Transcendental-Kant

Kant, öteki irili ufaklı yapıtlarından başka üç “kritik” yayımlamıştır

Bunlardan ilki olan “Kritik der reinen Vernunft” (“Salt Aklın Kritiği”), yalnız Kant için değil, felsefe için de yeni bir çığır açmıştır

Bu yapıt, “kritik felsefe” nin ekseni, ana dayanağıdır Eser kendisine “bilginin ne olduğunu ve sınırlarını gösterip kritiğini yapmayı” ödev edinmekte, “şu yada bu bilginin doğru olmak iddiaları haklı mı ?” bunu ayırt etmeyi gözönünde bulundurmaktadır “Kritik” deyiminden anlaşılan da bu “ayırt etme” işidir, bu “eleştirmedir”

Eserin kuruluşu, önce, öteden beri bilinen bir mantık şemasına uygundur :

İlkin bilginin öğeleri, yani kavramlar, yargılar, usavurmalar incelenir (Transzendentale Elemantarlehre), sonra yöntem öğretisi ele alınır (Transzendentale Methodenlehre) Yalnız bu mantık yapısına “duyarlık” ile girilir (Transzendentale Aesthetik) ;
“salt görü formları” da bilginin öğeleri arasında yer alır

Eserde başka sınıflama açılarını da buluruz Bunlardan biri bilimler bakımındandır ; önce matematik ile fizik gözden geçirilir, sonra da “bilimsel” bir metafiziğin olup olmayacağı araştırılır ; burada asıl gözönünde bulundurulan, metafiziğin eleştirilmesidir (Transzendentale Dialektik)

Bir başka sınıflandırma şeması da bilgi yetilerine göredir Bu bakımdan bilginin oluşmasında payları olan yetiler : Duyarlık (Sinnlichkeit), anlık (Verstand) ve akıl (Vernunft) sırasıyla ele alınarak eleştirmeden geçirilir

Kant, aklın gördüğü işi inceleyip eleştirecel yönteme, bu kendi yöntemine, yine kendisinin olan bir deyimle “transcendental” adını vermektedir

“Transcendental yöntem”, şu ya da bu objeye yönelmiş olan bilgiyi değil bilginin kendisini inceleyen yöntemdir ; bilginin kritiğdir, bilgi öğretisidir “Transcendental” deyimi, bir bakımdan da, “transcendent” in karşıtıdır : “transcendent bilgi” mümkün bilginin sınırlarını aşan bilgidir ; “transcendental bilgi” ise, bu sınırları aşamayıp araştıran bilgidir

Nitekim “Salt Aklın Kritiği” nin sorunu, “insan bilgisinin yapısı ile sınırlarını araştırmak” tır Yalnız, Kant’ın burada araştırdığı, her türlü bilgi olmayıp yalnız a priori olan bilgidir Bu çeşitli bilgi de, “duyarlığın verilerinden edinilmemiş olan” bilgidir Kant’a göre, hem görüde, hem de düşüncede a priori olan bilgi öğeleri vardır ve onu ilgilendiren de, kesin a priori’ dir, yani deney ile hiç bir şekilde karışmamış olan bilgi öğeleridir
Onun a priori’ye bu ilgisi, bir yandan konuları gereği a priori bilgilerle çalışan metafiziği eleştirmeyi asıl gözönünde bulundurduğundandır ; öbür yandan da a priori bilgiyi deney bilgisinden üstün saydığındandır
Çünkü a priori bilgi, “zorunlu” ve “tümel geçerliği” olan bilgidir

A priori bilgiyi a posteriori bilgiden, deneyden türemiş olan bilgiden ayıran da bu ölçüdür (kriterium)

A posteriori olan bilgiler sallantılıdırlar, yani gözlemlerle boyuna düzelirler Buna karşılık, a priori bilgiler zorunludurlar, yani deneyin, bunların başka türlü de olabileceklerini göstermesine olanak yoktur ; bu çeşit yargıların zorunlu oluşu, yalnız benim için değil, bilen süjelerin tümü içindir (tümel gerçeklik)

*