Prof. Dr. Sinsi
|
Zekaya Çok Boyutlu Bakiş
ZEKAYA ÇOK BOYUTLU BAKIŞ
Zeka bireyin belli bir kültür içinde yaşantısını sürdürüp uyum yapması için gerekli olan yeteneklerin bir örüntüsüdür (Anastasi,1990)
Zeka kavramlar ve algılar yardımıyla soyut ya da somut nesneler arasında, akıl yürütme (mantıklı düşünme yeteneği), plan yapma, problem çözme, soyut düşünme, karmaşık fikirleri kavrama, çabuk ve deneyimlerden öğrenme yeteneklerini içeren genel bir zihinsel kapasitedir Bu zihinsel işlevleri uyumlu şekilde bir amaca yönelik olarak kullanabilme yeteneklerini de kapsar
Bu yetenek sadece kitaptan öğrenme, dar anlamda akademik bir beceri veya testten alınan yüksek puan anlamında değildir Daha çok çevremizdekileri anlamada varlıkları izleme, anlamlandırma veya ne yapacağını aklında da biçimlendirme yetenekleri ile ilgili geniş ve derin bir kapasiteyi yansıtır
Zeka yaşamın ilk on yılında büyük bir gelişme kaydetmektedir En hızlı gelişme ilk iki yıl içinde gerçekleşir Gelişmenin en üst düzeyine 14-18 yaşlar arasında varılır Zihinsel güç 30 yaşına kadar bu seviyede kalır Daha sonraki yaşlarda yeni malzeme öğrenmedeki başarı yavaş olarak azalmaya başlar, ancak öğrenilen bilgiler kaybolmaz tam tersine yaş ilerledikçe deneyimden dolayı edinilen bilgiyi kullanmadaki beceri artar
Zekanın iki yönü vardır Soyut, potansiyel enerji olarak var olan, ölçülemeyen yönü ve bu enerjinin davranışa dönüşümü olan, ölçülebilen ve gözlenebilen yönü
Zeka dolaysız olarak gözlenemez ancak bazı açık davranışlardan yordanan bir kurultudur Araştırmacılar zekanın doğasını anlamak için çalışmalar yapmaktadırlar En çok sorulan sorulardan biri zekanın tek bir faktörden mi yoksa birkaç bileşenin bir araya gelmesiyle mi oluştuğudur
İlk psikologlar (20 yy ın başında) zekanın g-faktörü (genel bilişsel yetenek) olarak adlandırılan genel bir mental faktörden oluştuğunu varsayıyorlardı Bu faktörün (g-faktörü), zekanın her bir yöndeki performansını etkilediğini varsayarak, zeka testinin bu g-faktörünü ölçmeye yönelik olduğunu kabul ediyorlardı
Daha sonraki araştırmacılar akıcı zeka ve kristalize zeka olmak üzere zekanın iki çeşidi olduğunu öne sürdüler Akıcı zeka, yeni problemleri ve yeni durumları başarıyla ele alabilme yeteneğini, kristalize zeka ise bilginin saklanması, beceriler, akıcı zekanın kullanılması ve deneyimlerden elde edilen stratejileri kapsamaktadır Araştırmacılar akıcı zekanın yaşla birlikte düştüğü, kristalize zekanın yükselmeye devam edebildiği konusunda hem fikirdirler
Diğer bir kısım bilim adamı ise zekanın daha çok bölümlerden oluştuğunu ileri sürmüştür Howard GARDNER belirli alanlarda olağandışı başarılar sergileyen insanların yeteneklerini inceleyerek yedi değişik zeka alanı olduğunu savunmuştur Bu zeka alanlarının her biri diğerinden bağımsız olmasına karşın, herhangi bir aktivite bu zeka alanlarından birkaçının aynı anda aktif hale geçirilmesiyle oluşmaktadır
1 Sözel-Dilsel Zeka
: Dili etkili bir biçimde kullanma, kelimelerle ve seslerle düşünme, dildeki karmaşık anlamları kavrayabilme, insanları ikna edebilme, dildeki farklı yapıları fark edebilme, yeni yapılar oluşturabilme, farklı dilsel kalıplarla ilgilenme becerisidir
Sözel-dilsel zekaya sahip olan insanlar farklı kelimeleri, sesleri, ritimleri dinler ve tepkide bulunur
Diğer insanların seslerini, dil üslubunu, okumasını ve yazmasını taklit edebilir
Dinleyerek, okuyarak, yazarak ve konuşarak öğrenir
Cümleleri dinler, yorumlar, farklı bir tarzda ifade eder ve söylediklerini hatırlar
Okuduklarını anlar, özetler ve kolaylıkla hatırlar
Dinleyicileri konuşmaları ile etkiler
Dilbilgisi kurallarını etkili bir biçimde kullanarak yazar
Kelime dağarcığı zengindir
Farklı dilleri öğrenme becerisine sahiptir
Etkili dinleme becerilerine sahiptir
Sözel-dilsel zeka becerileri etkili okuma becerisi, kendini ifade edebilme becerisi, etkin dinleme becerisi, etkili konuşma becerisi, yazma becerisini içerir
2 Matematiksel-Mantıksal Zeka: Sayılarla çalışma, muhakeme etme, tümevarım ve tümdengelim teknikleri ile düşünebilme, soyut ve sembolik problemleri çözebilme, kavramlar, düşünceler ve fikirler arası karmaşık ilişkileri algılayabilme becerisidir
Matematiksel-mantıksal zekaya sahip olan insanlar neden-sonuç ilişkilerini çok iyi kurarlar
Somut cisimleri soyut sembolik ifadelere dönüştürebilirler
Mantıksal problem çözümlerinde başarılıdır
Hipotezler kurar ve sınar
Bulmaca ve zeka oyunlarını sever
Miktar tahminlerinde bulunur
Grafik ya da şekiller halinde verilen bilgileri yorumlar
Bilgisayar programları hazırlar
Matematiksel-mantıksal zeka becerileri sınıflandırma yapabilme, tahminlerde bulunabilme, sıralama yapabilme, hipotezler oluşturabilme ve sınayabilme, neden-sonuç ilişkileri oluşturabilme, muhakeme yapabilme, eleştirel düşünme analiz-sentez yapabilme becerilerini içerir
3 Görsel-Mekansal Zeka: Resimlerle, şekillerle düşünebilme, görsel dünyayı algılayabilme, şekil, renk ve dokuları zihnin gözleriyle görebilme ve bunları sanatsal formlara dönüştürebilme yeteneğidir
Psiko-motor becerilerin gelişmesiyle başlar, el-vücut-beyin koordinasyonunun gelişimi küçük kas gelişiminin çalışmalarıyla geliştirilebilir
Görsel ve mekansal zekaya sahip olan insanlar görerek ve gözleyerek öğrenir
Kolaylıkla yön bulma becerisine sahiptir
Grafik, harita, şekil ve modelleri yorumlayabilir
Dinlediklerinden zihinsel objeler, hayaller, resimler üretir
Öğrendiği bilgileri hatırlamada bu zihinsel resimleri kullanır
Çizmek, resim yapmak, boyamak ve modeller oluşturmaktan zevk alır Üç boyutlu ürünler hazırlar
Origami ve maketler hazırlar
Bir objenin farklı açılardan perspektifini anlayabilir, onu zihninde canlandırabilir
Öğrendiği bilgileri somut ve görsel sunuşlara dönüştürür
4 Kinestetik-Bedensel Zeka: Aklın ve vücudun fiziksel performansla birleştirilerek belli bir amaca yönelik faaliyetlerin sergilenebilmesi yeteneğidir
Kinestetik-bedensel zekaya sahip olan insanlar zihin ve beden koordinasyonlarını etkili bir biçimde kullanırlar
Fiziksel işlerde, görevlerde denge, zarafet, maharet ve dakiklik gösterirler
Çevresini, nesneleri, eşyaları dokunarak ve hareket ederek inceler
Fiziksel beceri isteyen alanlarda (dans, spor gibi) yenilikler keşfeder ve farklılıklar yaratırlar
Rol yapma, atletizm, dans, dikiş-nakış gibi alanlarda yetenekleri vardır
Aktif katılımla daha iyi öğrenirler
Söylenenden daha çok yapılanı hatırlarlar
Organizasyon yapma özellikleri gelişmiştir
Bulundukları çevreye ve onu kapsayan sistemlere karşı duyarlıdırlar ve sorumlu davranırlar
5 Kişilerarası-Sosyal Zeka: İnsanlarla birlikte çalışabilme, sözel ve bedensel zeka dilini etkili bir biçimde kullanarak çok farklı karakterlere sahip insanlarla kolaylıkla iletişim kurabilme, insanları yönetebilme, onlarla uyumlu çalışabilme ve insanları ikna edebilme becerisidir
Sosyal zekaya sahip olan insanlar yaşıtları ile ya da farklı yaş grupları ile birlikte olmaktan zevk alırlar
Diğer insanların duygularına karşı duyarlıdırlar
Diğer insanları konuşmalarıyla etkilerler Grup ve takım çalışmalarından iyi ve nitelikli ürünler çıkarırlar
Farklı kültürlere ve farklı yaşam tarzlarına çok meraklıdırlar
Toplumsal ve politik sorunlarla ilgilenirler
Güçlü bir espri yeteneğine sahiptirler
Davranışlarının sonuçlarını değerlendirebilirler
İnsanların her türlü davranışını kabul edicidirler
Sözel ve bedensel dili etkili biçimde kullanırlar
Farklı ortamlara, farklı insan topluluklarına girdiklerinde kolaylıkla uyum sağlayabilirler
İnsanları organize etme yetenekleri vardır
Liderlik özellikleri vardır
6 Kişisel-İçsel Zeka:
Kendimiz hakkındaki duygu ve düşünceleri şekillendirebilme, yaşamı sürdürebilme ve yaşadıklarımızdan öğrendiklerimizle, hayat felsefemizi oluşturabilme, yaşamımızı bu yönde planlama, kişisel istek ve hayaller oluşturabilme becerisidir
Kişisel zekaya sahip olan insanlar yalnız kalmaktan hoşlanırlar
Yaşadıkları her olay veya deneyim üzerinde çok fazla düşünürler
Kendi içlerinde bir değer ve anlayış sitemi oluştururlar
Her şeyde kendilerinden bir şey ararlar
Kendi duygu ve düşüncelerinin farkındadırlar
Kendilerini farklı tarzlarda ifade edebilirler (yazar, ressam, heykeltıraş vb )
Yaşam felsefelerini oluşturmaya yönelik bir arayış içindedirler
Bireysel çalışmalardan zevk alırlar
Yaşamlarında motivasyon kaynakları, hedefleridir
Kendileri üzerinde düşünmek için çok zaman harcarlar ve sürekli bir kişisel değerlendirme süreci yaşarlar
İç dünyamızın özünde bizim kendimiz ve diğer insanlar hakkındaki düşüncelerimiz, hayallerimiz, planlarımız ve hayata bakışımız yer alır
7 Müziksel-Ritmik Zeka: Sesler, notalar, ritimlerle düşünme, farklı sesleri tanıma ve yeni sesleri ritimler üretme, ritmik ve tonal kavramları tanıma ve kullanma, çevreden gelen seslere ve müzik aletlerine karşı duyarlı olabilme becerisidir
Müziksel zekaya sahip olan insanlar insan sesi ve çevreden gelen sesler gibi çok farklı seslere karşı duyarlıdır, dinler ve tepkide bulunur
Müziği yaşamında kullanmak için fırsatlar oluşturur
Seslere, nota ve ritimlere karşı özel bir ilgiye sahiptir
Müziği hareketlerle birleştirerek farklı figürler ortaya çıkarabilir
Enstrümanlara karşı ilgilidir ve kullanmayı kolaylıkla öğrenebilir Orijinal müzik kompozisyonları oluşturabilir
Ritim tutar Seslere karşı duyarlılık, ritim tutma, özellikle 4-6 yaş arası çok yoğundur 4-6 yaş arasındaki çocukların zengin bir müziksel çevrede bulunmaları daha sonraki müziksel yeteneğin gelişmesinde büyük önem taşır
Nöro-psikolog Prof Howard GARDNER, insan zekasının geniş yelpazesini görmezden geldiğimiz ve çocukları büyük yeteneklerin fark edilmediği bir sisteme yerleştirerek onlara büyük bir haksızlık yaptığımız görüşündedir Gardner 1983 te Aklın Çerçeveleri adlı kitabında kültürlerin ve bilim adamlarının zekayı çok kısıtlı olarak tanımlayarak ele aldıklarını, zekanın bir veya birkaç faktörden çok daha fazlasını içerdiğini ve her insanda yedi farklı zekanın bulunduğu tezini ortaya attı Gardner ın bununla amacı zeka testlerinin belirlediğinin üstünde insan beyninin daha fazla sayıda zeka içerdiği gerçeğini vurgulamaktı Gardner a göre zeka yaşam boyu karşılaşılan farklı durumlarda problemleri çözme ve yeni ürünler ortaya çıkarma kapasitesidir Bir çoklu zeka testi yoktur ancak her zeka bölümü kendine özgü yöntemlerle değerlendirilebilir IQ nun hayattaki başarı konusunda zayıf bir gösterge olduğu düşünülmektedir
|