Osmanlı Devletinde İsyanlar

XVII Yüzyıl İç İsyanları


İsyanların Genel Nedenleri


1 XVII yüzyıl ile birlikte idari, askeri ve mali yapının bozulması


2 Merkez ve taşra yönetiminin bozulması ile devlet otoritesinin zayıflaması


3 Eyaletlerde yaşanan denetim güçlüğü


4 Beylerbeyi ve sancak beylerinin bu yüzyılda yapılan savaşların uzun sürmesi ile yönetmek zorunda kaldıkları topraklarda bulunması


5 Tımar sisteminin dejenere olması nedeniyle üretimin azalması, fiyatların artması, dolayısı ile ekonominin bozulması


6 Ordu ve memurların disiplinsizliği yüzünden halkın devlete karşı güveninin zedelenmesi


İstanbul İsyanları


Özellikleri


1 XVII yüzyılda meydan gelen İstanbul isyanlarının elebaşları Yneiçeriler ve sipahilerdi


2 İsyanların çıkmasında bazı devlet adamları ve saray kadınlarının rolü de vardı


3 Bazı isyanlar ulema sınıfı ve halk tarafından da desteklendi


4 İsyanların temel nedeni, kapıkulu askerlerine verilen ulufelerin gecikmesi ya da değeri düşük akçe ile ödenmesi, cülus bahşişinin kimi zaman dağıtılmamasıdır


5 Ordudaki bozulmanın temel nedeni Kapıkulu ocaklarına kural dışı asker alınması


6 İsyancılar zamanla her isyanda istediklerini elde etmeye başladılar “Ocak devlet içindir” anlayışının yerini “Devlet ocak içindir” anlayışı aldı


Önemli İsyanlar


1589 yılında, III Murat zamanında yeniçeri ulufelerinin düşük ayardan ödenmesi üzerine isyan çıktı Sarayı basan yeniçeriler defterdarı öldürdüler


1620 yılında, Hotin seferi sonunda disiplinsiz davranışlarından rahatsız olduğu için yeniçeri ocağını kaldırmayı planlayan Genç Osman’a karşı isyan eden yeniçeriler sarayı basıp II Osman’ı tahttan indirerek Yedikule Zindanları’nda boğdular


IV Mehmet döneminde, ulufelerin zamanıda ödenmediğini ve saray adamlarının devlet işlerine karıtığını öne süre sipahiler isyan ettiler


Padişahtan sarayda bulunan otuz devlet adamının idamını istediler İdam edilen bu kişilerin cesetleri Sultanahmet Meydanı’nda bir çınara asıldı 1656 tarihinde meydana gelen bu olay “Vaka-yı Vakvakiye” olarak bilinir


Her isyanda istediklerini yaptıran askerler, önemli bir güç durumuna geldiler


İstanbul’da huzur ve güvenlik bozuldu


Anadolu (Celali) İsyanları


Özellikleri


1 Miri topraklarının iltizama çevrilmesi sonucu daha önce sipahilerin elindeki dirlik gelirlerinin hazineye aktarılması


2 Taşradaki yöneticilerin halka zulmetmesi ve devlet gelirlerinin artırılması için vergilerin yükseltilmesi


3 Rüşvetin yaygınlaşması ile taşra yönetimine alakasız kişilerin atanması


4 Savaşların uzun sürmesi ile taşrada görevli yöneticilerin görev yerlerine dönememesi


5 Avarız vergisinin toplanamaması


6 Hakkı yenen devlet adamları ve işsiz kalan medrese öğrencileri ile leventlerin isyanlara katılması


Önemli İsyanlar

Karayazıcı İsyanı : Haçova Savaşı’ndan kaçarak Anadolu’ya gelen Karayazıcı, ortamın elverişli olmasıyal Urfa dolaylarında isyan etti İsyanı Sokullu Mehmet Paşa bastırdı


Deli Hasan isyanı : XVII yy’da Osmanlı Devleti’nin Avusturya savaşları ile uğraşmasını fırsat bilerek isyan etti İsyan bastırıldı


Canbolatoğlu, Kalenderoğlu ve TavilAhmet de isyan ettiler fakat isyanları bastırıldı


1622 yılında Genç Osman’ın öldürülmesiyle kanını dava eden Erzurum valisi Abaza Mehmet Paşa ve Sivas Valisi Vardar Ali Paşa isyan etti Bu isyanlar da bastırıldı


Anadolu’da çıkan Celali isyanları, Anadolu’nun yakılıp yıkılmasına sebep oldu


Ekonomik hayat durgunlaştı, üretim azaldı, köyden kente göç başladı


Eyalet İsyanları

Eyalet isyanlarının öncülüğünü, bu eyaletlerin başındaki hanedena üyeleri, ya da bu beyliklerin başında bulunan beyler yaptı Osmanlı Devleti’nden ayrılıp bağımsız olma ve ya yeniçerilerin halktan keyfi vergiler toplaması nedeniyle isyan ettiler


XVII yüzyıl eyalet isyanlarının en önemlileri; Kırım, Eflak, Boğdan, Erdel gibi bağlı eyaletlerle, Yemen ve Bağdat gibi Arap eyaletlerinde çıkan isyanlardır


Bu isyanlar sonunda devletin eyaletlerdeki etkisi azaldı


Vergilerin toplanması imkansızlaştı İsyanların bastırılmasında şiddet ve kullanılması, eyalet halkında Osmanlı yönetimine karşı güvensizlik başlamasına neden oldu


Alinti//