Türk Edebiyatı (Türk Yazını)

Bazıları tarikat kurucusu olan tarikat şairleri,kendi inançlarını, tarikatlarının ilkelerini, giriş törenlerini, özel zikirleri, vb konu edindiler Bu tür edebiyatın başlıca temsilcileri halvetilikle kadiriliği birleştirerek eşrefiliği kuran Eşrefoğlu Rumi, İbrahim Gülşeni, Üftade, onun halifesi ve celvetliğin kurucusu Hüdayi, bayramiliğin himmetilik kolunu kuran Tarikatname yazarı Himmet, Niyazi-i Mısri'dir

Melamiler tekkeleri, tarikat kurallarını, zikirlerini vb konu edindileri Melamilerin bayramilik kolu halvetilikle nekşibendiliği birleştiren Hacı Bayram Veli'ye dayanır

Hacı Bayram Veli'ye bağlanan bektaşilerin ve onlardan daha geniş bir topluluk oluşturan alevilerin şiiri, temalarıyla öteki tarikat şairlerin şiirlerinden ayrılır Bu edebiya dil ve anlatım bakımından tarikat edebiyatının öteki iki kolundan çok daha sadedir Alevi-bektaşi şiirlerinin önemli temalarından biri Ali'ye, ehlibeyte aşırı bağlılıktır Oniki imam övülür, bütün adaletsizlikleri gideren bir kurtarıcı olarak Mehdi beklenir Abdal Musa ile müridi Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal, vs bu konuları işleyen başlıc aşairlerdir

Batı Uygarlığı Etkisinde Gelişen Türk Edebiyatı

Osmanlı İmparatorluğu'nda Tanzimat'ın ilanından (1839) sonraki siyasal yenileşme döneminden başlayarak edebiyatın dili ve anlatımıyla birlikte halk topluluğuna ulaşma biçimi, amacı, kapsadığı sorunlar da büyük ölçüde değişti Sözlü edebiyatın yerini kesin olarak yazılı edebiyat aldı Roman, tiyatro, eleştiri, deneme gibi batı kaynaklı türlerde ürünler verildi Toplumsal sorunlar gerçekçi yöntemle ele alınmaya başlandı


Tanzimat Edebiyatı

Batı ülkelerinden özellikle de Fransa'dan etkilenen ve geniş halk kitlesine ulaşmayı amaçlayan,toplumsal sorunlarla yakından ilgilenmeye başlayan edebiyatın ilk ürünleri Tanzimat'ın ilanından 20 yıl kadar sonra verildi Tasvir-i Efkar gazetesini çıkaran Şinasi, biçimden çok öze önem verenbilgi ve düşünceyle temellenen, geniş halk topluluğuna seslenebilmeyi amaçlayan yeni düzyazının kurucusudur Şiirleri, şiir çevirileri, makaleleriyle çağdaşlarını derinden etkileyen bu yenilikçi yazar geleneksel halk tiyatrosuyla batı örneğini bileştiren ilk tiyatro yapıtını olan Şair Evlenmesi'nin (1859) yazarıdır Divan şiirini dil ve anlatım bakımından topluma sırt çevirmiş, içerik bakımından doğaya, akla yabancı, toplumsal sorunlara uzak sayan Tanzimat şiirinde Namık Kemal yurt, ulus sevgisi, özgürlük, haksızlığa başkaldırma gibi temaları coşkulu bir dille ve yeni bir anlatımla işledi Ziya Paşa,divan şiirinin geleneksel biçimlerinden fazla uzaklaşmadan siyasal yönetimde, insan ilişkilerindeki adaletsizlik, haksız davranışlara karşı çıktı, uygarlığı bilimi savundu Padişahın mutlak egemenliğine karşı meşrutiyet yönetimini savunana, yurtiçinde olduğu kadar gönüllü sürgün olarak yurtdışında da siyasal savaşın veren bu şairler savundukları yeni dil ve edebiyat anlayışını eleştiri türünde verdikleri ürünlerde dile getirdiler Toplum için sanat ilkesine bağlı sayılabilecek bu şairleri izleyen kuşak sanat için sanat ilkesine yatkın ürünler verdiler Doğa, aşk, ölüm, varlık-yokluk gibi konuları işlerken yeni bir anlatım ve yeni biçimlerden yararlanıldı Bu dönemde kendisi de yeni yenilikçi üürnler kaleme almış olmasına rağmen geleneğe bağlı şiir anlayışını Muallim Naci devam ettirdi Şemsettin Sami'nin roman türünde ilk örnek olan Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat 'ını izleyen ürünler (Ahmet Mithat Efendi, Felatun Bey'le Rakım Efendi, 1876; Namık Kemal, İntibah, 1876) bir yandan yaşanan çağa ters düşmüş eski toplumsal kurumları öte yandan Batı'ya körü körüne öykünmeyi eleştiriyordu Ahmet Mithat Efendi, sözlü halk hikayeciliğinden eserlerinde bol bol yararlandı İlk ürünlerinde büyük ölçüde romantizmden beslenmesine karşın Samipaşazade Sezai, Recaizade Mahmut Ekrem yer yer gerçekçi öğeler kullandılar Natüralizme yakınlık gösteren Nabizade Nazım, köy gerçeklerini konu edinen ilk yapıt olan Karabibik 'in (uzun öykü, 1890) yazarı oldu Tiyatroda Ahmet Vefik Paşa'nın Moliére uyarlamaları halk geleneğinin batı kaynağı ile birleştirme çabalarının bir halkasıdır Buna karşılık Abdülhak Hamit'in oyunları batı tiyatrosu örneklerinden büyük ölçüde beslenen, sahne diline halkın beğenisine ise oldukça uzak ürünlerdir Namık Kemal'in sürgüne gönderilmesine yol açan Vatan yahut Silistre oyunu yazarın ana temalarından olan yurt ve ulus sevgisini heyecanlı bir anlatımla sahneye aktararak konu ediniyordu II Abdülhamit'in uzun süren baskısı yönetime II Meşrutiyet sonrasına kadar tiyatro edebiyatının gelişmesine engel oldu