Cumhuriyet Tarihi 2

laikliğin Aşamaları - din ve devlet ilişkiei - eğitim alanında yapılan inkilaplar - medreseler neden kapatılmıştır - kadın haklarının kabulü - kadınlara siyasal hakların verilmesiDin-Devlet ilişkisi ve Laikliğin aşamaları:


Saltanatın kaldırılması

Halifeliğin kaldırılması

Şer’iyye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması

Tevhid-i Tedrisat Kanununun çıkarılması

Tekke, zaviye, dergâh ve türbelerin kapatılması

Kılık kıyafet devrimi

Medeni Hukukun kabulü

Anayasadan “devletin dini İslâm’dır” maddesinin çıkarılması

1937’de Laikliğin anayasaya alınması


Not: Hukukta laikliğin benimsenmesi; Avrupalıların, ülkemizde yaşayan Hıristiyanların haklarını bahane ederek, iç işlerimize karışmasını önledi


Eğitim ve Kültür Alanında İnkılâp Hareketleri


Eğitim Alanında Yapılan İnkılâpların Sebepleri:


Eğitimi çağdaşlaştırmak

Milli demokratik ve laik bir toplum oluşturmak

Eğitimi birleştirmek

Eğitimdeki ikilik ve karışıklığı önlemek

Cumhuriyet rejimini güçlendirecek eğitim sistemini oluşturmak

Kültür ikiliği ve çatışmasını önlemek


Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)


Eğitim ve öğretimde birlik sağlandı

Bütün okullar Milli Eğitim Bakanlığına bağlandı

Eğitim devletçi, milliyetçi ve laik bir karakter kazandı

Azınlık okullarının zararlı faaliyetleri durduruldu

Yabancı okullara Türkçe dersleri kondu

Medreseler kapatıldı

İlköğretim zorunlu ve parasız duruma getirildi

Eğitimde eşitlik sağlandı


Medreselerin Kapatılmasının Sebepleri:


Yeni rejim karşıtlarının yetişmesini önlemek

Kültür ikiliğini önemek

Din bilginine pek ihtiyaç olmaması

Medreselerin çağa ayak uyduramaması


Din adamı ihtiyacını karşılamak için İmam Hatip Liseleri ve İlahiyat Fakülteleri açılmıştır


2 Mart 1926’da Maarif Teşkilatı Kanunu çıkarıldı


Türk Harflerinin Kabulü (1 Kasım 1928)


Sebepleri:


Arap harflerinin okuma ve yazmayı zorlaştırması

Avrupa ile ilişkilerin kolaylaştırılmak istenmesi

Halkı çağdaşlaştırmak

Türkçe’yi yeniden canlandırmak

Okuma yazma oranını artırmak

Arap alfabesinin Türkçe’nin yapısına uymaması


Not:1928 yılında Millet Mektepleri açılarak eğitim seferberliği başlatılmıştır Mustafa Kemal bu mekteplerde 24 Kasım 1928’de ders verdiği için, kendisine başöğretmen denilmiştir


1933’de Darülfünûn’un yerine İstanbul Üniversitesi kuruldu


Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Eğitimin Durumu


1923-1924 öğretim yılında Türkiye’nin nüfusu 11-12 milyon kadardı Bu nüfusun % 10’u okur-yazardı

Öğretmenlerin çoğu, meslekî eğitimden geçmemişti

Bilimsel eğitim ve öğretim yöntemleri bilinmiyordu

Okul binaları eğitime elverişli değildi

Ders araç ve gereçleri yetersizdi

1923-1938 yılları arasında görülen aksaklıklar giderilmeye çalışılmış ve bugünkü eğitim sistemimizin temeli atılmıştır


Eğitim ve Öğretim Alanında Cumhuriyet’ten Sonra Yapılan Yenilikler


İlköğretim Yasası ile ilköğretim parasız ve zorunlu hale getirilmiştir

Okullar yapılmış ve öğretmen okulları açılmıştır

Orta öğretim teşvik edildi

Mesleki ve teknik eğitim veren okullar açıldı

Ülkenin ihtiyaç duyduğu alanlarda nitelikli insan yetiştirmek amacıyla üniversiteler açıldı


Türk Tarih Kurumu’nun Kurulması (15 Nisan 1931)


TTK’nın Kurulmasının Sebepleri:


Türk vatanının bütünlüğüne karşı girişilecek tertipleri tarihi kanıtlarla etkisiz hale getirmek

Türklerin üstün medeni kabiliyetini ve dünya medeniyetine yaptığı hizmetleri gözler önüne sermek

Türk milletine atılan iftiraları cevaplandırmak

Türk Tarihinin derinliklerini araştırmak

Ortak tarih bilinci oluşturulacak

Anadolu’nun eski halkını araştırmak


Açıklama:


Türk Tarih Kurumu’nun kurulması ulusçulukla ilgilidir

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi’ne kadar İslam Tarihi; Tanzimat Dönemi’nde Osmanlı Tarihi; II Meşrutiyet Dönemi’nde ise Türk Tarihi ağırlıklı olarak okutuldu

1932’de Türk Tarih Tezi ortaya atıldı


Türk Dil Kurumu’nun Kurulması (12 Temmuz 1932)


TDK’nın Kurulma Sebepleri:


Türkçe’yi yabancı dillerin etkisinden kurtarmak

Türkçe’nin kökenlerini araştırmak

Türkçe’yi zenginleştirmek

Türkçe’yi bilim dili haline getirmek

Türkçe’yi halkın anlayacağı şekle getirmek

Dil çalışmalarını planlı hale getirmek

Türkçe’nin zenginliğini ortaya koymak

Türk dilini öz benliğine kavuşturmak

Konuşma dili, yazı dili ve bilim dili arasındaki farkları gidermek

Dildeki Osmanlıcılığı bitirmek

Halk ile aydınlar arasında dil uzlaşması sağlamak

Resmi dil ile halk dili arasındaki farkları gidermek


Açıklamalar:


TDK’ nın kurulması ulusçuluk ile ilgilidir

1932’de Halk Evleri açıldı


Toplumsal Yaşayışın Düzenlenmesi


Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925)


Önemi:


Türk halkının bilime, akılcılığa ve laik düşünceye yönelmesi açısından önemli bir adım atıldı

Birlik beraberliğin sağlanması yönünde önemli bir adım atıldı

Türkiye’nin falcılar, şeyhler, dervişler ve büyücüler ülkesi olamayacağı ispatlandı


Açıklamalar:


Aynı gün şeyh, derviş, mürit gibi unvanların kullanılması ve kurumlarla ilgili elbiselerin giyilmesi ve muskacılık yasaklandı

Türbeler kapatılırken Yavuz ve Fatih gibi Türk büyüklerinin türbelerinin kapatılmaması; Türk İnkılâbının tarihi kökleri koparmaya yönelik olmadığını gösterdi


Kılık-Kıyafetin Düzenlenmesi (25 Kasım 1925)


Sebepleri:


Türk halkının görünümünü çağdaşlaştırmak

Ayrılık ifade eden giysilerin giyimini durdurmak

Çağdaşlaşmayı ve birliği sağlamak


Açıklamalar:


Şapka devrimi Kastamonu’dan başlatılmıştır

Fes geri kalmışlığın sebebi değil; anısıydı

Kadınların giyimi konusunda kanun çıkarılmayıp; bu durum doğal haline bırakıldı

3 Arlık 1934’de çıkarılan bir kanunla din adamlarının ibadet yerlerinin dışında dini kıyafet giymeleri yasaklandı (Diyanet İşleri Başkanı, Patrik ve Hahambaşı bu kuralın dışında tutuldu)


Soyadı Kanununun Kabulü (21 Haziran 1934)


Sebepleri:


Medeni Kanunun uygulanmasından doğan aksaklıkları gidermek

Toplumda ayrılık ifade eden lakapları kaldırarak birliği güçlendirmek

Eşitlik ilkesini güçlendirmek


Açıklamalar:


Aynı gün ağa, hoca, molla, paşa ve bey gibi unvanların kullanımı yasaklandı

Osmanlı’dan kalan madalyaların taşınması yasaklandı

Meclis Mustafa Kemal’e Atatürk soyadını verdi ve bu soyadı başkalarının kullanmasını yasakladı


Ölçüler, Saat ve Takvimde Değişiklik (26 Aralık 1925)


Sebepleri:


Avrupa ile Türkiye arasındaki ilişkileri kolaylaştırmak


Açıklama:


Aynı gün Avrupa’nın saat ölçüsü kabul edildi

1931’de Avrupaî tarz ağırlık ve uzunluk ölçüleri kabul edildi

1935’de haftalık tatil Cuma’dan Pazara alındı

1928’de uluslararası rakamlar kabul edildi

Uzunluk ve ağırlık alanındaki değişiklikler ve hafta tatilinin değiştirilmesi Avrupa ile ticari ilişkileri kolaylaştırmaya yöneliktir


Kadın Haklarının Kabulü ve Kadının Toplumdaki Yeri


Sosyal Haklar


Medeni Kanun’un kabulü ile kadın erkek eşitsizliği giderildi

Türk kadını, resmî nikâh, boşanma, çocukların vesayeti, mirasta eşitlik, meslekte çalışma haklarına kavuştu


Siyasal Haklar


Kadınlara 3 Nisan 1930’da belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı;

29 Ekim 1933’de muhtar seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı;

5 Aralık 1934’de ise milletvekili seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı verildi


Kadınlara Siyasal Hakların Verilmesinin Önemi:


Kadın, siyasal alanda erkeğe eşit hale geldi

Ulusal irade meclise tam olarak yansıdı

Milli Egemenlik ve Halkçılık pekişti

Türk kadını Avrupa ülkelerinde kadınlara verilmiş olan haklardan daha fazla hakka sahip oldu


Not: 1935 seçimlerinde 18 kadın milletvekili meclise girmiştir


Ekonomik Alanda Gelişme


Milli Ekonominin Kurulması


1 Mart 1922’de TBMM Ekonomi Çalışmalarının Başlıca Noktalarını Şöyle Belirlemiştir:


Sanayii canlandırmak ve modern araçlara sahip olmak

Ormanları iyi hale getirmek

Toplum menfaatini doğrudan ilgilendiren kuruluşları ve iktisadi girişimleri gücümüz oranında devletleştirmek

Madenlerimizi işletmek ve bu alana yönelen sermayeyi himaye etmek

Ekonomik bağımsızlığın korunabilmesi için bütçeyi ekonomik yapı ile uygun tutmak


İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923)


Kongrenin Toplanma Sebepleri:


Milli ekonominin amaçlarını ve amaçlara ulaşmak için izlenecek yöntemi belirlemek

Ekonomik bağımsızlığın yöntemini belirlemek

Milli ekonominin temellerini atmak


Kongrede Alınan Bazı Kararlar:


Anonim şirketlerin kuruluşunu kolaylaştırmak

Milli bankalar kurmak

Demir yolları inşaatının hükümetçe bir programa bağlanması

Sanayii teşvik etmek

Yerli malının kullanımına önem vermek

Teknik eleman yetiştirecek okullar açmak

Sanayi mallarının gümrük vergileri ile korunması

Ulaşım sorunlarının çözülmesi

Tüketim mallarının üretimine öncelik vermek

Yabancı kurumları millileştirmek


Açıklamalar:


Bağımsız ekonomi için ilk adım Lozan’da kapitülasyonların kaldırılması ile atıldı

İzmir İktisat Kongresi bağımsız, liberal ve milli ekonomiyi benimsedi

1930’da Merkez Bankası’nın kurulması Türk parasını yabancı sermayenin elinden kurtardı

İzmir İktisat Kongresinde Misak-ı İktisadi kabul edildi


Cumhuriyetin İlk Yıllarında Özel Girişimin, Desteklenmesine Rağmen, Beklenen Verimi Gösterememesinin Sebepleri:


Özel sermayenin yetersizliği

Yetişmiş iş gücünün yetersizliği

Deneyim ve bilgi eksikliği

1929’da dünya ekonomik bunalımının çıkması


Devletçi Ekonomiye Geçişin Sebepleri:


Özel girişimin üzerine düşen görevi yerine getirememesi Özel teşebbüsün desteklenmesi için 1924’de İş Bankası kuruldu 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarıldı

Devletin gelişebilmesi için vakit kaybetmeden büyük sanayi atılımlarının yapılmasının gerekmesi


1933 yılında I Beş Yıllık Kalkınma Planı Hazırlandı


Önemi:


İlk defa planlı ekonomi dönemi başladı

Ekonomi devletçi (Karma Ekonomi: Büyük atılımları devlet yapsa da; özel teşebbüse de iş imkânı tanınır) bir özellik kazandı

İlk büyük atlımlar bu dönemde yapıldı

Toprak reformu tam olarak gerçekleştirilemedi


1937’de II Beş Yıllık Sanayi Planı hazırlandıysa da; II Dünya Savaşının başlamasından dolayı uygulanamadı


Tarım


Tarımın Geliştirilmesi İçin Alınan Önlemler


Aşar kaldırıldı (17 Şubat 1925)

Ziraat Bankası kuruldu

Kooperatifler kuruldu (1929)

Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu

Tohum ıslah istasyonları ve numune çiftlikleri kuruldu

Toprak reformu için 1926’dan itibaren teşebbüsler yapıldı


Açıklama: Vergi gelirlerinin %40’ını oluşturan aşarın kaldırılması ilk bütçe açığını oluşturdu TBMM’nin bu kararı tarıma verilen önemi gösterir


Ticari Hayatın Düzenlenmesi


Lozan Antlaşması ile Kapitülasyonlar kaldırıldı

Ticareti koruyan kanunlar çıkarıldı

İş Bankası kuruldu (1924)

1926’da çıkarılan Kabotaj Kanunu ile Türk denizlerinde yük ve yolcu taşıma işleri Türk gemicilerine verildi


Sanayi ve Madencilik


Milli sanayinin korunması ve gelişmesi için kapitülasyonlar kaldırıldı

Büyük yatırımlar devlet tarafından yapıldı

Özel teşebbüs desteklendi

1925’de Sanayi ve Maden Bankası kuruldu

28 Mayıs 1927’de Teşvik-i Sanayi Kanunu çıkarıldı

Planlı Ekonomi uygulanarak ilk büyük fabrikalar kuruldu

1933’de Sümer Bank kuruldu

1935’de Etibank ve MTA kuruldu

Kayseri, Ereğli, Nazilli, Malatya ve Bursa merinos dokuma fabrikaları; İzmit selüloz ve kâğıt; Beykoz deri ve kundura; Paşabahçe cam; Karabük demir-çelik fabrikaları açıldı


Not: Uşak Şeker Fabrikası, Teşvik-i Sanayi Kanunu sonucunda kurulmuştur


Bayındırlık Alanında Gelişme


1927’de Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü kuruldu

1933’de Milli Hava Ulaştırma Teşkilatı kuruldu

1923’de Türkiye Seyrüsefâin İdaresi kuruldu


Sağlık ve Tıp Alanında Gelişme


Sağlık bakanlığı kuruldu

1923’te sağlık hizmetleri ülke genelinde yaygınlaştırıldı

Ankara, İstanbul, Sivas, Erzurum, Trabzon ve Diyarbakır’da örnek hastaneler yapıldı

1930’da umumi Hıfzıssıhha kanunu çıkarıldı Bulaşıcı hastalıklara karşı mücadele edildi


alıntı


Cumhuriyet Tarihi 1