Asur Sanatı...

ASUR
Asurlulartarihte askeri teşebbüsleri ile savaşçı bir millet olarakgörülmektedirler MÖ XIV yüzyılda Asur İmparatorluğunun vekültürünün geliştiği görülür Öyle ki, Mısır uygarlığı yanında yeralacak eserler yapılmağa başlar Büyük fetih teşebbüsleriyle ve genişticaretleriyle dünyaya egemen olma siyaseti gütmüşlerdir Toprak bakımından bağımsız olma ve komşularına karşı yabancı tutumlarıylaAsurlular, aynen Cemdet Nasr ve Naram-Sin zamanını hatırlatırlar

Orta Asur Dönemi
Hamurabizamanında ve sonra gelen hükümdarlar, hep dünyaya egemen olmadüşüncesindeydiler Asurlular, Mısır’ı bile kendi yönetimleri altınaalmak istemişlerdir Bu yüzden Asur sanatı, askeri ifadeyi esas olarakkabul etmiş görünür Kahraman tipli asker motifi, aynen Cemdet-Nasr veNaram-Sin zamanında olduğu gibi önem kazanır Krallar erkek tipli,kuvvetli ve kudretli olarak gösterilirler Şişkin adaleli, bir atletvücuduna sahiptirler Ninive’deki ideal kral başı, burada yeniden önemkazanır Gene büyük gözler, kalın kaşlar, merhametsiz bir ağız,kuvvetli bir burun, omuzlara düşmüş saçlar ve uzun sakal anlatım konusuolur Üstlerinde taşıdıkları silahlar, uzun bir kılıç, balta ve ok’tanibarettir Bu asker-kralların işi savaş, istilâ kale kuşatma, vahşihayvan avı, zafer ziyafetleri ve tanrılara kurban adamaktır Buyruklarıaltında silahlı yüksek memurlar, müzisyenler tutan bu krallar gösterişve tantanayı sevmektedirler Bu gösterişli, muhteşem hayata uygun sarayve duvarlarında gösterişli hayatı anlatan rölyefler yer alır Konularıdaha çok kralın savaşları ve av sahneleridir Asurluların savaşlarıhakkında bu rölyeflerden çok şey öğreniyoruz Ellerinde kalkanlar,mızraklar, müzik yaparak giden askerler, savaş arabaları, disiplinliasil kanlı atlar bu rölyeflerde dikkatle ifade edilmişlerdirAtların koşumları bütün ayrıntılarıyla belli edilmiş olup,biçimlendirmede kesin bir çevre çizgisi dikkati çeker Atlar zarifvücutları, güzel hareketli adaleleri ile dikkatle modle edilmiştirAt’ın, Küçük Asya’ya Şurri’ler tarafından sokulduğu tahminedilmektedir Şurriler rölyeflerde kalın kumaşlardan uzun elbiseleri
ile bir dağ halkı olarak ayırdedilmektedir

Asurbanipal’inbir kaleyi nasıl kuşattığını gösteren rölyefden, Asurluların savaştekniklerini ayrıntıları ile anlıyoruz Esirler ikişer ikişerbileklerinden bağlanıyor; esir kadın ve çocuklar erkeklerin yanında,fakat bağlanmamış olarak yürüyorlar Kadın ve çocuklar bazan at üzerinebindiriliyorlar Hemen bütün kadın ve erkek esirlerin ellerinde sutulumları görülüyor Buradan, bunların çölden geçirilecek bir başkayere götürüldükleri anlaşılıyor

Berlin’de Devlet Müzesi’ndebulunan rölyefte, bir Asur askeri karargah tasvir edilmiş Rölyefdeyanyana kurulmuş olan iki çadırdan birinde genç bir uşak, içerigirmekte olan kumandanın, yüksek bir sedir üzerinde kurulmuş dinlenmeyerini hazırlıyor Bir başka hizmetçi, ayakta duran kumandana suveriyor

Kumandanın başında miğferi ve üzerinde silahları görülmekteÖteki çadırda ise, bir direğe asılı, henüz yeni kesilmiş bir sığırıparçalara ayıran bir adam görülüyor Bu rölyef bir savaş sırasındakidurumu anlatıyor Demek ki, bu konu o zamanlar büyük önem kazanmaktaidi Vücut adaleleri ve kemikleri dikkatle modle edilmiştir Rölyefanlatımı alçak, yüzeysel bir modle ile yapılmıştır Ayrıntılar, sağlamve mantıki bir görüş ile halledilmiştir Bu biçimlendirmeözelliklerinden, arkaik bir anlatımın söz konusu olduğu anlaşılıyorİnsanların yüzleri durgun; fakat gerek atların, gerekse aslan gibihayvanların yüzleri, içinde bulundukları durumla ilgili biranlatımdadır

İnsana heyecan veren av sahnelerinde, beynine okyemiş, duyduğu acı ve vücudunun gerilmiş adalelerinden belli olanaslanlar gene önem kazanmış konulardandır Sevilen diğer konulardanbiri, kralın vurduğu aslanı kulağından tutarak arka ayakları üzerinekaldırmasıdır Konular eski mühürlerdeki hayvan ve canavarmotiflerinden alınmıştır Bu rölyeflerdeki hayvan motifleri, arkaiküsluplu insan biçimlendirmesine oranla, plastik anlatım bakımından dahacanlı ve optik hareketli olarak gösterilmiştir

Özellikle, atlıbir savaş arabasına karşı saldıran aslan, ayrıntılı çizgiye dayananalçak rölyefli bir eserdir Burada atların son derece dikkatli, temizbir işçiliği vardır Ava çıkmış kralın arabası da, bütün süslüayrıntılarıyla görülmektedir

Savaş yapan askerler ve bilhassakrallar, resmi ve savaş elbiseleriyle gösterilmişlerdir Her haldesavaş elbisesi içinde gösterilmek, bu ülkede çok önem kazanmakta idiAyrıca, rölyeflerde savaşların nasıl yapıldığı ve savaş tekniklerineverilen önem, dikkati çekmektedir Savaşa ait aletlerin ve bunlarınkullanılışlarını gösteren sahneler, insanın ifadesinden fazla değerbulur Demek ki, bu ülkede askerlik birinci planda yer alıyordu Savaşarabaları, kale kuşatma araçları, sudan geçmek için yüzdürme tulumları,çadırlar, sandalyeler, askerin yemek ihtiyacının karşılandığı pişirmefırınları, kapkacak, kral arabasının şemsiyeleri, hep belirginkarakterleri ile tasvir edilmişlerdir Bu rölyeflerdeki anlatım, Akadanlatımında değil, Sümer biçimlendirilişindedir Adalelerinanlatımında, vücut uzuvlarının yuvarlak bir çıkıntılılıkta gösterilmesiyerine, alçak ve düz yüzeyli bir rölyef biçimlendirmesi, çizgiegemenliği ile dikkati çekiyor Rölyefte, yüzeyin boş kalan kısımlarınagayet iyi işçiliği olan çivi yazısı bloklar yapılmıştır Bütün buçalışmalarda plastik sanat anlatımı yerine, grafik görünüşlü biranlatım kullanılmıştır Grafik anlatım ile birlikte, kral elbiselerininmuhteşem süslemeleri çizgilerle belirtilmiştir Bu grafik anlatımdakisüslemeler ile, Önasya sanatında ilk olarak bir bezeme zenginliğineönem verilmiş oluyor Sanatta dekoratif anlayış, elbiseler,canavarların, efsanevi hayvanların kanatları, saç süslemeleri vebukleleri, kıvrımlı sakallar, hep bezeme öğeleri olmuştur

Sakal ve saçmotifi inşa? ve yüzeysel olarak gösteriliyor Şeritler, güller, incidizileri, kralın muhteşem elbisesinde daima yer alıyor Ağaçlar,palmiyeler, bilhassa hayat ağacı, stilize edilmiş sarmaşık biçimini vezengin bezenmiş halini bu rölyeflerde kazanıyor Bu motif, Hindu’lardaHititlerde ve Selçuklularda da görülecektir

Asurluların sanatıdaha çok halka hitap eden, yaşama telkin eden, örnek olucu, süsleyicibir fatih sanatıdır Bu anlayıştaki eserler yanında, başka bir anlayışıgözlemliyoruz Bu, bir çiftçi tabakasının anlayışıdır

Korsabad Sarayı
İkianlayışın birbirlerine etkileri ile Asurda, donmuş kukla suniliğiiçinde biçimlendirilmiş figürlerin ortaya çıktığı görülür Buanlayıştaki eserlerde, gergin insan vücutlarını ve dört nala giden şahakalkmış atları bir kuklanın hareketleri içinde görüyoruz Bunlardakiçizgiler gayet kesin görünüştedir Tanrılar ve şeytanlar da buanlayışta ve atletik anlatım içinde, ancak bir çizgi kesinliği ilegösterilmişlerdir İyi ve kötü ruhlar arasında geçen savaş, burölyeflerde anlatılmıştır Rölyeflerdeki vücutlar sanki içleri boş,şişirilmiş gibidir Böylece bir çeşit maniyerizm Asur sanatında yeralmış oluyor Bu sıralarda önem kazanan motif, tanrı tara fındanbitkilerin bol ürünlü olmalarını sağlamasıdır Elinde su bakracı olankuş başlı, insan vücutlu ve kanatlı bir tanrıdır bu Biz esasenMezolitik Çağ ile Yeni Taş Çağının toprağa yerleşen insanlarının da,çiftçilikle birlikte iyi ürün almak, doğa felaketlerine karşı korumakiçin çeşitli şeytan, tanrı ve efsane yaratıklarını tasarlandığınıbiliyoruz

Gelenekçi Mezopotamya sanatı, yani Sümer sanatanlayışı, daha Naramsin ve ondan sonraki Hamurabi zamanında, etkisinidevam ettirmiş ve Akad-Babil sanatının fizyonomisini Hamurabi’den sonrada tayin etmiştir Asur sanatında da bu gelenek devam etmiştir Asur,Sümer sanatı için çeşitli sebeplerle iyi bir zemin olmuştur Tamamensamileşmesi ve Akad kültürü ile etkilenmesine rağmen ilk zamanlardanitibaren Sümer kültürü Asur’da yer edinmiş ve hatta arasıra Sümeregemenliği altına girmiştir En eski Asur kültürü, renkli keramikli vesaf dekoratif anlayıştadır Dağlık bölgeye yakın oluşları ve dağhalklarının Sümer’e akraba olmaları, burada Sümer etkilerine uygun birortam hazırlamış Olduğunu akla getiriyor Burada, eğer geçmişincelemelerimizi hatırlayacak olursak, Mezopotamya’ya gelen dağhalkları, her gelişlerinde sanata dekoratif bir anlayış değil, arkaikplastik bir biçimlendiriş getirmişlerdir Şimdi Asur sanatının budevresini geçmişteki Yeni Sümer sanatı ile karşılaştırırsak bunun, YeniSümer sanatının bir devamı olmadığını anlarız Asur’un şimdikirölyeflerinde düz bir rölyef biçimlendirilişi, çizgi halinde bir desenve süs öğeleri vardır Bu çizgi halindeki desen ve yüzeyselsüslemelerinde yabancı kavimlerin etkileri olduğunu söyleyen ve bunlarıHurri ve Mitanni’lere bağlayan sanat tarihçileri vardır AncakHitit’lerden ve Mitanni’lerden, binaların dış alt yüzeyini rölyefplaklarla kaplamayı aldıkları kabul edilmektedir Bunların yanındayapıların kapılarına konulan sfenksler ve kapı figürleri Boğazköyanlayışındadır

Dağ kavimlerinden aldıkları öteki etkiler,rölyeflerde bulunan ortadaki figürlerin frontal gösterilmesi ve onlarınyanlarına gelenlerin birbirlerine simetrik olmalarıdır Dağ halklarınınAkad-Sümer sanatının devamı üzerine olan etkisi yüzünden, Asursanatına, Mezopotamya sanatının gençleşmesi olarak bakılmaktadırEsasen biz dağ halklarının Mezopotamya’ya her gelişlerinde, burasanatını etkilediklerini ve sanatın bir çeşit arkaizme döndüğünügözlemlemiştik

Fakat bundan kısa bir zaman sonra yeniden Akad veSümer’lerin gelişmiş, olgun sanatına bir bağlanma dikkatimizi çekiyorBöylece teknik olarak en üstün eserlerin ortaya çıktığına tanıkoluyoruz Bütün etkilenmelere rağmen, arkaik öğelerin eserlerdeyerlerini korudukları görülüyor Bu görüş ve anlayış ile; Asur’un M Ö2000 yıllarındaki savaşçı anlatımı olan sanatla ilgilendiğianlaşılıyor Asurnasirpal’in zamanında, IX yüzyılda, açıkladığımızanlamdaki eserler en yüksek ifadesini bulur

Asur sanatının son çağıolarak kabul edilen MÖ VII yüzyılda, Asurbanipal’in (Sardanapal)zamanında yaşanan çağı anlatan rölyeflerde, formlar kuvvetsiz gevezebir hikayecilik içindedir

Birçeşit janr (genre) resmi olan bu tasvirlerde askeri karargâh ilehalkların nakledilişleri gösterilmiştir Tasvirlerde peyzaj öğeleriçoğalıyor ve mekan belirten perspektif görünüşlü figürler ortayaçıkıyor

Rölyef yüzeyindeki figürler küçülüyor Resimde olayı gösterenkısımlar fazla yer tutuyor Lüks hayat anlatımı önem kazanıyorAskerlik, savaş konuları, ciddilik ve titizlik kalkıyor Giysilerinsüslü dekoratif anlatımı itibar görüyor Bu anlayışta yapılmış eserlerarasında sürek aylarını, kralın avlanmalarında onun önüne sürülen vahşihayvanların beslendiği hayvanat bahçelerini görüyoruz

İlkzamanların sembolik olarak resmedilmiş olan hayvanları, bu eserlerdedaha gerçekçi bir gözleme dayanmaktadır Buna örnek olarakAsurbanipal’in sarayındaki rölyefler arasında bir okla ağır yaralanmışerkek aslan ile gene yaralı bir dişi arslanı görüyoruz

İşte Asur’un ünlü asma bahçeleri bu zamanlarda yapılmıştır Asurbanipal’i bir asma bahçesinde, yüksekbir divan üzerinde uzanmış içkisini içerken görüyoruz Asma vepalmiyeler altında oturan kralın ayak ucunda da, kraliçe tahtınaoturmuş içkisini içiyor Kalabalık bir hizmetçi grubu yelpazelerisallıyor Bu eserde natüralist öğelere rağmen dekoratif, süslü, alçakrölyef ile dağ halklarının plastik, yüksek rölyef anlatımlı arkaizmibir araya gelmiş görünüyor