Antikalar Rus Gümüş Sanatı Ve Genel Bilgiler

**Prof. Dr. Sinsi** · 07-26-2012

4- DEĞERLİ-YARIDEĞERLİ TAŞ VE BENZERİ MALZEMELERİN KULLANILMASI
Çar ve sülalesi, meclis üyeleri için tasarlanmış eserlerde, değerli taşların, incilerin kullanıldığı gözlenir Ayrıca Çar'ın zaman zaman hediye olarak Osmanlı padişahlarına ve diğer ülkelerin kral ve kraliçelerine eserler gönderdiğini ve bu eserlerde de değerli taşların süslemelerde kullanılmış olduğunu gözlüyoruz (Resim 15)

III- RUS GÜMÜŞ SANATINDA KULLANILAN DEKORLAR-SÜSLEMELER
Sanatçıların yönetimi ve organizasyonu bölümünde Rus gümüş sanatının temelinde yabancı sanatkârların varlığından bahsetmiştik Özellikle 19 yy'a kadar pek çok yabancı mücevher ve gümüş sanatçısı, ustası Moskova ve St Petersburg'da atölyeler kurmuş ve burada üretim yapmışlardır Tabiatıyla sanatçılar, doğup büyüdükleri ülkenin kültür ve sanatını, gittikleri ülkelere de taşırlar Zaman içinde, yaşadıkları ülkenin de kültür ve sanatından etkilenirler Bunun sonunda oluşturdukları sentezi yapıtlarına yansıtırlar Durum böyle iken, Rus gümüş sanatının kendine özgü çizgileri oluşturması, yabancı sanatçıların ülkede çalışmalarından dolayı biraz gecikme göstermiştir Ama yine de ülkenin sosyo kültürel yaşantısı, soylu çevrelerin ihtiyaçları, yabancı sanatkârların çalışmalarını yönlendirmiştir

Temel olarak gümüş ve mücevher sanatı Moskova St Petersburg, Tobolsk, Veliky Ustyug'da gelişme göstermiştir Bunların arasında en önemli iki merkez Moskova ve St Petersburg'dur

17 yüzyıla baktığımızda, eserlerde fazla zarif olmayan, hafif kaba görünümlü süslemelere rastlıyoruz (Resim 16)

Genelde bunlar sade görünümlü olarak karşımıza çıkıyor 17yy ortalarına doğru ki bu dönem Avrupa'da BAROK stilin etkin olduğu bir dönemdir, eserlerin yüzeylerinde kabartma motiflerin yoğunlaştığını gözlemliyoruz Kuş, çiçek, yaprak motiflerinin yanı sıra, arabesk motifler ve dini figürler kullanılmıştır (Resim 17)

Bilindiği gibi bu dönemde üretilen gümüş eserlerin pek çoğu kiliselerde ayinlerde kullanılmak üzere üretilmiştir Ayrıca, gümüş pahalı bir malzeme olduğundan bu değerli malzemelerden yapılan eserlerin, dönemin zengin ve soylu kişileri tarafından özel günlerde, davetlerde kullanıldığı bilinir

17 yüzyılda, yukarıda bahsedilen motiflerin yanı sıra, hareket halindeki insan ve çocuk figürleri de kullanılmıştır Ayrıca yüzyılın ikinci yarısından itibaren imparatorluk arma ve amblemleri, prenslik amblemleri de kullanıldı (Örneğin çift başlı kartal motifi) (Resim 18)

18 yüzyıla gelindiğinde (1714-1800) yılları arasında Rusya'da 609 yabancı gümüş-mücevher tasarımcısı, üreticisi çalışırken, buna karşılık ülkede gümüş sanatını icra eden sadece 39 Rus sanatçısı üretim yapıyordu Aradaki bu büyük fark, ülkenin gümüş sanatının gelişiminde Avrupalı sanatçıların etkisini apaçık sergilemektedir Özellikle ilk başlarda tasarımlanan eserlerin, Avrupa zevkine uygun olduğu fakat zamanla Rus Aristokrat halkının zevkine uygun tasarımların yabancı artistler tarafından tasarımlanıp üretildiği gözlenmektedir

1740-1770 yılları arasında eserler üzerinde ROKOKO stilinin etkisi gözlenir İstiridye kabuğu formları, şal desenine benzer kıvrımlar, yanı sıra portre ve insan figürleri süslemelerde kullanıldı (Resim 19)

1770'li yıllardan itibaren, NEOCLASISM'in etkisi gözlenmeye başlandı

Yukarıda bahsedilen dönemde Rusya'da faaliyet gösteren bazı yabancı sanatçıların adları: Jean Pierre Ador, Jean François Boudde, Martin Charles Dubulon, Andreas Dahlberg, Johann Christian Kayser, Jacques François Metrot, David Rudolph, François Seguin Yine aynı zaman periyodunda faaliyet gösteren Rus sanatçılardan bazıları ise; Andreu Grigoren, Kozomanov, Semen Ivanov, Kuzov, Semen Petrov, Molokov, Kunkin, Grigorev, Popov, Ratkov, Serebrenikov, Shevyakov

19yüzyıla gelindiğinde hala Alman, özellikle Fransız sanatının klasik etkisi eserlerde gözlemlenir (Resim 20)

Bu arada tabiatıyle eserlerde, Rus sosyo-kültürel yapıyı yansıtan betimlemeler de kullanılmaktadır Bunların yanı sıra, 19 yy başlarında I Napoleon döneminin stili olarak bilinen I EMPIRE stilinin tesirleri de süslemelerde mevcuttur (defne dalları, klasik amblemler, sphenx motifleri)

Rusya'da bu stil İmparator Alexander I (1777-1825) stili olarak bilinir (Çarlık süresi 1801-1825) Diğer taraftan Çar Nikolay I (1796-1855), Çarlık süresi (1825-1855), karısı Alexandra Fyodorova (Cherlotte) Prusya Kralının kızıdır Bu dönem, Ruslarla Almanların iyi ilişkide oldukları bir dönemdir Bu nedenle (1815-1848) yılları arasında etkinliğini gözlediğimiz BIEDERMEIER stili, Rus sanatçıları da etkilemiştir

Resim 10 Tütün tabakasından detay görünüm Moskova (19yy)

Resim 11 Champleve tekniğinde süslenmiş kaşıklar, 88 zolotniks, Moskova (19yy) (Ari İstanbulluoğlu koleksiyonu)

Resim 12 Tuzluk Bu eser de champleve mine tekniğinin kullanımı ile dekorlanmıştır 1878, Moskova Üretici firma; Pavel Ovtchinikov

Resim 13 Plique-a-jour, vazo Gratchev firması tarafından üretilmiş St Petersburg (19 yüzyıl sonu)

19 yüzyıl başlarından itibaren geçmiş yıllarda çırak olarak yabancı sanatçıların yanında işe başlamış gümüşçüler, usta ünvanını aldıktan sonra kendilerine ait atölyelerde özgün eserler tasarımlayıp üretmeye başladı Özellikle, Rus minesi süslemelerinde bu kendini çok açık bir şekilde ortaya koymuştur Aynı savatlı eserlerde de bu güzellik gözlenir Bu dönemde üretilmiş tütün tabakalarının yüzeyleri, çiçek ve yaprak motifleriyle, ülkedeki önemli saray ve yapıların resmediymesiyle süslenmiştir Ayrıca, köy hayatını betimleyen resimler de süslemelerde kullanılmıştır (Resim 21)

Rus mine sanatı bu dönem yavaş yavaş doruk noktasına erişmeye başladı Firuze mavisi, kırmızı, yeşil, mor, beyaz renkler çok üstün başarı ile kullanıldı Artık Rus gümüşü, bu dönemde benliğini tamamen kazanmıştır

19 yüzyıl sonlarına doğru, Avrupa'da etkisi görülen ART-NOUVEAU stili Rus sanatçılarını çok fazla etkilemedi Tabiatiyle bu stilde üretilen eserler var ama yine de sanatçılar klasik dönemin etkisinden, kendi ülkelerine özgü stil ve temalardan uzaklaşmadılar Özellikle Faberge firmasının tasarımlamış olduğu bazı mineli ve minesiz eserlerde Art-Nouveau stilinin etkisi gözlenmektedir Çünkü bu firma o dönem Avrupalı kral-kraliçelere, soylu zenginlere, sipariş pek çok eser üretmiştir (Resim 22)

Rus gümüş sanatı 1917 Rus İhtilalinden sonra bir süre duraklama ve gerileme dönemine girmiştir Bunun en önemli sebebi, ülkedeki soysa-ekonomik ve politik durumun değişmesi, çeşitli problemlerin mevcudiyetinden dolayı, sanata gerekli ilginin, desteğin verilemeyişi olarak özetlenebilir

Antika ve sanat piyasasından, ihtilal sonrası Rus gümüşlerine rağbet bu nedenle de yok gibidir

Resim 14 Çay ve kahve takımı Bu eser, Fransız Boucheron firması için özel olarak üretilmiştir Maria Semenova, Moskova (1899-1908)

Resim 15 Üçüncü Selim Portresi ve değerli taşlarla süslü enfiye kutusu St Petersburg, 1797 Bu eser Rus Çarı I Pavel tarafından Osmanlı Hanedanına hediye edilmiştir Sanatçı Pierre Theremin

Votka servis seti Tepsi ve sürahi P Ovchinnikov İmperial damgalı, Moskova, 1896-108 Kadehler Fedor Rückert inisiyalli (Özel koleksiyon)

Resim 16 Octagonal formlu gobelet 17 yüzyıl sonu

Resim 17 Charki Kabartma süsleme tekniği ile dekorlanmış (17yy)

IV- RUSYA'DA MÜCEVHER VE GÜMÜŞ SANATININ İCRA EDİLDİĞİ ÖNEMLİ MERKEZLER
*MOSKOVA: Hükümdarlığın uzun yıllar merkezi olan Moskova, sanat ve kültür hareketlerinin de yoğun olduğu bir merkez olarak bilinir 17, 18 ve 19 yy'da gümüş ve mücevher sanatının en önemli merkezidir Mine ve savat işçiliği burada çok çeşitli şekillerde, başarılı sanatçılar tarafından gümüş eserlere uygulanmıştır

*St PETERSBURG: Hükümet merkezinin, Meclisin Moskova'dan St Petersburg'a taşınması (1703), bazı sanatçıların da buraya göç etmelerine neden olmuştur Burada, sade gümüş işçiliğin yanı sıra, mine, savatlı, kabartma gümüş işçiliklerin üstün başarı ve estetikte eserlere uygulandığı bilinir Ayrıca burası, Alman, Hollandalı, Fransız ve İngiliz sanatçıların yoğun olduğu bir merkezdi Yabancı kökenli stillerin, buradaki yabancı uyruklu sanatçılar tarafından objelere mükemmel bir şekilde uygulandığı üretilen eserlerden anlaşılmaktadır

*VELİKY USTYUG: 17 ve 18 yüzyılda savat işçiliği burada çok gelişmiştir Pek çok zarif süslemeli tütün tabakaları, kutuların üretilmiş olduğu bilinir Genellikle av konuları, Rus köylüsünün hayatı, foklorik betimlemeler, şehir görünümleri ve önemli binaların, yapıların, süsleme olarak eserlerde kullanıldığı bilinir (18yy ortaları ve 19yy)

*TUBOLSK: Sibirya'nın hükümet merkezidir 1770'li yıllardan itibaren bu merkezde de savat işçiliği büyük gelişim göstermiştir Şehir görünümleri, Sibirya haritaları, önemli binalar, Çin ve Moğol tiplemelerin eserlerin süslemelerinde kullanıldığı gözlenir (Resim 23)

V- RUS GÜMÜŞ SANATINA ÖZGÜ BAZI ESERLERİN TANIMLANMASI
1- BRATINY=BRATINA: 17 yüzyıl içme kabıdır Gövdesi tombul, silindirik görünümlü, kısa bir ayakla zemine oturacak şekilde tasarlanmış bu kapların bazılarında kapak mevcuttur Ballı-su ikramında kullanılırdı Özellikle soyluların ölümünden sonra mezar başında ikram edilen ballı-su (bir nevi şerbet) bu kaplarla ikram edilir ve içilirdi (Resim 24)

2- CHALICE: Genelde, kilise ayinlerinde kullanılan ayaklı şarap bardaklarıdır Pek çoğunun yüzeyleri haç, aziz resimleriyle dekorludur Mineli, minesiz motiflerle süslenmiş olanların yanı sıra yarı değerli, değerli taşlarla süslenmiş olanlarına da rastlanmaktadır (Resim 25)

3- GOBELET: Kısaca, şarap bardağı olarak tariflenir 17 yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlayan bir içme kabıdır Silindirik formda, bazıları üç küresel ayaklı zemine oturur Bazılarında kapak mevcuttur Yükseklikleri 8 ila 30 cm arası değişir Özellikle kapaklı olanların yüksekliği 20-30 cm arasındadır Köşeli olarak tasarımlanmış örneklerine de rastlıyoruz (Bakınız Resim 18-19-20)

4- CHOPE=TANKARD: 15 ila 20 cm yüksekliği olan kapakları kulp üzerine monte edilmiş bira bardaklarına verilen addır Bunlar 18inci yüzyılın ortalarından itibaren üretilmişlerdir İlk başlarda, özellikle Alman sanatçılarının tasarımladıkları ve ürettikleri bilinir (Resim 26)

5- TCHARKA: Kulplu veya kulpsuz olarak üretilmiş olan votka kadehidir Bir benzetme yapılırsa biraz andırır Silindirik ve köşeli formlu olanları vardır Bazılarında gövde, zemine ufak bir ayakla oturtulmuştur (H=5,5 cm ile 7,2 cm arası) 16 ve 17 yy'da üretilmiş olan büyük boy tcharka'lara Tchara denir (Resim 27)

6- KOVSH: Genel olarak, bazı çeşit içecekleri (şarap, kavas, balşerbeti, meyve suyu, votka) ölçmek veya bir bardağa doldurmak için tasarlanmış, kaz formunu anımsatan, kulplu, kayık şeklinde kaplardı® Bazı dönemlerde içme kabı olarak da kullanılmıştır Bunlar daha ufak boyutlarda tasarımlanarak üretilmiştir Bir de süs olarak kullanılan çok büyük boyutlarda olanı var Bunlar daha fazla 19 yy ikinci yarısından itibaren üretilmiştir

Kovsh'un ilk olarak Rusya'da Novgorod şehrinde, 14yy ortalarında ahşaptan yapılmış olduğu bilinmektedir En eski gümüş kovsh'un ise, 15 yy'ın ilk yarısında, Novgorod belediye başkanı Grigory Krillovitch Possatchno için yapılmış olduğu kayıtlardan anlaşılıyor Ufak boyutlu Kovsh'lara Kortehik veya Kovshik denir Bunların yüzeyleri bazen mine, bazen kalem işçiliği ile bazen de savat tekniğinin kullanılmasıyla dekorlanmıştır Maria Semenova, Alekseyev Saltykov, 11, 20, 26 numaralı sanatçılar topluluğunu oluşturan Artels'ler çok güzel mineli kovsh'ları ürettiler (Resim 28) Diğer üretilen parçaları kısaca özetlersek, yemek servisleri, çatal bıçak setleri, kutu, şamdan, sigara ve tütün tabakaları, çay setleri, tepsi, şekerlik, ikona kutuları, vazo ve benzeri evde kullanılan süs eşyaları, semaver, kaşık, dürbün, madalyalar, çay bardağı, şerbet bardağı zarfları (Podstakannik) vb eşyalar (Resim 29)

Resim 18 Gobelet Yüzeye kalem işçiliği ile çift başlı kartal ve taç resmedilmiştir Moskova, 1720

Resim 19 Gobelet Eserin yüzeyine kalem işçiliği ile bir Putti resmedilmiş Diğer süslemeler ise dönemin stiline uygun stilize yaprak ve şal motifleridir Moskova, 1774,

Bratina 17 yüzyıl başı

Resim 21 Savatlı tütün tabakası 84 zolotniks, Moskova, ayar kontrol damgası; AP 1886 (Ari İstanbulluoğlu koleksiyonu)

Resim 27 Resimde üç ayrı formda üretilmiş Tcharkalar izlenmektedir Ortadakinin üretim yılı 1835, St Petersburg, Diğer ikisi 18yy Moskova

Resim 20 Kapaklı Gobelet Kabartma tekniğiyle süslenmiş bu eser, 1750 Moskova yapımıdır

Resim 22 Faberge damgalı nece kristal gövdeli, gümüş kapaklı sürahi, Art-Nouveau stilinde (1899-1908) Moskova'da üretilmiştir

VI- RUS GÜMÜŞ DAMGALARI
*Rus Gümüşlerinde Gözlenen Ayarlar:
ZOLOTNIKS terimi 10 yy'dan itibaren kullanılmaya başlanmış olup, Zoloto - Altın kelimesinden türetilmiştir
1 Zolotnik = 1/72 pound
1 Zolotnik = 4,26 gr
84 Zolotniks = 875 ayar gümüş karşılığıdır
88 Zolotniks = 916,6 ayar gümüş karşılığıdır
91 Zolotniks = 947,9 ayar gümüş karşılığıdır
Bu yukarıda özetlenen ayar damgaları 1925'e kadar kullannldı 1925'den sonra 583875 şeklinde üç basamaklı ayar belirleyici rakamlar kullanılmaya başlanmıştır

*Altında Gözlenen Ayarlar:
56 : 4 = 14 K (14 ayar altın)
72 : 4 = 18 K (18 ayar altın)
81 : 4 = 22 K (22 ayar altın)
96 : 4 = 24 K (24 ayar altın)
*Damgaların Tarihsel Gelişimi:
Ortaçağ Rusya'sında her manastırın kendi kuyumcusu ve gümüşçüsü vardı Bunlar tarafından üretilen eserlerde gözlenen damgalar: bu manastırın başında bulunan kişiye ait damga ve mühürlerdi Daha sonraları yaklaşık (17 yy) "Blessing hand" (takdis işareti) damgası eserlerde gözlenmiştir (Bkzn Şekil 1) Genel olarak burada, iki şehre ait damgaların tarihsel gelişimi özetlenecektir Bunlardan birincisi Moskova, diğeri St Petersburg

Resim 25 Chalice (17yy)

Resim 26 Chope 84 zolotniks, Moskova, ayar kontrol damgası; AK 1888, Usta inisyalleri; (Ari İstanbulluoğlu koleksiyonu)

Resim 29 Podstakannik St Petersburg, 1882

Resim 28 Kovsh Yüzeyi cloisonne filigrane tekniği ile süslenmiş bu eser 19yy Moskova

Resim 23 Çay kutusu ve votka şişesi Her iki parçanın birer yüzeylerinde Çin-Moğol görünümlü insanlar resmedilmiştir Diğer yüzeyler ise Art-Nouveau stilinde stilize çiçek ve yapraklar resmedilmiş 19yy (Ari İstanbulluoğlu koleksiyonu)
antikalar-alıntıdır

07-26-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Antikalar Rus Gümüş Sanatı Ve Genel Bilgiler 4- DEĞERLİ-YARIDEĞERLİ TAŞ VE BENZERİ MALZEMELERİN KULLANILMASI Çar ve sülalesi, meclis üyeleri için tasarlanmış eserlerde, değerli taşların, incilerin kullanıldığı gözlenir Ayrıca Çar'ın zaman zaman hediye olarak Osmanlı padişahlarına ve diğer ülkelerin kral ve kraliçelerine eserler gönderdiğini ve bu eserlerde de değerli taşların süslemelerde kullanılmış olduğunu gözlüyoruz (Resim 15) III- RUS GÜMÜŞ SANATINDA KULLANILAN DEKORLAR-SÜSLEMELER Sanatçıların yönetimi ve organizasyonu bölümünde Rus gümüş sanatının temelinde yabancı sanatkârların varlığından bahsetmiştik Özellikle 19 yy'a kadar pek çok yabancı mücevher ve gümüş sanatçısı, ustası Moskova ve St Petersburg'da atölyeler kurmuş ve burada üretim yapmışlardır Tabiatıyla sanatçılar, doğup büyüdükleri ülkenin kültür ve sanatını, gittikleri ülkelere de taşırlar Zaman içinde, yaşadıkları ülkenin de kültür ve sanatından etkilenirler Bunun sonunda oluşturdukları sentezi yapıtlarına yansıtırlar Durum böyle iken, Rus gümüş sanatının kendine özgü çizgileri oluşturması, yabancı sanatçıların ülkede çalışmalarından dolayı biraz gecikme göstermiştir Ama yine de ülkenin sosyo kültürel yaşantısı, soylu çevrelerin ihtiyaçları, yabancı sanatkârların çalışmalarını yönlendirmiştir Temel olarak gümüş ve mücevher sanatı Moskova St Petersburg, Tobolsk, Veliky Ustyug'da gelişme göstermiştir Bunların arasında en önemli iki merkez Moskova ve St Petersburg'dur 17 yüzyıla baktığımızda, eserlerde fazla zarif olmayan, hafif kaba görünümlü süslemelere rastlıyoruz (Resim 16) Genelde bunlar sade görünümlü olarak karşımıza çıkıyor 17yy ortalarına doğru ki bu dönem Avrupa'da BAROK stilin etkin olduğu bir dönemdir, eserlerin yüzeylerinde kabartma motiflerin yoğunlaştığını gözlemliyoruz Kuş, çiçek, yaprak motiflerinin yanı sıra, arabesk motifler ve dini figürler kullanılmıştır (Resim 17) Bilindiği gibi bu dönemde üretilen gümüş eserlerin pek çoğu kiliselerde ayinlerde kullanılmak üzere üretilmiştir Ayrıca, gümüş pahalı bir malzeme olduğundan bu değerli malzemelerden yapılan eserlerin, dönemin zengin ve soylu kişileri tarafından özel günlerde, davetlerde kullanıldığı bilinir 17 yüzyılda, yukarıda bahsedilen motiflerin yanı sıra, hareket halindeki insan ve çocuk figürleri de kullanılmıştır Ayrıca yüzyılın ikinci yarısından itibaren imparatorluk arma ve amblemleri, prenslik amblemleri de kullanıldı (Örneğin çift başlı kartal motifi) (Resim 18) 18 yüzyıla gelindiğinde (1714-1800) yılları arasında Rusya'da 609 yabancı gümüş-mücevher tasarımcısı, üreticisi çalışırken, buna karşılık ülkede gümüş sanatını icra eden sadece 39 Rus sanatçısı üretim yapıyordu Aradaki bu büyük fark, ülkenin gümüş sanatının gelişiminde Avrupalı sanatçıların etkisini apaçık sergilemektedir Özellikle ilk başlarda tasarımlanan eserlerin, Avrupa zevkine uygun olduğu fakat zamanla Rus Aristokrat halkının zevkine uygun tasarımların yabancı artistler tarafından tasarımlanıp üretildiği gözlenmektedir 1740-1770 yılları arasında eserler üzerinde ROKOKO stilinin etkisi gözlenir İstiridye kabuğu formları, şal desenine benzer kıvrımlar, yanı sıra portre ve insan figürleri süslemelerde kullanıldı (Resim 19) 1770'li yıllardan itibaren, NEOCLASISM'in etkisi gözlenmeye başlandı Yukarıda bahsedilen dönemde Rusya'da faaliyet gösteren bazı yabancı sanatçıların adları: Jean Pierre Ador, Jean François Boudde, Martin Charles Dubulon, Andreas Dahlberg, Johann Christian Kayser, Jacques François Metrot, David Rudolph, François Seguin Yine aynı zaman periyodunda faaliyet gösteren Rus sanatçılardan bazıları ise; Andreu Grigoren, Kozomanov, Semen Ivanov, Kuzov, Semen Petrov, Molokov, Kunkin, Grigorev, Popov, Ratkov, Serebrenikov, Shevyakov 19yüzyıla gelindiğinde hala Alman, özellikle Fransız sanatının klasik etkisi eserlerde gözlemlenir (Resim 20) Bu arada tabiatıyle eserlerde, Rus sosyo-kültürel yapıyı yansıtan betimlemeler de kullanılmaktadır Bunların yanı sıra, 19 yy başlarında I Napoleon döneminin stili olarak bilinen I EMPIRE stilinin tesirleri de süslemelerde mevcuttur (defne dalları, klasik amblemler, sphenx motifleri) Rusya'da bu stil İmparator Alexander I (1777-1825) stili olarak bilinir (Çarlık süresi 1801-1825) Diğer taraftan Çar Nikolay I (1796-1855), Çarlık süresi (1825-1855), karısı Alexandra Fyodorova (Cherlotte) Prusya Kralının kızıdır Bu dönem, Ruslarla Almanların iyi ilişkide oldukları bir dönemdir Bu nedenle (1815-1848) yılları arasında etkinliğini gözlediğimiz BIEDERMEIER stili, Rus sanatçıları da etkilemiştir Resim 10 Tütün tabakasından detay görünüm Moskova (19yy) Resim 11 Champleve tekniğinde süslenmiş kaşıklar, 88 zolotniks, Moskova (19yy) (Ari İstanbulluoğlu koleksiyonu) Resim 12 Tuzluk Bu eser de champleve mine tekniğinin kullanımı ile dekorlanmıştır 1878, Moskova Üretici firma; Pavel Ovtchinikov Resim 13 Plique-a-jour, vazo Gratchev firması tarafından üretilmiş St Petersburg (19 yüzyıl sonu) 19 yüzyıl başlarından itibaren geçmiş yıllarda çırak olarak yabancı sanatçıların yanında işe başlamış gümüşçüler, usta ünvanını aldıktan sonra kendilerine ait atölyelerde özgün eserler tasarımlayıp üretmeye başladı Özellikle, Rus minesi süslemelerinde bu kendini çok açık bir şekilde ortaya koymuştur Aynı savatlı eserlerde de bu güzellik gözlenir Bu dönemde üretilmiş tütün tabakalarının yüzeyleri, çiçek ve yaprak motifleriyle, ülkedeki önemli saray ve yapıların resmediymesiyle süslenmiştir Ayrıca, köy hayatını betimleyen resimler de süslemelerde kullanılmıştır (Resim 21) Rus mine sanatı bu dönem yavaş yavaş doruk noktasına erişmeye başladı Firuze mavisi, kırmızı, yeşil, mor, beyaz renkler çok üstün başarı ile kullanıldı Artık Rus gümüşü, bu dönemde benliğini tamamen kazanmıştır 19 yüzyıl sonlarına doğru, Avrupa'da etkisi görülen ART-NOUVEAU stili Rus sanatçılarını çok fazla etkilemedi Tabiatiyle bu stilde üretilen eserler var ama yine de sanatçılar klasik dönemin etkisinden, kendi ülkelerine özgü stil ve temalardan uzaklaşmadılar Özellikle Faberge firmasının tasarımlamış olduğu bazı mineli ve minesiz eserlerde Art-Nouveau stilinin etkisi gözlenmektedir Çünkü bu firma o dönem Avrupalı kral-kraliçelere, soylu zenginlere, sipariş pek çok eser üretmiştir (Resim 22) Rus gümüş sanatı 1917 Rus İhtilalinden sonra bir süre duraklama ve gerileme dönemine girmiştir Bunun en önemli sebebi, ülkedeki soysa-ekonomik ve politik durumun değişmesi, çeşitli problemlerin mevcudiyetinden dolayı, sanata gerekli ilginin, desteğin verilemeyişi olarak özetlenebilir Antika ve sanat piyasasından, ihtilal sonrası Rus gümüşlerine rağbet bu nedenle de yok gibidir Resim 14 Çay ve kahve takımı Bu eser, Fransız Boucheron firması için özel olarak üretilmiştir Maria Semenova, Moskova (1899-1908) Resim 15 Üçüncü Selim Portresi ve değerli taşlarla süslü enfiye kutusu St Petersburg, 1797 Bu eser Rus Çarı I Pavel tarafından Osmanlı Hanedanına hediye edilmiştir Sanatçı Pierre Theremin Votka servis seti Tepsi ve sürahi P Ovchinnikov İmperial damgalı, Moskova, 1896-108 Kadehler Fedor Rückert inisiyalli (Özel koleksiyon) Resim 16 Octagonal formlu gobelet 17 yüzyıl sonu Resim 17 Charki Kabartma süsleme tekniği ile dekorlanmış (17yy) IV- RUSYA'DA MÜCEVHER VE GÜMÜŞ SANATININ İCRA EDİLDİĞİ ÖNEMLİ MERKEZLER MOSKOVA: Hükümdarlığın uzun yıllar merkezi olan Moskova, sanat ve kültür hareketlerinin de yoğun olduğu bir merkez olarak bilinir 17, 18 ve 19 yy'da gümüş ve mücevher sanatının en önemli merkezidir Mine ve savat işçiliği burada çok çeşitli şekillerde, başarılı sanatçılar tarafından gümüş eserlere uygulanmıştır St PETERSBURG: Hükümet merkezinin, Meclisin Moskova'dan St Petersburg'a taşınması (1703), bazı sanatçıların da buraya göç etmelerine neden olmuştur Burada, sade gümüş işçiliğin yanı sıra, mine, savatlı, kabartma gümüş işçiliklerin üstün başarı ve estetikte eserlere uygulandığı bilinir Ayrıca burası, Alman, Hollandalı, Fransız ve İngiliz sanatçıların yoğun olduğu bir merkezdi Yabancı kökenli stillerin, buradaki yabancı uyruklu sanatçılar tarafından objelere mükemmel bir şekilde uygulandığı üretilen eserlerden anlaşılmaktadır VELİKY USTYUG: 17 ve 18 yüzyılda savat işçiliği burada çok gelişmiştir Pek çok zarif süslemeli tütün tabakaları, kutuların üretilmiş olduğu bilinir Genellikle av konuları, Rus köylüsünün hayatı, foklorik betimlemeler, şehir görünümleri ve önemli binaların, yapıların, süsleme olarak eserlerde kullanıldığı bilinir (18yy ortaları ve 19yy) TUBOLSK: Sibirya'nın hükümet merkezidir 1770'li yıllardan itibaren bu merkezde de savat işçiliği büyük gelişim göstermiştir Şehir görünümleri, Sibirya haritaları, önemli binalar, Çin ve Moğol tiplemelerin eserlerin süslemelerinde kullanıldığı gözlenir (Resim 23) V- RUS GÜMÜŞ SANATINA ÖZGÜ BAZI ESERLERİN TANIMLANMASI 1- BRATINY=BRATINA: 17 yüzyıl içme kabıdır Gövdesi tombul, silindirik görünümlü, kısa bir ayakla zemine oturacak şekilde tasarlanmış bu kapların bazılarında kapak mevcuttur Ballı-su ikramında kullanılırdı Özellikle soyluların ölümünden sonra mezar başında ikram edilen ballı-su (bir nevi şerbet) bu kaplarla ikram edilir ve içilirdi (Resim 24) 2- CHALICE: Genelde, kilise ayinlerinde kullanılan ayaklı şarap bardaklarıdır Pek çoğunun yüzeyleri haç, aziz resimleriyle dekorludur Mineli, minesiz motiflerle süslenmiş olanların yanı sıra yarı değerli, değerli taşlarla süslenmiş olanlarına da rastlanmaktadır (Resim 25) 3- GOBELET: Kısaca, şarap bardağı olarak tariflenir 17 yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlayan bir içme kabıdır Silindirik formda, bazıları üç küresel ayaklı zemine oturur Bazılarında kapak mevcuttur Yükseklikleri 8 ila 30 cm arası değişir Özellikle kapaklı olanların yüksekliği 20-30 cm arasındadır Köşeli olarak tasarımlanmış örneklerine de rastlıyoruz (Bakınız Resim 18-19-20) 4- CHOPE=TANKARD: 15 ila 20 cm yüksekliği olan kapakları kulp üzerine monte edilmiş bira bardaklarına verilen addır Bunlar 18inci yüzyılın ortalarından itibaren üretilmişlerdir İlk başlarda, özellikle Alman sanatçılarının tasarımladıkları ve ürettikleri bilinir (Resim 26) 5- TCHARKA: Kulplu veya kulpsuz olarak üretilmiş olan votka kadehidir Bir benzetme yapılırsa biraz andırır Silindirik ve köşeli formlu olanları vardır Bazılarında gövde, zemine ufak bir ayakla oturtulmuştur (H=5,5 cm ile 7,2 cm arası) 16 ve 17 yy'da üretilmiş olan büyük boy tcharka'lara Tchara denir (Resim 27) 6- KOVSH: Genel olarak, bazı çeşit içecekleri (şarap, kavas, balşerbeti, meyve suyu, votka) ölçmek veya bir bardağa doldurmak için tasarlanmış, kaz formunu anımsatan, kulplu, kayık şeklinde kaplardı® Bazı dönemlerde içme kabı olarak da kullanılmıştır Bunlar daha ufak boyutlarda tasarımlanarak üretilmiştir Bir de süs olarak kullanılan çok büyük boyutlarda olanı var Bunlar daha fazla 19 yy ikinci yarısından itibaren üretilmiştir Kovsh'un ilk olarak Rusya'da Novgorod şehrinde, 14yy ortalarında ahşaptan yapılmış olduğu bilinmektedir En eski gümüş kovsh'un ise, 15 yy'ın ilk yarısında, Novgorod belediye başkanı Grigory Krillovitch Possatchno için yapılmış olduğu kayıtlardan anlaşılıyor Ufak boyutlu Kovsh'lara Kortehik veya Kovshik denir Bunların yüzeyleri bazen mine, bazen kalem işçiliği ile bazen de savat tekniğinin kullanılmasıyla dekorlanmıştır Maria Semenova, Alekseyev Saltykov, 11, 20, 26 numaralı sanatçılar topluluğunu oluşturan Artels'ler çok güzel mineli kovsh'ları ürettiler (Resim 28) Diğer üretilen parçaları kısaca özetlersek, yemek servisleri, çatal bıçak setleri, kutu, şamdan, sigara ve tütün tabakaları, çay setleri, tepsi, şekerlik, ikona kutuları, vazo ve benzeri evde kullanılan süs eşyaları, semaver, kaşık, dürbün, madalyalar, çay bardağı, şerbet bardağı zarfları (Podstakannik) vb eşyalar (Resim 29) Resim 18 Gobelet Yüzeye kalem işçiliği ile çift başlı kartal ve taç resmedilmiştir Moskova, 1720 Resim 19 Gobelet Eserin yüzeyine kalem işçiliği ile bir Putti resmedilmiş Diğer süslemeler ise dönemin stiline uygun stilize yaprak ve şal motifleridir Moskova, 1774, Bratina 17 yüzyıl başı Resim 21 Savatlı tütün tabakası 84 zolotniks, Moskova, ayar kontrol damgası; AP 1886 (Ari İstanbulluoğlu koleksiyonu) Resim 27 Resimde üç ayrı formda üretilmiş Tcharkalar izlenmektedir Ortadakinin üretim yılı 1835, St Petersburg, Diğer ikisi 18yy Moskova Resim 20 Kapaklı Gobelet Kabartma tekniğiyle süslenmiş bu eser, 1750 Moskova yapımıdır Resim 22 Faberge damgalı nece kristal gövdeli, gümüş kapaklı sürahi, Art-Nouveau stilinde (1899-1908) Moskova'da üretilmiştir VI- RUS GÜMÜŞ DAMGALARI Rus Gümüşlerinde Gözlenen Ayarlar: ZOLOTNIKS terimi 10 yy'dan itibaren kullanılmaya başlanmış olup, Zoloto - Altın kelimesinden türetilmiştir* 1 Zolotnik = 1/72 pound 1 Zolotnik = 4,26 gr 84 Zolotniks = 875 ayar gümüş karşılığıdır 88 Zolotniks = 916,6 ayar gümüş karşılığıdır 91 Zolotniks = 947,9 ayar gümüş karşılığıdır Bu yukarıda özetlenen ayar damgaları 1925'e kadar kullannldı 1925'den sonra 583875 şeklinde üç basamaklı ayar belirleyici rakamlar kullanılmaya başlanmıştır Altında Gözlenen Ayarlar: 56 : 4 = 14 K (14 ayar altın)* 72 : 4 = 18 K (18 ayar altın) 81 : 4 = 22 K (22 ayar altın) 96 : 4 = 24 K (24 ayar altın) Damgaların Tarihsel Gelişimi: Ortaçağ Rusya'sında her manastırın kendi kuyumcusu ve gümüşçüsü vardı Bunlar tarafından üretilen eserlerde gözlenen damgalar: bu manastırın başında bulunan kişiye ait damga ve mühürlerdi Daha sonraları yaklaşık (17 yy) "Blessing hand" (takdis işareti) damgası eserlerde gözlenmiştir (Bkzn Şekil 1) Genel olarak burada, iki şehre ait damgaların tarihsel gelişimi özetlenecektir Bunlardan birincisi Moskova, diğeri St Petersburg Resim 25 Chalice (17yy)* Resim 26 Chope 84 zolotniks, Moskova, ayar kontrol damgası; AK 1888, Usta inisyalleri; (Ari İstanbulluoğlu koleksiyonu) Resim 29 Podstakannik St Petersburg, 1882 Resim 28 Kovsh Yüzeyi cloisonne filigrane tekniği ile süslenmiş bu eser 19yy Moskova Resim 23 Çay kutusu ve votka şişesi Her iki parçanın birer yüzeylerinde Çin-Moğol görünümlü insanlar resmedilmiştir Diğer yüzeyler ise Art-Nouveau stilinde stilize çiçek ve yapraklar resmedilmiş 19yy (Ari İstanbulluoğlu koleksiyonu) antikalar-alıntıdır