|
Prof. Dr. Sinsi
|
Korunma Yöntemleri El Kitabı - Aile Planlaması
KONTRASEPSİYON
Giriş:
İnsanlar gebeliğin cinsel ilişki sonucu ortaya çıktığını anladıklarından bu yana çeşitli yöntemlerle bunu önlemeye çalışmışlardır
Bu konudaki en eski belge,MÖ 2700 de Çin''de yapılmış bir kitaptaki kontrasepsiyon ve düşük yaptırmaya ilişkin reçetelerdir
MÖ ki dönemlerde Araplar çöl yolculuklarında develer gebe kalmasın diye vaginalarına yuvarlak taşlar koyarlarmış
Kondom 1564,diyafram 1838,spermisidler 1885, RİA 1909, oral kontraseptifler 1940 larda yapılmıştır
Kontraseptif Yöntemler:
Sınıflama
Hormonal Kontraseptifler
kombine oral haplar
mini haplar
post-coital haplar
depo enjeksiyonlar
hormon içeren RİA lar
******l halkalar
Rahim içi araçlar Bariyer yöntemler
kondom
diyafram
spermisitler
Cerrahi sterilizasyon
tüp ligasyonu
vazektomi
Doğal aile planlaması Emzirme ile gebeliğin önlenmesi Geleceğin kontraseptif yöntemleri
Hormonal Kontraseptifler
Kombine Oral Kontraseptifler(KOK)
KOKler sentetik östrojen (Ethynyl estradiol veya Mestranol) ve çeşitli progestinlerden (norethindrone, norethindrone acetate, norgesterel, levonorgesterel, desogesterel, norgestimete) birini içerir Günümüzde 30-35 mikrogram östrojen içeren düşük dozlu haplar kullanılmaktadır
Etki Mekanizması KOKler içerdikleri östrojen ve progestinin etkisi ile;ovulasyonu engeller,endometriumu etkileyerek ve servikal mukusu kalınlaştırarak spermlerin uterusa geçmesini engelleyip gebeliği önler
Etkinliği----%999 Bir hap unutulduysa;hatırlandığı an alınmalı İki hap unutulduysa;iki gün üst üste ikişer hap alınmalı Üç hap unutulduysa; paket atılıp hemen yenisine başlanır
Olumlu yönleri
kullanımı kolay, çok etkili, ucuz coitusdan bağımsız
adet az, kısa ve düzenli olur
demir eks anemisi riskini azaltır
PMS ve endometriozis sempnı azaltır
dismenoreyi tedavi eder
aknelere iyi gelebilir
benign meme hastnı azaltır
benign over kisti oluşumunu azaltır
romatoid artrit riskini azaltır
ektopik gebelik riskini azaltır
end ve over ca riskini azaltır
pelvik enf riskini azaltır
osteoporoz riskini azaltır
bırakıldığında fertilite kısa sürede eski durumuna döner
etkileri ve yan etkileri çok iyi incelenmiştir
Olumsuz Yönleri
her gün hap alımının hatırlanması
bazı kadınlarda kilo alımı
bazen ara kanaması ve lekelenme
bazı ilaçlarla (barbituratlar, fenitoin, fenilbutazon, rifampisin ve bazı antibiyotiklerle ) etkileşimi vardır
çok nadiren, özellikle sigara içen kadınlarda dolaşım bozukluklarına neden olabilir
kan basıncını yükseltebilir
clamidya enf riskini artırır
OK Kontrendikasyonları
gebelik
nedeni bilinmeyen vaginal kanama
meme kanseri ve hikayesi
tromboembolik yada vasküler hastalık ve hikayesi
genital malignensi
kalp hastalığı
akut kc hastalığı
sıkı izlem!!!
emzirenler
35 yaş üstü sigara içenler
migren yada epilepsi
depresyon
gebeliği sırasında veya daha önce hap kullanırken sarılık
40 yaş üstü diyabet, kardiyo-vasküler, serebro-vasküler hast riski taşıyanlar
HT olanlar(kb>140/90)
büyük operasyon geçirenler ve 4 hafta içinde geçirecek olanlar
Yan Etkiler
bulantı
memelerde hassasiyet
adet kanının azalması veya adetler arası lekelenme
baş ağrısı
baş dönmesi
kilo artışı
Mini Haplar
Yalnız progestin içerirler
Etki Mekanizması :Servikal mukusu kalınlaştırır,%40-60 ovulasyonu engeller,tubal motiliteyi etkiler ve endometriumu incelterek implantasyonu engelleyerek gebeliği önler
Etkinlik:
Emzirenlerde %985, emzirmeyenlerde %96
Kullanımı:
Adetin 1 günü başlanıp her gün aynı saatte devamlı alınır
Endikasyonları:
emzirme,ileri yaş,östrojenin kontrendike olduğu kadınlar
Kontrendikasyonları:
fonksiyonel over kisti
ektopik gebelik öyküsü
gebelik
aktif KC hast
tanı konmamış vaginal kanama
meme kanseri
Post-Coital Kontrasepsiyon
Kondom yırtılması,diyaframın yer değiştirmesi, RİAnın düşmesi,hap alımının unutulması veya cinsel tecavüz gibi durumlarda acil kontrasepsiyon gerekir
Post-coital haplar:
Korunmasız coitusu izleyen ilk 72 saat içinde (EthynylEstradiol 50mcg+norgesterol 1mg içeren) OKden 2 adet alınıp 12 saat sonradozun tekrarı şeklindedir( Aşırı bulantı yapabilir )
Post-coital RİA uygulaması:
Korunmasız coitusun olduğu siklusta ovulasyonu izleyen 5-7 gün içerisinde RİA uygulanması gebeliği engellemedeçok etkilidirAncak pratik değildir
RU-486:
Korunmasız coitusu izleyen ilk 72 saat içinde 600 mg RU-486nın tek doz kullanımı etkili kontrasepsiyon sağlar Henüz yaygın değildir
Enjekte Edilen Kontraseptifler
Depo medroxi progacetat;3 ayda bir 150 mg im uygulanır
Noretisteron enantat;2 ayda bir 200mg im uygulanır
Estradiol valerate 5mg + Noretisteron enantat 50mg;ayda bir im uygulanır
Deri altı implantları
Levonorgestrol içeren 6 adet silastik kapsülden oluşur,üst kolun iç yüzüne deri altına adetin ilk 7 gününde yerleştirilir,koruyuculuğu 5 yıl sürer ve etkinliği %99 civarındadır
Etki mekanizması:Sadece progestin içeren kontraseptifler gibidir
Hormon içeren RİA''lar
Gövdesinde 38mg progesteron içeren ve 1 yıl etkinliği olan Progestasert ve20mg levonorgestrol içeren 5 yıl etkili olan L Ng-20 RİA lar mevcutturEtkinliği oldukça yüksektir, ancak amenore sık rastlanan yan etkidir
Vaginal Halkalar(Ring)
Levonorgestrol içeren halkalar vaginaya yerleştirilerek,salınan hormonun özelliğine ve miktarına bağlı olarak kontraseptif etkinlik sağlanır
Rahim İçi Araçlar ( RİA )
İnert (katkısız) RİA''lar :Polietilen (Lippes Loop) veya paslanmaz çelikten (Çinde kullanılan ringler) yapılmışlardır Bakırlı RİA''lar:Cu T-380 A,Cu T 200 C,Multiload (ML Cu 250 ve 375) ve Nova T gibi Hormonlu RİA''lar
Etki Mekanizması :Üst genital kanala sperm migrasyonunu önleyerek, ovum transportunu inhibe ederek ve fertilizasyonu inhibe ederek
Etkinliği:Geriye dönüşümlü, emniyetli ve kontraseptif etkisi yüksektir %96
Olumlu Yönleri:Güvenli, etkili ve geriye dönüşümlü bir yöntemdirKullanımı kolay ve cinsel ilişki zamanından bağımsızdır Uygulandıktan sonra uzun süre etkilidir,emzirenler için uygundur ve çıkarıldığında fertilite hemen geri döner
Olumsuz Yönleri:Uygulama ve çıkarılması için eğitilmiş personel gereklidir Cinsel yolla bulaşan hastalık riskindekiler için uygun bir yöntem değildir Uygulamadan sonraki bir kaç ay veya devamlı olarak adetlerde artma, ağrı ve ara kanamaları yapabilir
RİA Endikasyonları :
Gebeliklerinin arasında uzun süre olmasını isteyenler ve/veya artık çocuk istemeyenler
Hormonal kontraseptifler için uygun olmayanlar
Emzirenler
Coitustan bağımsız yöntem isteyenler
Bir veya daha çok çocuğu olanlar
Acil, post-coital kontrasepsiyona gereksinimi olanlar
Kontrendikasyonları:
Genital malignensi
Uterin kavitede şekil bozukluğu (Kong anomali, myom)
Gebelik
PID
Tanı konulmamış vag kanama
Relatif Kontrendikasyonlar
Aşırı dismenore ve/veya menoraji
Cinsel yolla bul hast riski
Ektopik gebelik öyküsü
Anemi (Hg 9 gr altı)
Kalp kapak hast,baktendokardit
DM
İmmün sistem depresyonu
Bakır allerjisi
Wilson hastalığı
Pıhtılaşma bozukluğu olanlar
Nulliparite
Uygulama Zamanı
İnterval Uygulama : Menstürel siklusun her hangi bir döneminde uygulanabilir Gebelik kuşkusunu ekarte edebilmek için siklusun ilk 10 günü tercih edilir
Post-abortus uyg:Enfeksiyon belirtisi olmamak kaydıyla RİA 1 Trim spontan düşük ve küretajdan hemen sonrası uygulanabilir
Post-partum uyg:Plasenta atıldıktan sonra 10 dkiçinde doğumda aşırı kanama olmamış ve nfeksiyon riski yoksa uygulanabilirAksi halde post-partum 6 haftada takılmalıdır
Olası komplikasyonlar
Uterus perforasyonu:Çok nadirGenelde el becerisi az personel tarafından yapılır
Gebelik: RİA+gebelik söz konusu ise; gebelik istenmiyorsa sonlandırılır isteniyorsa 1trimesterde çekilir veya bırakılabilir, 2trimesterde ise bırakılır
PID:Uygulamayı izleyen ilk yılda, özellikle de ilk 4 ayda görülebilen nadir ve önemli bir komplikasyondurGenellikle cinsel yolla bulaşan hast için risk altındakilerde gözlenir
Kayıp RİA:Yapılan kontrollerde RİA''nın ipi görülmeyebilir( İpin kıvrılması,RİA''nın yer değiştirmesi,gebelik,sessiz perforasyon?)
Bariyer Yöntemler
Kondom:Cinsel ilişkiden önce ********* halindeki *****e geçirilen latex kauçuktan bir kılıftırBaşarısızlık hızı %12''dirUcuzdur,kolay bulunur,cx ca dan koruyucu etkisi vardır,AİDS dahil cinsel yolla bulaşan hastdan korunmada en etkili yoldur
Diyafram:Serviksi mekanik olarak kapatan kubbe biçiminde ince, kauçuktan yapılmış kontraseptif yöntemdirCoitustan önce kubbe kısmına spermisit konularak uygulanır
Spermisitler:Koitustan10-15 dk önce vaginaya uygulanıp sperm hareketlerini önleyen ve spermlerin ölümünü sağlayan kimyasal ajanlardır Aerosol, krem, jel, macun, supozituvar,köpük,tablet ve sünger gibi türlerivardır Temel etkili madde; nonoxynol-9, octoxynol-9 ve menfegol''dür
Cerrahi Kontrasepsiyon
Halen dünyada en yaygın olarak kullanılan en etkili kontraseptif yöntem cerrahi sterilizasyondur Cerrahi sterilizasyon (kadında tüp ligasyonu,erkekte vazektomi) artık çocuk istemeyen aileler için uygun yöntemlerdirGünümüzde geriye dönüşümü mümkün ancak pahalı,güç ve %100 değildirBu nedenle yöntem tanıtılırken ve önerilirken ayrıntılı bilgi verilmelidir
Etki Mekanizması:Gebeliği oluşturacak üreme hücrelerinin (ovum ve sperm) üreme kanalında yapılan cerrahi sonucunda birleşememeleri ile kontraseptif etki meydana gelir
Etkinliği: %996 (tüp ligasyonu), %998 (vazektomi)
Tüp Ligasyonu
Tüplere ulaşmada üç yaklaşım vardır:
Vaginal (Kolposkopik,kolpotomik(Kroner))
Transservikal(Histereskopik)
Abdominal
Günümüzde en çok abdominal yol seçilmektedir
Abdominal yaklaşımda tüplere ulaşmada kullanılan teknikler:
Laparoskopik (klip,koter)
Mini laparotomik (Pomeroy,Irving,Parkland,klip,silikon band)
Laparotomik
Olumlu yönleri;çok etkili ve güvenlidir,maliyeti bir kereye mahsustur ve cinsel ilişki zamanından bağımsız olup uygulama sonrası etkinlik hemen başlar
Olumsuz Yönleri;kalıcıdır, cerrahi komplikasyonlar olabilir,başarısızlık durumunda ektopik gebelik riski vardır
Vazektomi
Erkekte, yas deferenslerin kapatılması ile sperm transportunun engellenmesi esasına dayanan yöntemdir
Olumlu yönleri;kolay,basit ve kısa sürede uygulanır,cinsel ilişkiye etkisi yoktur
Olumsuz Yönleri;kalıcıdır, cerrahi komplikasyonlar olabilir,hemen etkili olmaz (işlemden sonra 20 ejekulatta spermler mevcuttur)
Doğal Aile Planlaması
Eslerin mensturel siklusun fertil ve infertil dönemlerini,doğal olarak görülen belirtilerle saptayarak fertil dönemde cinsel ilişkide bulunmamalarını tanımlayan bir deyimdir
Bazal vucut ısısı takibi Servikal mukus takibi Takvim veya ritm metodu Geri çekme (coitus interruptus) Vaginal yıkama
Emzirme ve Gebeliğin Önlenmesi
Doğumdan hemen sonra Prolaktin hormonu yükselmeye başlar ve kadın eğer emzirmeye devam eder ise yüksek kalır Bu yüksek seviye ovulasyonu inhibe ederBu inhibisyon , anne bebeğini su dahil hiçbir ek besin vermeksizin sık sık (gece dahil) ve her defasında uzun süre emziriyorsa ilk 6 ay için geçerlidirTanımlanan koşullarda gebe kalma riski %2''dir
Geleceğin Kontraseptif Yöntemleri
Erkekler için hap,enjeksyon,implant Cerrahi olmayan vazektomi Kadınlar için antifertilite aşısı Daha geliştirilmiş bariyer yöntemler
Kaynak: Cinsel Sağlık
|