Edebiyat Nedir

EDEBİYAT NEDİR?


Edebiyatın ne olduğunu anlayabilmek için onun, dilden, konuşma ve düzyazı dilinden farklı olan yanlarını ortaya koymak gereklidir

Konuşma ve düzyazı dilinde, dil bir araç, sözcükleri kullanmakla girişilmiş, belli bir amaca dönük eylemdir Doğruyu araştırma, ortaya koyma, başkalarına iletme aracıdır Konuşma ve yazı dilinde sözcükler görevini yaptıktan sonra işe yaramaz hale gelir Önemli olan meydana getireceği sonuçlardır Sonuç yani amaç, onu okuyan, ya da dinleyendeki değişimdir Düşüncemizi dile getiren sözcükleri nasıl biçimlendirdiğimizi unuturuz Onlar aracılığı ile düşüncemizi ilettiğimiz kişi de onların nasıl biçimlendirildiğine dikkat etmez Unutur Dil, bizi doğrudan doğruya öteki insanlarla yada eşya ve düşüncelerle karşı karşıya getirir Konuşma ve yazı dilinde sözcükler saydamdır Uçarıdır Aradan kaybolur gider

Oysa şiir ve edebiyatta bunların tam tersi oluşmaktadır

Şiir ve edebiyatta dil bir araç değil, biraz amaçtır Şiir ve edebiyatta dil, sözcükler, cümleler ve biçimler nesnel (objektif) hale gelirler, şeyleşirler

İnsanla öteki insanların, eşyanın ve düşüncelerin arasına girip saydamlaşmaz şiir Uçarı hale gelmez konuşma ve düzyazı da olduğu gibi Tam tersine, karşımıza çıkar Resim gibi, heykel, müzik, yapı gibi (eşya) değeri kazanır

Şair cümle kurmaz, bir nesne meydana getirir Sözcüklerle, güzel, unutulmaz biçimler yaratır Sözcüklerin bir araya özel biçimler altında getirilişinde derin eğilimler dürtüsü vardır

Şair, dilde olduğu gibi sözcüklerden yararlanmaz Onlara yararlı olur Renk, ses, hacim gibi onları şeyleştirir, kırar, bozar ve yeniden birleştirerek bir şiir dünyası kurar

Sözlerin ve sözcüklerin nesnelleştirilerek özel işaretler, deyişler, tılsımlı biçimler haline getirilmesi, bunların sihir ve büyü alanında kullanılması, unutulmayan, ezberlenen özel biçimlerle tekrar edilmesi, şiirin doğuşunu hazırlayan en eski etkenlerdir Bu yönden denilebilir ki, yazı şöyle dursun, tam konuşma dilinin bile gerçekleşmediği, insanın ve insanlığını en eski tarihinde şiir ve şiir dili vardır Demek ki, edebiyat, dilden önce idi

Bununla beraber gerçek şiir ve edebiyat yazının bulunup kullanılmasından sonra gelişmiştir

Sanat dışı konularda (politika, hukuk, mektup vb alanlarda) bile ilk yazılı metinler, edebiyata yakın, destanî, güzellik iddiası ile yüklü oldukça nesnel eserler olmuşlardır


EDEBİYATTA AKIM DENİLİNCE NE ANLAŞILIR?


Akım, insan düşüncesinin ve yaşamının, tarih içinde değişik dünya görüşlerinin birbirini izleyerek devam etmesidir

Tarih boyunca insanlar her çağda bilim ve felsefe verilerinden, sosyal, ekonomik, siyasal gerçeklerden esinlenerek, ileriye doğru atılımlar yaparak, eskiyen düşünce ve biçimlerin yerine yenilerini ve başkalarını koyarlar

“İyiye, Güzele ve Doğruya” sloganı ile ifade edilen bu atılımlar yeni ahlâk, estetik ve bilim değerleri getirirler

Sanat ve edebiyat akımları her çağın kendine özgü gerçekleri ve değerleri açısından ortaya atılan güzellik anlayışları, estetik görüşleri ve ölçüleridir

Edebiyat ve sanat akımları, milli ve milletlerarası bilimsel, felsefi, sosyal, ekonomik, siyasal, ahlâki, dinsel yaşamın ürünleri olurlar ve tarihsel değerlerin uzantısı içinde eskiye ve kurulu düzene varolan edebiyat ve sanat anlayışına karşı ihtilâlci karakter taşırlar

Ama bu devrimci karakter çoğu kez yöntemlerde ve yöntemlerin uygulanışında göze çarpar Oysa edebiyat ve sanat akımları tarih içinde klâsik görüşlere zaman zaman dönerek tazelemeler, tekrarlar, yeniden değerlendirilişler yapmaktadırlar

Her toplumun edebiyatında, kendisine özgü milli akımlar, aşamalar vardır Fakat bunlardan bir kısmı ulusal sınırları aşarak uluslararası değer ve kapsam kazanırlar Sonra bunlar ulusal sanatları etkiler

Edebiyat ve sanat akımlarına ekol, okul, meslek ve çığır da denilmektedir



DÜNYA ÇAPINDA ETKİLER YAPMIŞ OLAN SANAT VE EDEBİYAT

AKIMLARININ EN ÜNLÜLERİ HANGİLERİDİR?


Uluslararası değer taşıyan etkili edebiyat akımlarını şöyle sıralayabiliriz:


1- İlkel edebiyat

2- Doğu edebiyatı

3- Anadolu edebiyatı

4- Arap edebiyatı

5- Batı edebiyatı

6- Mistik edebiyat

7- Hıristiyan edebiyatı

8- İslâm edebiyatı

9- Hümanist edebiyat

10- Rönesans

11- Klasisizm

12- Romantizm

13- Realizm

14- Natüralizm

15- Parnassizm

16- Sembolizm

17- Kübizm

18- Fütürizm

19- Dadaizm

20- Sürrealizm

21- Egzistansiyalizm


Kaynakça; "Edebiyat Akımları" Dergisi- Makale yazıları I

1999/ Ankara