Ayaklanma Ve İsyan

tarihte isyanlar - tarihteki ayaklanmalar - tarihte isyan örnekleri - dünyadaki isyanlar - anadolu tarihindeki isyanlarİsyan ya da ayaklanma, insanların devlet yönetimine ya da herhangi bir otoriteye karşı, toplu olarak ve genellikle zora başvurarak başkaldırmasıdır Askerlerin komutanlarına, tayfaların kaptanlarına, kölelerin efendilerine ya da halkın yönetime başkaldırısı isyandır


Tarihten Örnekler

Askerlerin komutanlarının emrine uymayı reddetmesi askeri isyandır ve tarihte birçok örneği vardır İÖ 327'de Makedonya Kralı Büyük İskender ordusuyla Hindistan'ın içlerine girmek üzereyken, savaştan bitkin düşmüş askerler ilerlemeyi reddettiler Bu isyan karşısında Büyük İskender geri dönmek zorunda kaldı


Tayfaların kaptana karşı ayaklanmalarına eski keşif gezileri döneminde sıkça rastlanırdı Aylarca, hatta yıllarca evlerinden uzak, denizde kalan tayfalar huzursuzlaşıyor, buna bir de gemideki ağır yaşam ve çalışma koşullan eklenince isyanlar kaçınılmaz oluyordu 1520'de Ferdinand Macellan, dünya çevresini dolaşmak için çıktığı keşif gezisinde, Amerika açıklanndayken gemisinde çıkan isyanı zorla bastırdı İsyancılardan birini idam etti, öbürünü de kıyıda bıraktı


20 yüzyılın başında, Haziran 1905'te Rus donanmasının Potemkin zırhlısında çıkan ayaklanma, yiyecek ve yakıt bulamayan tayfaların teslim olmasıyla sonuçlandı Bu olay ünlü yönetmen Sergey Ayzenştayn'ın Potemkin Zırhlısı adlı filmine de konu olmuştur


Toplumsal eşitsizliklerin yol açtığı isyanlar tarihte önemli bir yer tutar İÖ 73'te İtalya'da Spartaküs önderliğindeki ayaklanma köle isyanlarının en büyüklerindendir Spartaküs'ün kölelerden oluşan büyük ordusu, düzenli Roma ordusuna İÖ 71'de yenildi Spartaküs öldürüldü ve binlerce izleyicisi Romalılar tarafından çarmıha gerilerek idam edildi


14 yüzyılda İngiltere'de büyük köylü ayaklanmaları oldu Köylüler daha fazla özgürlük ve toprak isteyerek feodal beylere karşı ayaklandılar 1524'te Almanya'da da Reform hareketinin başlatıcısı Luther'in düşüncelerinden etkilenen ve dinsel özgürlük isteyen köylüler, ayaklanarak manastırları ve feodal beylerin malikânelerini yıktılar


1773'te İngiltere'ye bağlı Amerikan kolonilerinde yaşayan halkın, çaydan alınan vergiye karşı İngiltere'den gelen çayları denize dökerek başlattığı isyan, Amerikan Bağımsızlık Savaşı ile sonuçlandı 1773'te Yemelyan İvanoviç Pugaçov önderliğinde Rusya'da sertliğin kaldırılması amacıyla büyük bir köylü ayaklanması başladı Serf ordusu çeşitli yörelerden köylülerin katılımıyla kısa sürede güçlendi ve Rusya'da 18 yüzyılın en büyük köylü ayaklanmalarından biri yaşandı Pugaçov'un ordusu 1774'te çarlık ordusuna yenildi ve ayaklanma bastırıldı Bu isyan Rusya'nın birçok bölgesinde çıkan köylü ayaklanmaları için bir kıvılcım olmuştur


19 yüzyılda Avrupa halk ayaklanmalanyla sarsıldı 1830'da Almanya, Fransa, İtalya gibi birçok Avrupa ülkesinde çıkan ayaklanmalar milliyetçi ve demokratik isteklerden kaynaklanmıştır 1848 ayaklanmaları ise, sanayide artan makine kullanımının yarattığı işsizlik gibi ekonomik nedenler ile halkın ülke yönetiminde söz hakkı istemesi gibi siyasal nedenlere dayanır Fransa'da yoksul halkın başlattığı isyan 1848-49 yıllarında tüm Avrupa'yı sarsmıştır


19yüzyılın en önemli ayaklanmalarından biri de 1871'de Fransa'da yaşandı Fransa-Prusya Savaşı'ndan yenik çıkan Fransa'da hükümet çok ağır bir antlaşmaya imza atmak zorunda kaldı Bu antlaşmaya karşı olan Paris halkı 16 Mart 1871'de ekonomik, siyasal ve yönetsel alanlarda birçok yenilik isteyerek ayaklandı; kentin önemli bölümlerini ele geçirdi ve Paris Komünü'nü kurarak kenti iki ay süreyle yönetti


20yüzyılın önemli isyanları arasında Meksika köylü ayaklanmaları da vardır Bu ayaklanmalar Emiliano Zapata ve Pancho Villa gibi ünlü önderler yaratmıştır Rusya'da 1905'te Petersburg kentinde işçilerin üzerine ateş açılmasıyla başlayan işçi ayaklanması, Rusya çapında yaygınlaştı Sonunda yenilgiye uğra-dıysa da bu ayaklanma, 1917 Ekim Devrimi'nin kilometre taşlarından biri oldu


Anadolu da tarih boyunca birçok isyana sahne olmuştur Anadolu Selçukluları döneminde Baba İlyas yanlısı Türkmenler'in 1239'da başlattığı başkaldırı dinsel amaçlı bir isyandı Bu isyan Bektaşilik gibi tarikatların kurulmasını da etkilemiştir Anadolu'daki önemli isyanlar arasında, 16-17 yüzyıllarda, ekonomik ve toplumsal yapının bozulması sonucu çıkan Celali Ayaklanmaları da sayılabilir Ayrıca, Osmanlı İmpara-torluğu'nda Lale Devri'ni sona erdiren Patrona Halil ile 1807'de Kabakçı Mustafa ayaklanmaları öbür önemli isyanlardır



alıntı