar yapılmış ve bir müze kurulmuştur Daha sonraki yıllarda askeri yasak bölge kapsamında kalan ören yeri uzun süre bakımsızlığa terkedilmiştir

Ani'de yakın dönemde Hacettepe Üniversitesi'nden Prof Beyhan Karamağaralı önderliğinde yapılan kazı ve restorasyon çalışmaları Aslanlı Kapı ve Menuçihr Camii üzerinde yoğunlaşmıştır Karamağaralı'nın çalışmalaraı uluslararası arkeolojik çevrelerde çeşitli eleştirilerle karşılaşmıştır
Harabelerin Politik Önemi

1 Ekim 2010 tarihinde MHP genel başkanı Devlet Bahçeli ve partilileri, Ani Harabeleri içerisinde bulunan Fethiye Camii'nde Cuma Namazı kılmıştır