Doğum Kontrol Hapları - Aile Planlaması

**Prof. Dr. Sinsi** · 07-23-2012

Doğum kontrol hapları ya da bilimsel adıyla oral kontraseptifler
(OK) tüm dünyada yaygın şekilde kullanılan ve ucuz

basit ve oldukça
yüksek etkili ilaçlardır

İçinde hormon olduğunun bilinmesi kadın
sağlığı açısından son derece yararlı olduğu bilinen bu ilaç grubu
hakkında pekçok yanlış bilgi ve inanışın doğmasına neden olmuştur

Sırf bu yanlış inanışlar nedeni ile pekçok kadın doğum kontrol hapı
kullanımından endişe duymaktadır

Yazının tamamını okuduğunuzda bu
mucizevi ilaçlar ile ilgili bilimsel gerçekleri bilecek ve
anlayacaksınız

TARİHÇE
Kadında yumurtlamanın engellenmesi
ile gebelik arasında ilişki kurulması ilk kez 1900''lü yılların

başında gerçekleşmiştir

Ludwig Haberlandt adlı bir fizyoloji
profesörü yumurtlalıklardan elde edilen ekstrelerin üreme
potansiyeli ve yeteneğini engelleyebileceğini göstermiş ve 1931
yılında doğum kontrolü için hormonların kullanılmasını önermiştir

Hormonal doğum kontrol yöntemlerinin prensipleri bu dönemde fark
edilmesine karşın teknoloji bu olayı destelemek için yeterli
olmamıştır

Kadında yumurtalıktan salgılanan ana östrojen olan
östradiolün 12 gramını üretmek için 80

000''den fazla dişi domuzun
yumurtalıklarının işlemden geçirilmesi teknolojik yetersizliği ifade
etmek için yeterlidir

Yine 1 gram progesteron hormonu üretmek için
o dönemde 2500 gebe domuzun yumurtalıklarına gerek duyulmaktaydı

1951 yılına gelindiğinde progesteron hormonu artık sentetik olarak
üretilebilir hale gelmiştir

Aynı yıl progesteronu oluşturan karbon
moleküllerinden ondokuzuncusunun çıkartılması ile maddenin
etkinliğinin daha da arttığı fark edilmiş ve norethindron adı
verilen snetetik progesteron bulunmuştur

1956 yılında insanlar
üzerindeki ilk deneyler yapılmış ve kanamanın kotrolü amacıyla doğum
kontrol amaçlı kullanılması planlanan ilaçların içinde östrojen
olması gerektiği fikri doğmuştur

Bu çalışmaların sonucu 1960
yılında ilk doğum kontrol hapı olan ENOVID piyasaya sürülmüştür

Bu
hap günümüzde kullanılan haplar gibi hem östrojen hem de progesteron
hormonu içeren kombine bir doğum kontrol hapıydı ancak içerdiği
hormon miktarı çok yüksekti

Kombine oral kontraseptiflerin içerdiği
hormon miktarı ile etkileri arasındaki ilişki 1970''lere kadar tam
anlamı ile anlaşılamadı

Ancak bu yıldan sonra hapların içeridiği
hormon miktarlarını azaltmaya yönelik çalışmalar başladı

Ayrıca
yine farklı progesteron hormonları geçen zaman içerisinde üretildi

Progesteronlar arasındaki en önemli farklılık istenmeyen etki ortaya
çıkartma potansiyelleridir

Geçen zaman içinde doğum kontrol
haplarının hem içerdiği östrojen miktarı düşürüldü hem de
progesteron içeriği değişerek istenmeyen yan etkilerin görülme
sıklığı ve şiddeti azaltıldı

Doğum kontrol haplarında amaç en az hormon kullanarak en etkili
doğum kontrolünü sağlamaktır

Günümüzde kullanılan hapların hormon
içeriği ilk kullanılan atalarının yarısından bile daha düşüktür

İÇERİK
Östrojen
Kadın yumurtalıkları tarafından
salgılanan ana östrojen olan Estradiol en güçlü
doğal östrojendir

Estradiolün doğum kontrolünde kullanılmasının
önündeki ana engel ağızdan alındığında mide içinde hemen özelliini
ve etkinliğini kaybetmesidir

1938 yılında östradiolün 17 karbon
atomuna bir etinil grubu eklendiği taktirde ağızdan alındığında
etksini yitirmediğinin fark edilmesi doğum kontrol haplarının
gelişiminde dönüm noktası olmuştur

Etinil östradiol adı verilen bu
kimyasal bileşik günümüzde de doğum kontrol haplarında kullanılan
ana östrojen hormonudur

Etinil östradiol çok güçlü bir östrojendir

Etinil östradiolün etkisi kişiden kişiye ya da toplumdan topluma
değişiklik gösterir

Hatta etki aynı kişide değişik zamanlarda bile
farklılık gösterebilmektedir

İşte bu nedenden dolayı aynı doz bir
kişide yan etkiler ortaya çıkartabilirken diğerinde hiçbir şey
olmayabilir

Doğum kontrol haplarının ciddi olabilecek yan etkileri
içerdikleri etinil östradiol miktarına bağlıdır

Bu nedenle doğum
kontrol hapı seçerken östrojen dozu önemli bir kriterdir

Progestin
Kelime anlamı olarak gebeliği
destekleyici anlamına gelen progesteron yumurtlama sonrası
yumurtalıkta kalan ve korpus luteum adı verilen bölümden salgılanan
bir hormondur

Görevi kabaca gebeliğin düşükle sonuçlanmadan
devamını sağlamaktır

Progesteron benzeri etki yapan maddeler ise
progestin olarak adlandırılırlar

Progesteron vücutta asıl olarak
kolesterolün testosterona ve testosteronun da progesterona dönüşmesi
ile üretilir

Erkeklik hormonu olan testosteronun yapısında bulunan
karbon atomlarının değiştirilmesi ile progesteron benzeri etki
gösteren progestinler elde edilir

Doğum kontrol haplarının ilk
zamanlarında kullanılan progestinlerin testosteron benzeri etkileri
tam olarak ortadan kaldırılamadığı için tüylenme, kilo artışı gibi
yan etkiler sıkça görülmekteydi

Bu etkilerin uzun dönemde kalp
damar hastalıklarına yol açacağı endişesi yeni ve testosteron
benzeri etkileri daha az ya da olmayan progestinlerin üretilmesi
için araştırmacıları tetikledi

Bu araştırmaların sonucunda yeni
kuşak progestinler olarak adlandırılan maddeler doğum kontrol
haplarının içeriğinde yer almaya başladı

Desogestrel, gestoden ve
norgestimat isimli bu progestinler yeni kuşak olarak
adlandırılmaktadır ve günümüzde düşük içerikli pekçok doğum kontrol
hapının içinde progestin olarak bunlar bulunmaktadır

DOĞUM KONTROL HAPLARININ TÜRLERİ
Doğum
kontrol hapları her bir hapın içerdiği hormon miktarına göre
multifazik ya da monofazik olarak iki gruba ayrılır

Monofazik
olanlarda bir kutu içindeki her bir hapın içerdiği hormon miktarı
birbirinin aynısıdır

Bir başka deyişle her hap birbiriyle eştir

Multifazik ilaçlarda ise ilk 7 hapın içeriği aynı, sonraki 7 hap
farklı ve yine takip eden 7 hap farklı dozlarda hormon içerir

Multifazik hapların üretilmesinin altında yatan mantık kullanımın
ilk dönemlerinde daha az kanama bozukluğuna yol açmak ve daha düşük
metabolik değişikliğe neden olmaktır

Oysa yapılan çalışmalar
multifazik ve monofazik ilaçlar arasında bir fark olmadığını
göstermektedir

Bu nedenle günümüzde tüm dünyada olduğu gibi
ülkemizde de en sık olarak monofazik ilaçlar reçete edilmektedir

NASIL ETKİ EDER, GEBELİKTEN NASIL
KORUR?
Normal bir adet döngüsünde beyindeki hipofiz
bezinden salgılanan FSH isimli hormon yumurtalıkları uyararak içinde
yumurta hücresi içeren folikül adı verilen yapıların gelişmesini
sağlar

Her ay belirli sayıda folikül FSH etkisiyle gelişmeye başlar
ve bunlardan sadece biri baskın hale gelerek gelişimini devam
ettirir

Gelişmekte olan folikül östrojen hormonu salgılar

Salgılanan östrojen hipofiz bezi üzerinde negatif etki yaparak FSH
salınımını baskılar

Yani önce FSH artıkça östrojen artar ve artan
östrojen FSH''yı azaltarak yeni folikül gelişmesini engeller

Gelişen
baskın folikül belirli büyüklüğe ulaştığında bu kez hipofizden LH
adı verilen hormon salgılanır ve bu yumurtlamayı sağlar

Daha sonra
ise yumurtalıklardan progesteron salgılanmaya başlar

Östrojen ve progesteron içeren kombine doğum kontrol hapları
hipofiz üzerinden FSH ve LH salgılanmasını etkileyerek yumurtlamayı
engeller

Doğum kontrol haplarının asıl etkisi progesteron üzerinden
olur

Progesteron LH salgısını baskılayarak yumurtlama olmasını
engeller

Östrojen ise FSH salgılanmasını baskılayarak folikül
gelişimi olmamasını sağlar

İlk paragrafa yeniden göz atacak olursak, normal bir adet
döngüsünde östrojen artınca FSH, progesteron artınca LH
azalmaktaydı

Biz östrojen ve progesteronu dışarıdan vererek bu
etkiyi sağlamaktayız

İlacın içindeki östrojen dozu folikül büyümesini baskılamada
yetersiz kalsa bile progesteron içeriği yumurtamayı engellediğinden
etkili bir koruma sağlanır

Yumurtlama olmayında döllenecek yumurta
ortamda bulunmayacağından gebelik oluşmayacaktır

İlaç içindeki östrojenin bir diğer etkisi de rahim içini döşeyen
ve endometrium adı verilen zar tabakasının dengede kalmasını
sağlayarak düzensiz kanamaları engellemesidir

Progesteronun
etkisini arttırmak için de östrojen gereklidir

Öte yandan ilacın içindeki progesteron endometrium tabakasının
yapısında değişikliğe neden olur

Değişime uğrayan endometrium
embryonun yerleşmesi ve büyümesi için elverişsiz bir ortamdır

Progesteron aynı zamanda fallop tüplerinin hareketini bozar ve
yumurtanın tüplerden geçiş süresini değiştirir

Yine rahim ağzından
gerçekleşen salgıda değişikliğe neden olarak spermlerin bu salgı
içinde ilerlemelerini güçleştirir

Görüldüğü gibi doğum kontrol hapları birden fazla etkiyle
gebeliği engelemektedir Ancak asıl ve temel etki yumurtlamanın
engellenmesidir

YENİ DÜŞÜK DOZ DOĞUM KONTROL HAPLARI
Doğum
kontrol hapları ilk kez kullanıma girdiğinde içerdikleri östrojen
miktarları çok yüksekti

Aynı zamanda progestin içeriğinin erkeklik
hormonu olan testosterona benzer yan etkileri oldukça fazlaydı

Zaman içerisinde yeni nesil progestinlerin geliştirilmesi ile bu yan
etkiler bertaraf edildi

Ancak yüksek doz östrojenin bulantı kusma
gibi basit yan etkilerinin yanı sıra damarlarda pıhtılaşma ve bu
pıhtının dolaşıma geçerek kalp ve beyin damarlarını tıkaması gibi
ölümcül olabilecek yan etkilerinin olduğu bilinmekteydi

Bu amaçla
hapların etkinliğini azaltmadan içeridkleri östrojen miktarını
azaltmaya yönelik araştırma ve incelemeler hızla yayıldı

Bu
araştırmaların sonucunda doğum kontrol haplarının östrojen
içeriğinde giderek bir azalma sağlandı

İlk çıkan eski kuşak doğum kontrol hapları 50-80 mikrogram
östrojen içermekteydi

Bu oldukça yüksek bir östrojen miktarıdır

Daha sonra sırasıyla 35 ve 30 mikrogram östrojen içeren preparatlar
piyasaya sürüldü

Günümüzde ise piyasada en fazla reçete edilen
ilaçlar 20 mikrogram gibi oldukça düşük sayılabilecek miktarlarda
östrojen hormonu içermektedirler

Bu düşük miktara rağmen gebelikten
koruma etkisinde en ufak bir azalma söz konusu değildir

Halen 15
mikrogram östrojen içeren haplar ile ilgili çalışmalar devam
etmektedir ve yakın bir gelecekte bu haplar piyasada yerini
alacaktır

Genel olarak 30 mikrogram ve daha az miktrda östrojen
içeren doğum kontrol hapları düşük doz doğum kontrol hapları olarak
adlandırılırlar

Düşük doz hapların en önemli avantajı östrojen bağlı yan etki
görülme olasılığının en aza indirilmesidir

Ancak düşük dozun bir
dezavantajı vardır

Östrojen dozu azaldıkça endometrium üzerindeki
dengeleyici etki de azaldığından hap kullanımı sırasında lekelenme
tarzında ara kanamalar görülebilir

Bu durum ilaç kullanmaya devam
edildiğinde 3-4 kutu sonra ortadan kalkar

Daha uzun süre devam
etmesi durumunda ise bir üst doza geçmek gerekebilir

Günümüzde ülkemiz de dahil olmak üzere pek çok değişik marka
doğum kontrol hapı eczanelerde satışa sunulmuştur

Şu anda satılan
ilaçlar 20 ile 50 mikrogram arasında hormon içermektedir

Üstelik bu
ilaçlar doktor reçetesine gerek olmadan satın alınabilmektedir

Doğum kontrol hapı almak amacıyla eczaneye giden bir kişi eczacının
tercihine göre hap alıp kullanmaya başlamaktadır

Bu sakıncalı
olabilecek bir durumdur

HAP SEÇİMİNDE NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR?
En
basit ağrıkesiciden en komplike kanser ilacına kadar kullanılan her
ilacın potansiyel yan etkileri vardır

Yine her ilacın
kullanılamayacağı kontraendikasyon olarak tanımlanan sakıncalı
durumlar söz konusudur

Bu nedenle hangi ilaç olursa olsun doktor
önerisi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır

Daha önce de
belirtildiği üzere östrojen söz konusu olduğunda aynı miktarda
östrojen farklı kişilerde, hatta aynı kişide dönemden döneme farklı
etki gösterebilir

Bu nedenle doktor önerisi olmadan doğum kontrol
hapı kullanmak uygun bir davranış şekli değildir

İstenmeyen gebeliklerden korunmak için doğum kontrol hapı
kullanmaya karar verdiğinizde jinekoloğunuz sizi muayene edip
gerekirse bazı incelemeler yaparak size en uygun dozdaki hapı
önerecektir

Doğum kontrol hapları sadece gebelikten korunmak için
kullanılmaz

Pekçok jinekolojik patolojinin tedavisinde de doğum
kontrol hapı yaygın şekilde kullanılır

Değişik patolojilerin
tedavisinde farklı miktarda östrojen içeren ilaçlar gerekli
olabilir

Bu nedenle mutlaka jinekoloğunuzun önerdiği doğum kontrol
hapını kullanmalısınız

DOĞUM KONTROL HAPININ AVANTAJLARI
NELERDİR?
Düzenli kullanıldığı taktirde çok yüksek
etkinliğe sahip yan etki oranı düşük geri dönüşlü bir yöntem olması
en önemli avantajıdır

Bunun yanısıra kadın sağlığı açısından pek
çok olumlu etkisi vardır

Düzenli kullanım sonrası bazı kanser
türlerine karşı koruyuculuk sağlar

Adet kanamalarıı düzene sokması
bir diğer avantajdır

Doğum kontrol hapı kullanırken adet kanaması
uygun olmaya bir güne denk gelecekse hap kullanımına ara vermeden
devam ederek bu dönem atlatılabilir

Adet kanamasının zamanının
ayarlanabilmesi önemli bir avantajdır

DOĞUM KONTROL HAPININ DEZAVANTAJLARI
NELERDİR?
Düzenli alınmasının gerekmesi ve yüksek oranda
hasta uyumu gerektirmesi en önemli dezavantajıdır

Yöntemin başarısı
kişinin kullanımına bağlıdır

Özellikle ağzıdan ilaç almayı sevmeyen
ve hap almayı unutabilecek dalgın yapıdaki kişiler için uygun bir
yöntem olmayabilir

Cinsel yönden bulaşabilen hastalıklara karşı
etkili bir koruma sağlamaması özellikle çok eşli kişiler için bir
dezavantaj olarak kabul edilebilir

Yazar: Dr

Alper Mumcu

Kaynak: Cinsel Sağlık

07-23-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Doğum Kontrol Hapları - Aile Planlaması Doğum kontrol hapları ya da bilimsel adıyla oral kontraseptifler (OK) tüm dünyada yaygın şekilde kullanılan ve ucuz basit ve oldukça yüksek etkili ilaçlardır İçinde hormon olduğunun bilinmesi kadın sağlığı açısından son derece yararlı olduğu bilinen bu ilaç grubu hakkında pekçok yanlış bilgi ve inanışın doğmasına neden olmuştur Sırf bu yanlış inanışlar nedeni ile pekçok kadın doğum kontrol hapı kullanımından endişe duymaktadır Yazının tamamını okuduğunuzda bu mucizevi ilaçlar ile ilgili bilimsel gerçekleri bilecek ve anlayacaksınız TARİHÇE Kadında yumurtlamanın engellenmesi ile gebelik arasında ilişki kurulması ilk kez 1900''lü yılların başında gerçekleşmiştir Ludwig Haberlandt adlı bir fizyoloji profesörü yumurtlalıklardan elde edilen ekstrelerin üreme potansiyeli ve yeteneğini engelleyebileceğini göstermiş ve 1931 yılında doğum kontrolü için hormonların kullanılmasını önermiştir Hormonal doğum kontrol yöntemlerinin prensipleri bu dönemde fark edilmesine karşın teknoloji bu olayı destelemek için yeterli olmamıştır Kadında yumurtalıktan salgılanan ana östrojen olan östradiolün 12 gramını üretmek için 80000''den fazla dişi domuzun yumurtalıklarının işlemden geçirilmesi teknolojik yetersizliği ifade etmek için yeterlidir Yine 1 gram progesteron hormonu üretmek için o dönemde 2500 gebe domuzun yumurtalıklarına gerek duyulmaktaydı 1951 yılına gelindiğinde progesteron hormonu artık sentetik olarak üretilebilir hale gelmiştir Aynı yıl progesteronu oluşturan karbon moleküllerinden ondokuzuncusunun çıkartılması ile maddenin etkinliğinin daha da arttığı fark edilmiş ve norethindron adı verilen snetetik progesteron bulunmuştur 1956 yılında insanlar üzerindeki ilk deneyler yapılmış ve kanamanın kotrolü amacıyla doğum kontrol amaçlı kullanılması planlanan ilaçların içinde östrojen olması gerektiği fikri doğmuştur Bu çalışmaların sonucu 1960 yılında ilk doğum kontrol hapı olan ENOVID piyasaya sürülmüştür Bu hap günümüzde kullanılan haplar gibi hem östrojen hem de progesteron hormonu içeren kombine bir doğum kontrol hapıydı ancak içerdiği hormon miktarı çok yüksekti Kombine oral kontraseptiflerin içerdiği hormon miktarı ile etkileri arasındaki ilişki 1970''lere kadar tam anlamı ile anlaşılamadı Ancak bu yıldan sonra hapların içeridiği hormon miktarlarını azaltmaya yönelik çalışmalar başladı Ayrıca yine farklı progesteron hormonları geçen zaman içerisinde üretildi Progesteronlar arasındaki en önemli farklılık istenmeyen etki ortaya çıkartma potansiyelleridir Geçen zaman içinde doğum kontrol haplarının hem içerdiği östrojen miktarı düşürüldü hem de progesteron içeriği değişerek istenmeyen yan etkilerin görülme sıklığı ve şiddeti azaltıldı Doğum kontrol haplarında amaç en az hormon kullanarak en etkili doğum kontrolünü sağlamaktır Günümüzde kullanılan hapların hormon içeriği ilk kullanılan atalarının yarısından bile daha düşüktür İÇERİK Östrojen Kadın yumurtalıkları tarafından salgılanan ana östrojen olan Estradiol en güçlü doğal östrojendir Estradiolün doğum kontrolünde kullanılmasının önündeki ana engel ağızdan alındığında mide içinde hemen özelliini ve etkinliğini kaybetmesidir 1938 yılında östradiolün 17 karbon atomuna bir etinil grubu eklendiği taktirde ağızdan alındığında etksini yitirmediğinin fark edilmesi doğum kontrol haplarının gelişiminde dönüm noktası olmuştur Etinil östradiol adı verilen bu kimyasal bileşik günümüzde de doğum kontrol haplarında kullanılan ana östrojen hormonudur Etinil östradiol çok güçlü bir östrojendir Etinil östradiolün etkisi kişiden kişiye ya da toplumdan topluma değişiklik gösterir Hatta etki aynı kişide değişik zamanlarda bile farklılık gösterebilmektedir İşte bu nedenden dolayı aynı doz bir kişide yan etkiler ortaya çıkartabilirken diğerinde hiçbir şey olmayabilir Doğum kontrol haplarının ciddi olabilecek yan etkileri içerdikleri etinil östradiol miktarına bağlıdır Bu nedenle doğum kontrol hapı seçerken östrojen dozu önemli bir kriterdir Progestin Kelime anlamı olarak gebeliği destekleyici anlamına gelen progesteron yumurtlama sonrası yumurtalıkta kalan ve korpus luteum adı verilen bölümden salgılanan bir hormondur Görevi kabaca gebeliğin düşükle sonuçlanmadan devamını sağlamaktır Progesteron benzeri etki yapan maddeler ise progestin olarak adlandırılırlar Progesteron vücutta asıl olarak kolesterolün testosterona ve testosteronun da progesterona dönüşmesi ile üretilir Erkeklik hormonu olan testosteronun yapısında bulunan karbon atomlarının değiştirilmesi ile progesteron benzeri etki gösteren progestinler elde edilir Doğum kontrol haplarının ilk zamanlarında kullanılan progestinlerin testosteron benzeri etkileri tam olarak ortadan kaldırılamadığı için tüylenme, kilo artışı gibi yan etkiler sıkça görülmekteydi Bu etkilerin uzun dönemde kalp damar hastalıklarına yol açacağı endişesi yeni ve testosteron benzeri etkileri daha az ya da olmayan progestinlerin üretilmesi için araştırmacıları tetikledi Bu araştırmaların sonucunda yeni kuşak progestinler olarak adlandırılan maddeler doğum kontrol haplarının içeriğinde yer almaya başladı Desogestrel, gestoden ve norgestimat isimli bu progestinler yeni kuşak olarak adlandırılmaktadır ve günümüzde düşük içerikli pekçok doğum kontrol hapının içinde progestin olarak bunlar bulunmaktadır DOĞUM KONTROL HAPLARININ TÜRLERİ Doğum kontrol hapları her bir hapın içerdiği hormon miktarına göre multifazik ya da monofazik olarak iki gruba ayrılır Monofazik olanlarda bir kutu içindeki her bir hapın içerdiği hormon miktarı birbirinin aynısıdır Bir başka deyişle her hap birbiriyle eştir Multifazik ilaçlarda ise ilk 7 hapın içeriği aynı, sonraki 7 hap farklı ve yine takip eden 7 hap farklı dozlarda hormon içerir Multifazik hapların üretilmesinin altında yatan mantık kullanımın ilk dönemlerinde daha az kanama bozukluğuna yol açmak ve daha düşük metabolik değişikliğe neden olmaktır Oysa yapılan çalışmalar multifazik ve monofazik ilaçlar arasında bir fark olmadığını göstermektedir Bu nedenle günümüzde tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de en sık olarak monofazik ilaçlar reçete edilmektedir NASIL ETKİ EDER, GEBELİKTEN NASIL KORUR? Normal bir adet döngüsünde beyindeki hipofiz bezinden salgılanan FSH isimli hormon yumurtalıkları uyararak içinde yumurta hücresi içeren folikül adı verilen yapıların gelişmesini sağlar Her ay belirli sayıda folikül FSH etkisiyle gelişmeye başlar ve bunlardan sadece biri baskın hale gelerek gelişimini devam ettirirGelişmekte olan folikül östrojen hormonu salgılar Salgılanan östrojen hipofiz bezi üzerinde negatif etki yaparak FSH salınımını baskılar Yani önce FSH artıkça östrojen artar ve artan östrojen FSH''yı azaltarak yeni folikül gelişmesini engeller Gelişen baskın folikül belirli büyüklüğe ulaştığında bu kez hipofizden LH adı verilen hormon salgılanır ve bu yumurtlamayı sağlar Daha sonra ise yumurtalıklardan progesteron salgılanmaya başlar Östrojen ve progesteron içeren kombine doğum kontrol hapları hipofiz üzerinden FSH ve LH salgılanmasını etkileyerek yumurtlamayı engeller Doğum kontrol haplarının asıl etkisi progesteron üzerinden olur Progesteron LH salgısını baskılayarak yumurtlama olmasını engeller Östrojen ise FSH salgılanmasını baskılayarak folikül gelişimi olmamasını sağlar İlk paragrafa yeniden göz atacak olursak, normal bir adet döngüsünde östrojen artınca FSH, progesteron artınca LH azalmaktaydıBiz östrojen ve progesteronu dışarıdan vererek bu etkiyi sağlamaktayız İlacın içindeki östrojen dozu folikül büyümesini baskılamada yetersiz kalsa bile progesteron içeriği yumurtamayı engellediğinden etkili bir koruma sağlanır Yumurtlama olmayında döllenecek yumurta ortamda bulunmayacağından gebelik oluşmayacaktır İlaç içindeki östrojenin bir diğer etkisi de rahim içini döşeyen ve endometrium adı verilen zar tabakasının dengede kalmasını sağlayarak düzensiz kanamaları engellemesidir Progesteronun etkisini arttırmak için de östrojen gereklidir Öte yandan ilacın içindeki progesteron endometrium tabakasının yapısında değişikliğe neden olur Değişime uğrayan endometrium embryonun yerleşmesi ve büyümesi için elverişsiz bir ortamdır Progesteron aynı zamanda fallop tüplerinin hareketini bozar ve yumurtanın tüplerden geçiş süresini değiştirir Yine rahim ağzından gerçekleşen salgıda değişikliğe neden olarak spermlerin bu salgı içinde ilerlemelerini güçleştirir Görüldüğü gibi doğum kontrol hapları birden fazla etkiyle gebeliği engelemektedir Ancak asıl ve temel etki yumurtlamanın engellenmesidir YENİ DÜŞÜK DOZ DOĞUM KONTROL HAPLARI Doğum kontrol hapları ilk kez kullanıma girdiğinde içerdikleri östrojen miktarları çok yüksekti Aynı zamanda progestin içeriğinin erkeklik hormonu olan testosterona benzer yan etkileri oldukça fazlaydı Zaman içerisinde yeni nesil progestinlerin geliştirilmesi ile bu yan etkiler bertaraf edildi Ancak yüksek doz östrojenin bulantı kusma gibi basit yan etkilerinin yanı sıra damarlarda pıhtılaşma ve bu pıhtının dolaşıma geçerek kalp ve beyin damarlarını tıkaması gibi ölümcül olabilecek yan etkilerinin olduğu bilinmekteydi Bu amaçla hapların etkinliğini azaltmadan içeridkleri östrojen miktarını azaltmaya yönelik araştırma ve incelemeler hızla yayıldı Bu araştırmaların sonucunda doğum kontrol haplarının östrojen içeriğinde giderek bir azalma sağlandı İlk çıkan eski kuşak doğum kontrol hapları 50-80 mikrogram östrojen içermekteydi Bu oldukça yüksek bir östrojen miktarıdır Daha sonra sırasıyla 35 ve 30 mikrogram östrojen içeren preparatlar piyasaya sürüldü Günümüzde ise piyasada en fazla reçete edilen ilaçlar 20 mikrogram gibi oldukça düşük sayılabilecek miktarlarda östrojen hormonu içermektedirler Bu düşük miktara rağmen gebelikten koruma etkisinde en ufak bir azalma söz konusu değildir Halen 15 mikrogram östrojen içeren haplar ile ilgili çalışmalar devam etmektedir ve yakın bir gelecekte bu haplar piyasada yerini alacaktırGenel olarak 30 mikrogram ve daha az miktrda östrojen içeren doğum kontrol hapları düşük doz doğum kontrol hapları olarak adlandırılırlar Düşük doz hapların en önemli avantajı östrojen bağlı yan etki görülme olasılığının en aza indirilmesidir Ancak düşük dozun bir dezavantajı vardır Östrojen dozu azaldıkça endometrium üzerindeki dengeleyici etki de azaldığından hap kullanımı sırasında lekelenme tarzında ara kanamalar görülebilir Bu durum ilaç kullanmaya devam edildiğinde 3-4 kutu sonra ortadan kalkar Daha uzun süre devam etmesi durumunda ise bir üst doza geçmek gerekebilir Günümüzde ülkemiz de dahil olmak üzere pek çok değişik marka doğum kontrol hapı eczanelerde satışa sunulmuştur Şu anda satılan ilaçlar 20 ile 50 mikrogram arasında hormon içermektedir Üstelik bu ilaçlar doktor reçetesine gerek olmadan satın alınabilmektedir Doğum kontrol hapı almak amacıyla eczaneye giden bir kişi eczacının tercihine göre hap alıp kullanmaya başlamaktadır Bu sakıncalı olabilecek bir durumdur HAP SEÇİMİNDE NELERE DİKKAT EDİLMELİDİR? En basit ağrıkesiciden en komplike kanser ilacına kadar kullanılan her ilacın potansiyel yan etkileri vardır Yine her ilacın kullanılamayacağı kontraendikasyon olarak tanımlanan sakıncalı durumlar söz konusudur Bu nedenle hangi ilaç olursa olsun doktor önerisi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır Daha önce de belirtildiği üzere östrojen söz konusu olduğunda aynı miktarda östrojen farklı kişilerde, hatta aynı kişide dönemden döneme farklı etki gösterebilir Bu nedenle doktor önerisi olmadan doğum kontrol hapı kullanmak uygun bir davranış şekli değildir İstenmeyen gebeliklerden korunmak için doğum kontrol hapı kullanmaya karar verdiğinizde jinekoloğunuz sizi muayene edip gerekirse bazı incelemeler yaparak size en uygun dozdaki hapı önerecektir Doğum kontrol hapları sadece gebelikten korunmak için kullanılmaz Pekçok jinekolojik patolojinin tedavisinde de doğum kontrol hapı yaygın şekilde kullanılır Değişik patolojilerin tedavisinde farklı miktarda östrojen içeren ilaçlar gerekli olabilir Bu nedenle mutlaka jinekoloğunuzun önerdiği doğum kontrol hapını kullanmalısınız DOĞUM KONTROL HAPININ AVANTAJLARI NELERDİR? Düzenli kullanıldığı taktirde çok yüksek etkinliğe sahip yan etki oranı düşük geri dönüşlü bir yöntem olması en önemli avantajıdır Bunun yanısıra kadın sağlığı açısından pek çok olumlu etkisi vardır Düzenli kullanım sonrası bazı kanser türlerine karşı koruyuculuk sağlar Adet kanamalarıı düzene sokması bir diğer avantajdır Doğum kontrol hapı kullanırken adet kanaması uygun olmaya bir güne denk gelecekse hap kullanımına ara vermeden devam ederek bu dönem atlatılabilir Adet kanamasının zamanının ayarlanabilmesi önemli bir avantajdır DOĞUM KONTROL HAPININ DEZAVANTAJLARI NELERDİR? Düzenli alınmasının gerekmesi ve yüksek oranda hasta uyumu gerektirmesi en önemli dezavantajıdır Yöntemin başarısı kişinin kullanımına bağlıdır Özellikle ağzıdan ilaç almayı sevmeyen ve hap almayı unutabilecek dalgın yapıdaki kişiler için uygun bir yöntem olmayabilir Cinsel yönden bulaşabilen hastalıklara karşı etkili bir koruma sağlamaması özellikle çok eşli kişiler için bir dezavantaj olarak kabul edilebilir Yazar: Dr Alper Mumcu Kaynak: Cinsel Sağlık