Edebiyat Nedir

ÖYKÜ


Gerçek ya da düş ürünü bir olayı aktaran kısa düz yazı şeklindeki anlatıdır Kısa oluşu, yalın bir olay örgüsüne sahip olması, genellikle önemli bir olay ya da sahne aracılığıyla tek ve yoğun bir etki uyandırması ve az sayıda karaktere yer vermesiyle roman ve diğer anlatı türlerinden ayrılır

Öyküde, olayın geçtiği yer sınırlı, anlatım özlü ve yoğundur Karakterler belli bir olay içinde gösterilir Bu karakterlerin de çoğu zaman sadece belli özellikleri yansıtılır Konu tümüyle düş ürünü olabilir, ya da son derece gerçekçidir Genellikle ironik bir rastlantı yoluyla yaratılan özel bir an üzerindeki yoğunlaşma sürpriz sonlara olanak verir

Eski Yunan’daki fabl ve kısa romanslar, Binbir Gece Masalları öykünün habercileridir Ama öykü ancak 19 yüzyılda romantizm ve gerçekçilik akımlarının yaygınlaşmasıyla edebi bir tür haline gelebildi Edgar Allan Poe’nin Grotesk ve Arabesk öyküleri adlı eseriyle yalnızca Amerika Birleşik Devletleri’nde değil Avrupa’da da etkili oldu Almanya’da Heinrch von Kleist, ve E T A Hoffmann, psikolojik ve metafizik sorunları öykülerinde masalsı bir anlatımla yansıttılar

20 yüzyıla girildiğinde öyküler ilk kez genellikle gazete ve dergilerde yayınlanıyor ve bu yüzden gazeteciliğe özgü yerel renkler taşıyordu Bret Harte’nin öyküleri, Ruyard Kipling’in Hindistan’daki yaşamı anlatan öyküleri, Mark Twain’in Missisippi öyküleri bu özelliktedir

Rusya’da Gogol, Dostoyevski, Turgenyev ve Çehov’un öyküleri, öykü türünün edebi eserler arasında sağlam bir yere oturmasına büyük katkı sağladı



MASAL


Olağanüstü öğe, kahraman ve olaylara yer veren öykülerdir Masal terimi öncelikle, Sindirella, Çizmeli Kedi gibi sözlü geleneğin ürünleri olan halk öykülerini kapsar Ama sözlü gelenekle ilişkisi olmayan edebi yönü ağır basan bazı eserler de bu türün içinde yer alır Halk masalları 4 temel grupta toplanır Hayvan masalları, olağanüstü ve gerçekçi masallar, güldürücü öyküler, zincirlemeli masallar

Hayvan masalları genellikle kısa masallardır Lafontaine masalları bu türün en güzel örnekleridir Şeyhi’nin Har-name adlı eseri de Divan edebiyatındaki hayvan masalları türüne görmek gösterilebilir

Olağanüstü masallarda, olağan varlıkların yanı sıra cin, peri, dev, ejderha gibi olağanüstü varlıklara da yer verilir Gerçekçi masalların başlıca kahramanları ise padişahlar, vezirler, prenses ve prensesler, zenginler, hırsızlar ya da haydutlar gibi gerçek hayattaki kişilerdir

Güldürücü masallar okuyan ve dinleyeni eğlendirmeyi amaçlayan masallardır

Zincirleme masallarda sıkı bir mantık bağıyla birbirine bağlanan, küçük ve önemsiz bir dizi olay art arda sıralanır



TİYATRO


Bir öyküyü, sahne olarak ayrılmış bir yerde oyuncuların söz ve hareketleriyle canlandırma sanatıdır Çoğu zaman yazılı bir metne dayanır Be metnin adı senaryodur Ancak tiyatronun tek öğesi edebiyat değildir Oyunculuk, sahne düzeni, dekor, köstüm, aydınlatma, müzik ve dans gibi öğeleri de vardır Burada tiyatro terimi, eser olarak edebi yönüyle ele alınmaktadır

Başka bazı sanatlar gibi tiyatro da dinsel törelerden doğmuştur Daha sonra dinden bağımsızlaşarak bir sanat olmuştur Temelinde, ilke insanın doğa olaylarını kendi bedensel hareketleriyle simgesel olarak canlandırma çabaları yatar Doğa üstü güçlerin insanlara görünmesine aracılık etme çabaları da tiyatronun bir diğer amacıdır

Tiyatro eserleri de diğer edebi eserler gibi genel edebi akımların etkisinde kalır İlk insan topluluklarıyla birlikte ortaya çıkan tiyatro, antik çağlarda asıl kimliğine kavuşmaya başladı İlk tiyatro şenliği MÖ 534’te Atina’da düzenlendi


DENEME


Tek bir konuyu rahat ve akıcı bir biçimde ele alan, çoğu kez yazarının kişisel bakış açısı ve deneyimini aktaran orta uzunluktaki edebi metinlerdir Bu türün yaratıcısı 16 Yüzyıl Fansız yazarı Michel de Montaigne’dir Yazdığı metinlerin kişisel düşünce ve deneyimlerinin iletilmesine yönelik edebi parçalar olduğunu vurgulamak için deneme (essai) adını seçmiştir Türk edebiyatına deneme, diğer edebi türler gibi Tanzimat’tan sonra Batı’nın etkisiyle girdi Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Ahmet Haşim, Falih Rıfkı Atay, Yahya Kemal Beyatlı deneme türününde eserler veren önemli yazarlarımızdır Ancak deneme türünün en önemi yazarı Nurullah Ataç’tır Ataç, denemelerinde kişisel tavrını açıkça ortaya koyan, dilde yenilikçi ve titiz, üslupta akıcı bir yazardır