Mezopotamya Mimarisi

Mezopotamya Mimarisi - Mezopotamya Geçmişi



Mezopotamya sözcüğü Grekçe Potamos(nehirler) ve Mezos (arası)sözcüklerinin birleşiminden doğmuştur ve bu yeni sözcük genel anlamda Fırat ve Dicle nehirlerinin Anadolu'yu terk ettiği bölgeden başlayıp iki nehrin birleşerek Basra körfezine döküldüğü noktaya dek uzanan nehirler arasındaki geniş alanı kapsar Mezopotamya bataklık ve balçık bir bölgedir Her yıl iki nehrin taşkınlarıyla bölge sular altında kalır ama bu taşkınlar aynı zamanda bölgenin bereketidir Bu nedenle çok eskiden beri bölgede yaşam vardır Aynı nedenle bir cazibe merkezi olan bölgede hiçbir zaman uzun süreli bir otorite başa geçmemiştir Bölge zaman zaman yerli halklar ve saldırgan kavimlerin idaresine girmiştir Bölgeyi Bağdat'ı orta nokta alıp Aşağı ve Yukarı Mezopotamya olarak adlandırabiliriz Yukarı Mezopotamya Asur yurdudur Bağdat'ın hemen aşağısında Akad ve Babil onun altında Sümerler ve üçünün doğusunda Elemler görülür Sümerlerle başlayan Mezopotamya Mimarisi MÖ 5000 yıllarında başlar ve günümüze kadar gelir Sümerler MÖ 3000 başında Fırat ve Dicle Nehirlerinin mecralarına yerleştiler Bu insanların geldikleri yer yüksek İran yaylalarıdır Bundan önceki yerleri bilinmemektedir İlk inşatlar kamış örgüden olup üzerine balçık çamuru sıvanıyordu Bu yapı anlayışından sonra pişmiş toprak tuğla mimarinin esas yapı malzemesi olmuştu Bu ilk çağda güzel formlu pişmiş kaplar bulunmuştur Ancak bu kaplarda bir form ve süs yoktur Kapların üzerine ilk süsler kazınarak yapılmıştır Yukarı Mezopotamya’da nadiren taş malzeme bulunsa da aşağıda hiç bulunmaz bunun için hakim malzeme balçıktan hazırlanan ve güneşte ya da fırında kurutulan kerpiç tuğladır Taş malzeme dışarıdan getirilir ve yalnızca temellerde kullanılır tıpkı ahşap malzemenin de dışarıdan getirildiği gibi Mezopotamya parlak bir uygarlık göstermiş olmasına rağmen bu dayanıksız malzeme bölgedeki görkemli yapıların şekilsiz höyük kabartılarına dönüşmesine neden olmuştur Oysa halklarının ortaya koyduğu anıtsal yapıların kullandıkları sırlı tuğlaların parlak renkli yüzeyleriyle sağlanan görkemli görünümleri vardı Mezopotamya sanatı bir halkın bir imparatorluğun bir idare sisteminin karakter ve bütünlüğünü göstermez Mezopotamya'nın coğrafi durumu yüzünden burada Babil ve Asur'da ayrı ayrı uygarlıklar doğar İÖ ilk binlerde Mezopotamya'da küçük kent devletleri vardır Bu kent devletleri aralarında durmadan savaşırlar Ve böylece yönetim bir kentten diğerine geçer Ayrıca dıştan gelen göçler yüzünden bu bölge süresiz olarak değişmiş ve gelişme olanağı bulamamıştır İşte bu yüzden Mezopotamya’da sanat Mısır'da olduğu gibi mantıklı bir gelişim gösterememiştir Bu nehir boyu sanatı arkaik yönü ile akla uygun ve sağlamdır Ancak Mısır’daki gibi portre anlayışlı ve insani değildir Heykel sanatı Mısır'a göre daha inşaidir Yani tasvir etmiyor buna karşılık öğeleri yan yana getirerek inşa ediyor Bu bakımdan monoton ve dekoratiftir Mimari zengin buluşlar ve yaratıcılık içindedir Mezopotamya'nın mimari sanatında Mısır'da olduğu gibi sütun filpaye gibi öğeler ile cepheden anlatım simetrik oluş ve diaaa kuruluş vardır Rölyeflerde teknik bakımından derin bir kazıma yoktur Geniş yüzeylerde kübik bir anlatım içindedir Bacaklar birbirine paralel ve vücut dar bir biçimde gösterilmiştir Elbiseler bütün vücudu örtmektedir Bu katı cepheden anlatım simetri ve paralellik arkaik sanatların ortak özelliğidir Önasya heykeli Mısır sanatına nazaran bir vücut heykelinden çok bir elbise heykelidir Önasya sanatında figür Mısır da olduğu gibi bir blok içinde olmayıp figür bizzat bir bloktur Yani Önasya'da form ve tasvir bir bütün içindedir böylece figür temsil edici bir görünüş kazanmıştır Mezopotamya Mimarisindeki bazı özellikler bize Önasya sanatının tasvir edici değil inşacı olduğunu gösterir Bu yönden inceleyince Mezopotamya sanatının süsleme sanatlarında başarılı olacağını ve olduğunu anlatır Süs ve ziynet merakı kaplarda mimaride silahlarda ve mobilyalarda açık olarak gözlemlenir Eşya ve mimarideki süsler bir düzey üzerinde gelişi güzel dağıtılmamış olup ufki ve diaaa olarak düzenlenmiştir Yani tasvirsiz motif Mezopotamya sanatının başlıca özelliği olmuştur Mezopotamya sanatının ilk zamanlarında organik biçimlerin geometrikleştirildiği ve süs öğesi haline getirildiği görülür Örneğin Fara'da bulunmuş olan pişmiş topraktan bir levha üzerindeki yılanların bir örgü motifi haline getirildiği görülmektedir Bu şekil değiştirme bizim kilimlerimizde olan durumdur Germenlerin Göçler Çağındaki hayvan süslerine de benzemektedir Ancak bu özellik Orta Asya'da Avrupa'ya geçmiştir Bitki sapları sarmaşık yaprakları çiçekler güller ve palmiyelerin geometrik sitilizasyon Önasya süslemeleri meydana getirir Bütün bu öğeler Asur dininin gösterişli tapınma sembolünde de vardır Önasya sanatına hakim olan bu inşacı anlayış belki sanatta bir tasviri anlatıma engel olduysa da bu ülkelerin mimari eserlerinde bir gerilemeye sebep olmamıştır Önasya sanatının mimarisi doğa formlarının taklidinden doğan motifler olmadığı gibi belli bir hayat durumunu anlatan motifler de değildir Mezopotamya ülkelerinin mimarilerinde akla dayanan matematik bir bütün anlayışından doğan düzen görülür Örneğin esas salon ve yan odalar düzenli olarak birbirine bağlanır Bütün Önasya ülkelerinde olduğu gibi büyük salon önem taşır Mezopotamya'daki bu büyük salon anlayışı dünyada yaşama yani dünya nimetlerine önem verme ilkesine dayanır Buradaki gösteriş ve ihtişam hep bu dünya içindir İşte bu anlayış anıtsal görkemli kabul salonlarının mimarisine ve yüksek büyük kapılara gidilmesine başlıca neden olmuştur Babil’deki büyük İştar Kapısı bütün bu anlatılanları saptar Böylece biz bütün mimarı unsurları bir bütün halinde yapı içinde yer aldıklarını görürüz Mimari süslerde tamamen geometriktir Diaaa yüzeyler halinde yükselen duvarlara karşın duvar bitimine yakın derin bir yatay çizgi duvarlarda bir saçak etkisi yapar Bu çizgi fonksiyonsuz olmakla birlikte matematiksel inşai bir form meydana getirir Yuvarlak filpayeler Önasya sanatında daha ilk çağlarda görülür Duvarlar ve filpayeler renkli geometrik süslemelerle kaplanır Bu süslerin üzerleri düz renkli çubuklar ve boncuk kakmalarla kaplanır Sonunda bu süslemeler bir halı görünüşü kazanır Kesinlik ve geometriye dayanan formlar Mezopotamya sanatında önemli bir yer tutan sütunlarda da kendini gösterir Bu mimarideki sütunları Mısır mimarisinde olduğu gibi bitkisel motifli sütün başlıkları değil tamamen geometrik kesinlikteki kübik bir sisteme dayanan başlıklar biçimlendirmiştir Savaşçı heykellerinin de kapı kale ve tapınak kenarlarına konuluşunda koruyucu figür düşüncesinin yeri vardır Böylece mimaride insan ve hayvan figürlerinin süs öğesi olma fonksiyonu yanında hayati bir yeri oluyor ve bu mimarinin ayrılmaz bir parçasının olmasının nedenini de anlatıyor Yani resim ve heykeller Mezopotamyalı için koruyucu bir güçtür Bu bakımdan mimaride gerekli yerini almaktadır Ayrıca bu doğa figürlerinin mimaride taşıyıcı bir fonksiyonunu olanları da vardır