Osmanlı Terimleri - Osmanlı Taslakları

**Prof. Dr. Sinsi** · 07-25-2012

Haseki Sultan Nedir - Hattı Hümayun Nedir - Sekban Nedir - Osmanlıca Terimler - Sağ Ulufeciler Nedir

Haseki Sultan
Haseki Sultan, Osmanlı padişahlarının cariyeleri arasında çocuk doğuranların ulaştığı unvandı

Padişahların birden fazla hasekisi olabiliyordu

Bu hasekilerden en gözdesi genellikle en büyük erkek çocuğun, yani veliahtın annesi oluyordu

Hassa mimarı
Hassa mimarı, Osmanlı Devleti'nde padişah için çalışan saray mimarlarına verilen ünvandır

En bilinen hassa mimarları, Mimar Sinan ve Dolmabahçe Sarayı'nın da inşasını gerçekleştiren Balyan Ailesi'dir

Hattı hümayun
Hattı hümayun, Osmanlı padişahlarının önemli konularda bizzat yazdıkları ya da notlar düştükleri fermanlara verilen ad

Osmanlı devlet düzeni içinde en önemli yazılı buyrultular olan hattı hümayunlar, Osmanlı sülalesinin simgesi olan al renkli keseler içinde taşınır, üç kez öpülüp başa götürüldükten sonra açılarak okunurdu

Sekban
Yeniçeri ocağının altmış beşinci ortası mensubuna verilen ad

Sekban teşkilâtı, Sultan Birinci Murâd zamânında pâdişâhın av maiyeti olarak mevcuttu

Fâtih Sultan Mehmed Han zamânına kadar bağımsız bir teşkilât olan sekban ocağı, 1451'de, yeniçerilerin taşkınlık etmeleri üzerine itâatsizlik eğilimini kırmak için Fâtih'in emriyle yeniçeri ocağına dağıtıldı

O zaman sayıları, altı-yedi bin civârındaydı

Beş yüz sekban da av hizmeti için alıkonuldu

Yavuz Sultan Selim Han devrinde bütün sekbanlar, bir orta hâline getirilerek, yeniçeri ocağının altmış beşinci ortasını oluşturdular

Piyâde ve süvârî sekbanlar, pâdişahla berâber ava giderler, av köpekleri yetiştirirler, sekban fırınında çalışırlardı

Savaş zamânında, diğer yeniçerilerle birlikte çarpışmaya giderlerdi

Sağ Ulufeciler
Sağ Ulufeciler (Ulûfeciyân-ı Yemîn), Osmanlı Devleti askeriyesinin Hassa Ordusu'nun Süvariler kısmında yer alırdı

Bu bölüğe Yeşil Bayrak da denilirdi

Sağ ulufeciler 120 bölükten oluşurdu

Görevleri
Sağ ulûfeciler, seferde pâdişahın sağında yürüyen sipah bölüğünün sağında yürürlerdi

Savaş meydanında ve ordunun konak yerinde ise, pâdişâh sancağının sağında dururlardı

Hazîneyi korumak bunların görevleri arasındaydı

Ulufecilerden toplam 7 kişi tayin edilen bölük subaşılığına Subaşı sıfatıyla sağ ulufecilerden 4 kişi tayin edilirdi

Ayrıca ordu için de büyük bir önemi vardı

Bu yüzden sağ ulufeciler Osmanlı Donanması'nda yer almaktadır

Liva
Liva, iki alaydan oluşan askeri oluşuma ve bu oluşumun kumandanına verilen addır

Liva resmî kayıtlarda Mirliva olarak da geçer

Osmanlı Ordusu rütbelerince; Miralay terfi ettiğinde Liva, Liva terfi ettiğinde Ferik olurdu

Livalar'a paşa da denilir, mertebe olarak da Seadetlû kullanılırdı

Mülkye sınıfından olan mutasarrıfların idaresinde bulunan memleket parçasına da Liva denilirdi

Ancak bunun yerine daha çok sancak kullanılırdı

Câbi
Câbi, Osmanlı döneminde vergileri, gelirleri toplayan kişilerdir

"Cibayet etmek" yani toplamak kökeninden gelmektedir

Osmanlı'da vakıf tahsildarı yerinde kullanılan bir tabirdir

Câbiler defterlerini vakıf mütevellisine göstermeye ve hesap vermeye, mütevelliler de hesaplarını kadılara verip tasdik ettirmeye mecbur idiler

Tanzimat'tan sonra tahsildar unvanını almışlardır

Salname
Salname, yani yıllık

Osmanlı döneminde resmi nitelikli devlet, vilayet salnamelerine rastlandığı gibi, özel nitelikli salnameler de bulunmaktaydı

Örneğin bir gazetenin veya derginin salnameleri o derginin veya gazetenin biraz genişçe bir fihristi niteliğinde olabiliyordu

Ayrıca diğer ismi de 'Nevsal'dır

Salyane
Osmanlı Devleti’nde bazı eyaletlerden yılda bir kez toplanan ve başkent İstanbul’a gönderilen vergiye verilen ad

Sancak Beyi
Sancak Beyi, Osmanlı Devleti'nde yönetici

Imparatorluğun sınır bölgelerinde üst düzeyde yönetici
Sancak = bayrak: Sınır noktalari sancaklar (bayraklar) ile, belirlenir, işaretlenir, sancaği (bayrağı) korumakla görevli idarecilere Sancak Beyi ismi verilirdi

Sanck Beyi fransızcada MARKÎ (marquis) rütbesine tekabül eder

Marquis fransızca marquer (işaretlemek, belirlemek) eyleminden türetilmiş bir kelimedir

Osmanlı idaresinde bulunan idari ve askeri yapılanmada Beylerbeyliklerden sonra gelen Sancakları yöneten kişidir

Sancak Beyi savaş zamanı emri altındaki tımarlı sipahiler ile Beylerbeyi'nin emri altına girerdi

Sadaret Kethüdası
Osmanlı Devleti'nde kuruluş döneminden Dahiliye Nezareti'nin teşkil edildiği 1836'ya dek İçişleri Bakanlığı'na denk gelen makam

Rika
Rika veya rik’â, (Arapça: رقعة‎, reqʿā) Nesih'in dendansız, yuvarlak ve kıvrak bir türüne verilen ad ve Arap harflerinin en çok kullanılan el yazısı biçimi'dir

Pişkeş
Farsça'da "hediye, armağan ya da hibe" anlamına gelen sözcük Türk siyasi lügatında "Astın bağlı bulunduğu kişiye saygı ve bağlılık işareti olarak sunduğu hediye" anlamında kullanılmıştır

07-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlı Terimleri - Osmanlı Taslakları Haseki Sultan Nedir - Hattı Hümayun Nedir - Sekban Nedir - Osmanlıca Terimler - Sağ Ulufeciler Nedir Haseki Sultan Haseki Sultan, Osmanlı padişahlarının cariyeleri arasında çocuk doğuranların ulaştığı unvandı Padişahların birden fazla hasekisi olabiliyordu Bu hasekilerden en gözdesi genellikle en büyük erkek çocuğun, yani veliahtın annesi oluyordu Hassa mimarı Hassa mimarı, Osmanlı Devleti'nde padişah için çalışan saray mimarlarına verilen ünvandır En bilinen hassa mimarları, Mimar Sinan ve Dolmabahçe Sarayı'nın da inşasını gerçekleştiren Balyan Ailesi'dir Hattı hümayun Hattı hümayun, Osmanlı padişahlarının önemli konularda bizzat yazdıkları ya da notlar düştükleri fermanlara verilen ad Osmanlı devlet düzeni içinde en önemli yazılı buyrultular olan hattı hümayunlar, Osmanlı sülalesinin simgesi olan al renkli keseler içinde taşınır, üç kez öpülüp başa götürüldükten sonra açılarak okunurdu Sekban Yeniçeri ocağının altmış beşinci ortası mensubuna verilen ad Sekban teşkilâtı, Sultan Birinci Murâd zamânında pâdişâhın av maiyeti olarak mevcuttu Fâtih Sultan Mehmed Han zamânına kadar bağımsız bir teşkilât olan sekban ocağı, 1451'de, yeniçerilerin taşkınlık etmeleri üzerine itâatsizlik eğilimini kırmak için Fâtih'in emriyle yeniçeri ocağına dağıtıldı O zaman sayıları, altı-yedi bin civârındaydı Beş yüz sekban da av hizmeti için alıkonuldu Yavuz Sultan Selim Han devrinde bütün sekbanlar, bir orta hâline getirilerek, yeniçeri ocağının altmış beşinci ortasını oluşturdular Piyâde ve süvârî sekbanlar, pâdişahla berâber ava giderler, av köpekleri yetiştirirler, sekban fırınında çalışırlardı Savaş zamânında, diğer yeniçerilerle birlikte çarpışmaya giderlerdi Sağ Ulufeciler Sağ Ulufeciler (Ulûfeciyân-ı Yemîn), Osmanlı Devleti askeriyesinin Hassa Ordusu'nun Süvariler kısmında yer alırdı Bu bölüğe Yeşil Bayrak da denilirdi Sağ ulufeciler 120 bölükten oluşurdu Görevleri Sağ ulûfeciler, seferde pâdişahın sağında yürüyen sipah bölüğünün sağında yürürlerdi Savaş meydanında ve ordunun konak yerinde ise, pâdişâh sancağının sağında dururlardı Hazîneyi korumak bunların görevleri arasındaydı Ulufecilerden toplam 7 kişi tayin edilen bölük subaşılığına Subaşı sıfatıyla sağ ulufecilerden 4 kişi tayin edilirdi Ayrıca ordu için de büyük bir önemi vardı Bu yüzden sağ ulufeciler Osmanlı Donanması'nda yer almaktadır Liva Liva, iki alaydan oluşan askeri oluşuma ve bu oluşumun kumandanına verilen addır Liva resmî kayıtlarda Mirliva olarak da geçer Osmanlı Ordusu rütbelerince; Miralay terfi ettiğinde Liva, Liva terfi ettiğinde Ferik olurdu Livalar'a paşa da denilir, mertebe olarak da Seadetlû kullanılırdı Mülkye sınıfından olan mutasarrıfların idaresinde bulunan memleket parçasına da Liva denilirdi Ancak bunun yerine daha çok sancak kullanılırdı Câbi Câbi, Osmanlı döneminde vergileri, gelirleri toplayan kişilerdir "Cibayet etmek" yani toplamak kökeninden gelmektedir Osmanlı'da vakıf tahsildarı yerinde kullanılan bir tabirdir Câbiler defterlerini vakıf mütevellisine göstermeye ve hesap vermeye, mütevelliler de hesaplarını kadılara verip tasdik ettirmeye mecbur idiler Tanzimat'tan sonra tahsildar unvanını almışlardır Salname Salname, yani yıllık Osmanlı döneminde resmi nitelikli devlet, vilayet salnamelerine rastlandığı gibi, özel nitelikli salnameler de bulunmaktaydı Örneğin bir gazetenin veya derginin salnameleri o derginin veya gazetenin biraz genişçe bir fihristi niteliğinde olabiliyorduAyrıca diğer ismi de 'Nevsal'dır Salyane Osmanlı Devleti’nde bazı eyaletlerden yılda bir kez toplanan ve başkent İstanbul’a gönderilen vergiye verilen ad Sancak Beyi Sancak Beyi, Osmanlı Devleti'nde yönetici Imparatorluğun sınır bölgelerinde üst düzeyde yönetici Sancak = bayrak: Sınır noktalari sancaklar (bayraklar) ile, belirlenir, işaretlenir, sancaği (bayrağı) korumakla görevli idarecilere Sancak Beyi ismi verilirdi Sanck Beyi fransızcada MARKÎ (marquis) rütbesine tekabül eder Marquis fransızca marquer (işaretlemek, belirlemek) eyleminden türetilmiş bir kelimedir Osmanlı idaresinde bulunan idari ve askeri yapılanmada Beylerbeyliklerden sonra gelen Sancakları yöneten kişidir Sancak Beyi savaş zamanı emri altındaki tımarlı sipahiler ile Beylerbeyi'nin emri altına girerdi Sadaret Kethüdası Osmanlı Devleti'nde kuruluş döneminden Dahiliye Nezareti'nin teşkil edildiği 1836'ya dek İçişleri Bakanlığı'na denk gelen makam Rika Rika veya rik’â, (Arapça: رقعة‎, reqʿā) Nesih'in dendansız, yuvarlak ve kıvrak bir türüne verilen ad ve Arap harflerinin en çok kullanılan el yazısı biçimi'dir Pişkeş Farsça'da "hediye, armağan ya da hibe" anlamına gelen sözcük Türk siyasi lügatında "Astın bağlı bulunduğu kişiye saygı ve bağlılık işareti olarak sunduğu hediye" anlamında kullanılmıştır