Tüm Güzelliğiyle Trabzon

Trabzon Cami ve Mescitleri


Trabzon Cami ve Mescitleri

Trabzon camilerinin büyük çoğunluğu, çeşitli zamanlarda yapılan onarımlarla orijinalliklerinden uzaklaşmışlarsa da günümüze yine de iyi bir durumda gelebilmişlerdir Trabzon ve ilçelerindeki camilerin yapımında taşa ağırlık verilmiş, bunlarda siyah-beyaz renkteki taşların birbirlerini izlemesiyle ilginç bir görünüm sağlanmıştır Taş mimarisinin yanı sıra ahşap camilerle de Trabzon’da sık sık karşılaşılmaktadır Gülbahar Hatun Camisi’nin ters T plânı istisna olarak kabul edilirse, genelde plân düzenleri kubbe ve düz tavanların örttüğü dikdörtgen mekânlardır Bezeme elemanları, özellikle çini, kalem işi ve ştukoya pek az rastlanmaktadır Ancak yörenin de etkisiyle ağaç işlerine bezemede büyük önem verilmiştir İl merkezi dışındaki camiler ise ahşap tavanlı olup, mimari özellik göstermemektedirler


Ayşe-Gülbahar Hatun Cami (Merkez)


Trabzon il merkezinde Ortahisar’ın batısında, Zağanos Köprüsü’nün yakınında bulunan bu topluluğu; cami, imaret, medrese, hamam, sıbyan mektebi ve türbeden meydana gelmiştir Bu yapılardan günümüze yalnızca cami ile türbe gelebilmiştir Sıbyan mektebinin yerine de 1899 yılında günümüzdeki Gülbahar Hatun İlköğretim Okulu yapılmıştır

Trabzon’daki Türk eserleri arasında Gülbahar Hatun Camisi’nin ayrı bir yeri ve önemi vardır Atapark diye isimlendirilen alanda yer alan bu camiyi Sultan II Beyazıt’ın karısı ve Yavuz Sultan Selim’in annesi Ayşe-Gülbahar Hatun yaptırmıştır Ancak caminin kitabesi günümüze ulaşamadığından yapım tarihi ve mimarı kesinlik kazanamamıştır Bununla birlikte, caminin yanında bulunan Ayşe-Gülbahar Hatun Türbesi’nin h911 (1505–1506) tarihi biraz ışık tutmaktadır Büyük bir olasılıkla Gülbahar Hatun Camisi de aynı tarihlerde yapılmıştır Yapı çeşitli devirlerde birçok onarım geçirmişse de orijinal durumundan pek fazla uzaklaşmamıştır Caminin giriş kapısı üzerindeki h1301 (1885) tarihli kitabe onarım kitabesidir

Cami koyu gri ve sarımtrak beyaz taştan yapılmıştır Caminin ters T veya zaviyeli camiler plan tipinde olduğu, onarımlar nedeniyle de geç devir özellikleri taşıdığı görülmektedir İbadet mekânını örten ana kubbe 1500x1500 m ölçüsünde olup, pandantiflerin yardımıyla dört duvar üzerine oturtulmuştur Bu mekânın yanlarında ters T’nin kolları ise cemaate daha çok yer kazandırmak amacıyla son yıllarda yıkılarak ortadan kaldırılmıştır

Evliya Çelebi bu camiden söz etmiştir:

“Aydınlık bir camidir Çok sağlam vakfiyesi vardır Polathane ismi ile anılan Akçaabat da bu caminin vakıflarındandır Ayrıca daha başka vakıf köyleri vardır Yekpare kubbesi içinde nice kandiller yanar Duvarlarının bir sıra taşları cilalıdır Bir sofa beyaz ve cilalı taşlarla yapılmıştır Bu caminin bitirilmesinde ebcet hesabıyla h920 (1514–1515) eder”


Ayrıca cami avlusunun dört bir yanında yüksek odalarla süslenmiş bir medresesi olduğunu söyleyerek buradaki görevlilere de değinmiştir:

“İmam ve talebeye aydan aya vakıf tarafından belirli vazife, et ve mum parası verilirdi” Bugün bu medreseden günümüze hiçbir iz gelememiştir

Son cemaat yeri baklava başlıklı altı sütunun taşıdığı kemerler üzerine oturan beş kubbeden oluşmaktadır Kubbelerin içleri 1905 yılında yapılan onarım sırasında kalem işleriyle bezenmiştir Beyaz kesme taştan, 120 m kalınlığındaki cami duvarları üzerine kubbe oturtulmuştur Son derece güzel aydınlatılan caminin mihrabı mermerden beş bölümlüdür Baklava motifleriyle sonuçlanan mihrabın boyanmış oluşu, onu doğal güzelliğinden uzaklaştırmıştır Burada dolaşan yazı frizi caminin h1301 (1803) yılında onarım geçirdiğine işaret etmektedir

Sekizgen bir kaide üzerinde, caminin sağında yer alan minare iki sıra siyah, bir sıra beyaz taşların işlenmesiyle meydana gelmiş olup mukarnaslı, tek şerefelidir Ayrıca caminin önündeki şadırvan önceden buradaki bir avluya işaret etmektedir Günümüze oldukça iyi bir durumda gelen bu şadırvan, 1967 yılındaki onarım sırasında yenilenmiştir


İskender Paşa Cami (Merkez)


Trabzon Belediyesi’nin arkasında, Taksim Meydanı’nda olan İskender Paşa Camisi’nin giriş kapısı üzerinde h936 (1529) tarihli kitabesi bulunmaktadır Ayrıca burada 1882 yılında onarıldığını gösteren bir başka kitabe daha bulunmaktadır XVI Yüzyılda, 1512 yılında Trabzon Valiliğine getirilen İskender Paşa tarafından yaptırıldığı bilinmektedir Caminin avlusunda bulunan medresesi yıkılmış, batı yönündeki haziresi de kaldırılmıştır Cami değişik zamanlarda yapılan onarımlarla orijinalliğinden uzaklaşmıştır

Evliya Çelebi bu yapıdan şöyle söz etmektedir:

“Kâfir meydanı diye bilinen meydanın doğu tarafında, yekpare mavi kubbeli bir camidir İçeriden güzel bir minaresi vardır Ayrıca cami avlusunun kuzeyinde birçok odalarla süslenmiş mamur bir okutma yeri vardır ki talebesinin belirli vazifeleri olduğu söylenir”

Evliya Çelebi’nin külliye olarak sözünü ettiği bu yapı topluluğundan günümüze yalnızca camisi ile çeşmesi gelebilmiştir

Kesme taştan yapılan İskender Paşa Camisi, Gülbahar Hatun Camisi ile birlikte h1301 (1803) yılında onarım geçirmiş, ana kubbenin dayandığı kuzey duvarı kaldırılmış, bunun yerini iki sütun almış ve ağırlık buraya verilmiştir Böylece kubbe duvarı geriye çekilmiş, ibadet yeri genişletilmiş ve ön bölüme de bir son cemaat yeri eklenmiştir Geniş kemerli beş bölümlü son cemaat yeri XIX yüzyıl özellikleri göstermekte olup, dış portal üzerindeki h1301 (1803) tarihi konuya açıklık getirmiştir Yanları kapalı olan son cemaat sütunlarının kare kaide ve başlıklı oluşlarının yanı sıra ahşap bir çatı ile örtülü oluşları buraya ilginç bir görünüm kazandırmıştır

İbadet mekânı dıştan kiremit kaplı tek bir kubbenin örttüğü kare plânlıdır Kuzey yönünden kubbenin örtemediği bölümler tromplu küçük kubbelerle tamamlanmıştır Barok-ampir karışımı bezemeye sahip olan mihrap orijinal değildir Konak Camisi, yeni Cuma Camisi ve Çarşı Camisi mihrapları ile benzerlik gösteren mihrabın bordürlerinde stilize bitki motifleri, helozoni şekiller ve asma yapraklarından oluşan bir bezemeye yer verilmiştir Cami içerisindeki bezemelerde de geç devir özellikleri gösteren kalem işleri ile karşılaşılmaktadır Mermer minberin her iki yanında yüksek kabartma motifleri ile rozetler dikkati çekmektedir

Caminin içerisinden çıkılan minare sekizgen bir kaide üzerine oturan bir sıra taş, beş sıra tuğladan meydana gelmiştir Şerefe altlarında da tuğladan yapılmış bezemeler olup korkuluklarında taşa işlenmiş dairevi motifler ve rozetlerle süslenmiştir

İskender Paşa’nın mezarı h948 (1535–1536) caminin batısındadır


Erdoğdu Bey Mescidi (Merkez)

Trabzon’un Erdoğdu Mahallesi’nde yer alan bu mescidi Trabzon Valilerinden Erdoğdu Bey h985 (1577) yılında yaptırmıştır Cami değişik zamanlarda onarım geçirmiş ve büyük ölçüde orijinalliğinden uzaklaşmıştır

Evliya Çelebi bu camiden söz etmiştir:

“Hatuniye Camisi’nin güneyindedir Bu iki cami arası yarım mildir Bu cami Tekfur Sarayı Mahallesi’ndedir Eskiden mescit olarak yapılmış, sonra Erdoğdu Bey bunu padişahın emriyle Cami haline koymuş 985 Mütenasip bir minaresi vardır ki çok sanatlıdır”

Duvarları kalın kesme ve moloz taştan yapılmış üzeri çatı ile örtülmüştür Caminin girişi kuzeyde olup, iki katlı son cemaat yerinden sonra ana mekân son derece güzel aydınlatılmıştır Mukarnaslı mihrap ve ahşap minberi olup, buradaki h1317 (1899) tarihi caminin onarıldığı yıla işaret etmektedir Yapı en son 1970 yılında bir onarım daha geçirmiştir Minaresi taştan ve tek şerefeli olup, belirgin bir özelliği yoktur


Tavanlı Cami (Merkez)

Tekke Mahallesi'nde Nemlioğlu Konağı yanında yer alan bu cami Trabzon Vakıflar Müdürlüğü’ndeki bir belgeye göre h1060 (1650) yılında yapılmıştır Giriş kapısı üzerindeki h1291 (1874) ve h1308 (1890) tarihli kitabelerinden onarıldığı yıllar öğrenilmiştir

Kesme taştan, dikdörtgen planlı ahşap çatılı orijinal durumundan, geçirdiği onarımlar nedeniyle çok uzaklaştırılmıştır Son cemaat yerinin doğusunda çeşme, batısında da ona bitişik olarak minaresi bulunmaktadır Bunlarla birlikte son cemaat yerinin cephesi ortaya çıkmaktadır Son cemaat yeri ahşap bir tavanla örtülü olup, ortasında barok kıvrımlı bir göbek bulunmaktadır Son cemaat yerinden ibadet mekânına giriş kapısı üzerinde ahşap mahfil bulunmaktadır Caminin içerisi çok sayıdaki pencerelerle aydınlatılmıştır Mihrap ve minber sade olup, batı köşesinde yer alan taştan tek şerefeli minareye iki katlı son cemaat yerinden çıkılmaktadır


Müftü Cami (Merkez)

Trabzon Maraş Caddesi’nde Küçük Ayvasıl Kilisesi’nin karşısında yer alan bu caminin yerinde Trabzon Müftüsü Elhaç İsmail Efendi’nin h1167 (1753) yılında yaptırdığı bir cami vardır Dikdörtgen plânlı, barok üsluptaki bu cami 1970 yılında yıktırılmış ve yerine bugünkü cami yaptırılmıştır

Kesme taştan, kare plânlı kubbeli caminin mermer mihrap ve minberi İstanbul’da yapılarak buraya getirilmiştir Pencere camlarındaki bezemeler ve kalem işleri ile dikkati çekmektedir Batısındaki mezarlar camiyi yaptıran Hacı İsmail Efendi ile oğlu Seyit Mahmut Efendi’ye aittir


Hızır Bey Cami (Merkez)


Trabzon Hızır Bey Mahallesi’ndeki bu camiyi fetihten sonra, burada valilik yapan Hızır Bey’in yaptırdığı sanılmaktadır Ancak kitabesi bulunamadığından bu konu kesinlik kazanamamıştır

Yapı üslubundan XVIII yüzyılda yenilendiği anlaşılan cami kesme taş duvarlı, içten kubbe dıştan çatı örtülüdür İki katlı son cemaat yeri, mihrap ve minber barok özellikleri göstermektedir Mihrabın her iki yanındaki küçük sütunlar asma yaprakları ile bezenmiştir








Semerciler Cami (Merkez)

Trabzon Çarşı Mahallesi’nde, Semerciler Yokuşu’nda evler arasına sıkışmış olarak günümüze gelebilmiştir Kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber h1173 (1759) tarihli vakfiyesi bulunmaktadır YMimar Sedat Çetintaş XVIII yüzyılda yapılmış olabileceğini belirtmiştir Caminin ana giriş kapısı üzerindeki onarım yazıtı ise h1236 (1820) tarihine işaret etmektedir

Kesme taş duvarlı cami kare planlı olup, onarım öncesi tek kubbe ile örtülü bulunuyordu Onarımdan sonra kubbe yerine ahşap bir tavan ve çatı yapılmıştır Kuzey ve batı yönündeki iki kapıdan içerisine girilen caminin kapısının ana portali üzerindeki kitabenin Yavuz Sultan Selim’in annesine ait olduğu söylenirse de günümüze gelememiştir

Eski kaynaklarda yok olan bu kitabe ilgili bazı bilgiler bulunmaktadır:

“Sultan Selim’i sinesinde taşıyan sevgili anası o büyük Anadolu Türk Hatunu fâni dünyadan yüz çevirdi Ebedi ahiret hayatına yöneldi Vefat tarihi rahmet-i dayım beru”

Bu yazıt ebcet hesabıyla h911 (1505–1506) tarihleri ortaya çıkmaktadır Bu durumda yapının ilk şeklinin XVI yüzyıla ait olduğu ortaya çıkmaktadır

Caminin içerisini aydınlatan pencereler dışarıdan basit görünüşlü olmalarına rağmen içten yuvarlak kemerlidir Onarım sonrası yapılan ahşap tavan iç içe sekizgenlerle bezenmiş yer yer de ayetlere yer verilmiş, birbirini kesen yıldızlarla kompozisyona hareketli bir görünüm kazandırılmıştır Güney duvarının ortasında, derin bir niş görünümündeki taş mihrap sade olup, yarım silindirik yivlerle bezenmiştir Ahşap minber kündekâri (geçme tekniği) taklidindedir Çeşitli geometrik parçalar, altıgenler ve bunların içlerindeki ziyaretlerle süslenmiştir Yapının kuzey-batı köşesinde taş minaresi küçük ve şerefelidir


Konak Camisi (Merkez)

Trabzon Uzun Sokak’ta yer alan bu cami, çevresindeki evler arasında sıkışıp kalmıştır Bu caminin de kitabesi günümüze gelemediğinden, yapım tarihi ve yaptıran ile ilgili bir bilgi bulunmamaktadır Kasım Ağa isminde bir kişiden söz edilse de bu bilgi kesinlik kazanamamıştır

Son cemaat yeri üzerindeki h1301 (1803) tarihli yazıt onarımını belirtmektedir Barok özellikleri, sütunlar üzerindeki kıvrık dal ve yıldız motifleri yapının XVIII yüzyılda yapılmış olabileceğine işaret etmektedir

Caminin ön cephesi kesme taş, diğer duvarları kesme moloz taştan meydana gelmiş olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür Mihrap ve minber barok üsluptadır Taş mihrabın her iki yanında asma dallarıyla bezeli küçük taş sütunlar vardır Ahşap minberin hiçbir özelliği bulunmamaktadır Batı yönündeki taş minaresi tek şerefelidir


Ahi Evren Dede Cami (Merkez)


Trabzon’a hâkim Boztepe’de yapılan bu caminin yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Bununla birlikte, Şemsettin Sami, Sultan Orhan zamanında Ahi Evren Dede’nin Trabzon’da bir tekke yaptırmış olduğunu kaydettirmiştir Hiç kuşkusuz, bugünkü caminin yerinde dergâh, cami ve türbe bulunuyordu Ancak şekilleri hakkında hiçbir bilgi olmayan bu yapı topluluğunun yerine, aynı ismi taşıyan cami yapılmıştır

Günümüze ulaşan Ahi Evren Dede Camisi h1305 (1887-1888) yılında Trabzon’un sevilen kişilerinden, Sultan Abdülaziz’in baş müezzinlerinden Hacı hakkı Baba tarafından onarılarak bugünkü şeklini almıştır

Cami kare plânlı, taş duvarlı ve ahşap çatılı idi Ancak 1976 yılında yapılan onarımda üzerine kubbe ilave edilmiştir Mihrap ile minberi sade olup, minaresi küçük ve tek şerefelidir



Musa Paşa Cami (Merkez)

Trabzon Musa Paşa Mahallesi’nde bulunan bu caminin kitabesinden öğrenildiğine göre; h1079 (1668) yılında Musa Paşa tarafından yaptırılmıştır Orijinal özelliklerini koruyarak günümüze ulaşan bu yapı Erken Osmanlı Devri tek kubbeli camilerinin Trabzon’daki tek örneğidir

Kesme taştan kare plânlı küçük bir yapıdır Oldukça kalın olan duvarların üzerindeki izlerden bazı onarımlar geçirmiş olduğu anlaşılırsa da bunlar yapının bütünlüğünü etkilememiştir Kuzey yönündeki son cemaat yeri küçük olup, devşirme sütunlar ve kornişler kullanılmış içten tonoz, dıştan eğimli bir çatı ile üzeri örtülmüştür Stalaktitli mihrap ve yeni yapılan minberi sade olup, minaresi tek şerefelidir


Hoca Halil Cami (Hatip Cami, Kalvanoğlu Cami) (Merkez)

Trabzon’da Pazarkapı Mahallesi’nde, Hoca Halil Sokağı’nda, Kanuni Sultan Süleyman’ın hocası Hoca Halil Efendi tarafından yaptırılmıştır XVI yüzyıl eseri olan bu yapı, bir deprem sonucunda h1312 (1896) yılında yıkılmış ve semt sakinleri tarafından yeniden yaptırılmıştır Semtin hatırı sayılır kişilerinden Hatipzade Emin Efendi eski yapıya uygun olarak plânları çizmiş, yapımıyla da ilgilenmiştir Aynı zamanda camide hatiplik yapmış, bundan ötürü de camiye Hatip Camisi ismi yakıştırılmıştır Bunun yanı sıra kırk iki yıl imamlık yapan Kalkanoğlu Hafız Ahmet Efendi’nin anısına Kalkanoğlu Camisi de denilmiştir

Tamamen evlerle çevrili bir alanda olduğundan, cephe görünümü özellik göstermemektedir Kare plânlı kesme taş caminin iki katlı ahşap son cemaat yerine dört basamaklı bir merdivenle çıkılmaktadır Kuzeyden girilen ana mekân oldukça aydınlık ve üzeri çatı ile örtülüdür Mihrap ve minber gösterişsizdir

Minare son cemaat yerinin kuzey-batı köşesine kesme taştan stalaktitli şerefeli olarak yerleştirilmiştir


Tabakhane Cami (Merkez)

Trabzon Tabakhane Semtinde, Tabakhane Yokuşu’nun hemen yanı başında, Yavuz Selim’in Babüssade ağalarından Mahmut Ağa Ettavaşi tarafından h940 (1533) yılında yaptırılmıştır Bu cami günümüze orijinal durumunda gelememiş, Hacı Mahmut Ağa tarafından h1030 (1618)’da onarılmıştır Bunu h1306 (1888) tarihli onarım izlemiştir

Cami kalın kesme ve moloz taş duvarlı, kare planlı bir yapı olup, üzeri çatı ile örtülü idi Kuzey girişinde iki katlı camekânlı bir son cemaat yeri, bunun sağında tek şerefeli minare yer alıyordu Ancak cami bu durumu ile günümüze gelememiş, 1978 yılında Cami Koruma Derneği tarafından Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün onayı ile yıktırılmış ve yeniden yapılmıştır


Çarşı Cami (Merkez)


Trabzon Kemeraltı Semtinde, Çarşı Mahallesi’nde, bedestenin karşısında yer alan Çarşı Camisi, Trabzon’un en büyük camisidir Kuzey kapısı üzerindeki kitabesinden öğrenildiğine göre, Trabzon Valisi Hazinedarzade Osman Paşa tarafından h1255 (1839) yılında yaptırılmıştır Vakıf kayıtlarından öğrenildiğine göre de bu caminin yerinde XVI yüzyılda yaptırılmış Hacı Kasım Mescidi bulunuyordu Bu mescit harap olunca yıktırılmış, çevresindeki dükkânlar istimlâk edilmiş ve bu caminin yapımına başlanmıştır

Kesme taştan, barok-ampir üsluplarının karışımı olan cami, kalın taş duvarlı, dikdörtgen plânlıdır İbadet mekânı altı kalın sütunun taşıdığı büyük bir kubbe ile örtülmüştür Kuzey ve güney yönlerinde üçerden altı kubbe, yanlarında bunun dışında kalan bölümler tonozlarla örtülmüştür Kuzey yönü meyilli bir araziye rastladığından son cemaat yeri oldukça yüksek tutulmuş ve bunun sonucu olarak aşağıda meydana gelen boşluklara dükkânlar yerleştirilmiştir Kare kaideli, kare başlıklı sütunlar ve kemerlerle son cemaat yeri üç bölüme ayrılmıştır

Yapının kuzey, batı ve doğu yönündeki girişlerinden bugün yalnızca kuzey ve batı kapıları kullanılmaktadır Bunlardan kuzey kapısı üzerinde, yazıtın iki yanında alçıdan cami maketleri ile Sultan Abdülhamit’in tuğraları yerleştirilmişti Güzel bir mermer işçiliği olan mihrap, İskender Paşa, Konak ve Yeni Cuma camileri ile yakın benzerlikleri olduğundan aynı yıllarda yapılmış olabileceğini işaret etmektedir Mermer minberin iki yanındaki çiçek motifleri Barok, Ampir üsluplarının özelliklerini yansıtmaktadır

Siyah-beyaz taştan çokgen gövdeli minaresi tek şerefeli olup, son cemaat yerinin sağında yer almaktadır

Caminin doğusunda bulunan medrese ile bugünkü şadırvanın olduğu yerde, 1847 yılında yaptırılmış olan muvakkithane yıkılmış ve günümüze gelememiştir Bu muvakkithanenin kitabesi Trabzon Müzesi’ndedir


Gözaçan Cami (Merkez)

Trabzon Boztepe Mahallesi, Çayır Sokak’taki bu cami XIXyüzyılın sonlarında yapılmıştır Kare plânlı, ahşap çatılı caminin mihrap ve minberi sade, minaresi tek şerefelidir Minare yönünden fazla bir özellik taşımamaktadır


Askeri Cami (Merkez)

Trabzon Askeri Hastanesi’nin camisi olarak Sultan II Abdülhamit’in komutanlarından Hasan Paşa tarafından h1301 (1883) yılında yaptırılmıştır

Kare plânlı, taş duvarlı, ahşap çatılı caminin mihrap ve minberi barok üsluptadır Küçük ölçüleri kalın, tek şerefeli minaresi kuzey-batı yönündedir


Hacı Yahya Cami (Merkez)

Trabzon Mumhane Önü semtinde, Taşhan’ın bitişiğinde yer alan camiyi h1196 (1781) yılında Hacı Yahya isimli bir kişi yaptırmıştır

On beş basamaklı taş bir merdivenle çıkılan cami, dikdörtgen plânlı, üzeri oldukça büyük ve basık bir kubbe ile örtülmüştür Mihrabı sadedir, ahşap minberi ne yazık ki yağlı boya ile boyanarak orijinalliğini yitirmiştir


Hamza Paşa Cami (Merkez)

Trabzon Gülbahar Hatun Mahallesi’nde, Emniyet Sarayı’nın karşısında yer alan bu camiyi Hasan Efendi Binti Elhac Mustafa Efendi h1162 (1748) yılında yaptırmıştır

Dikdörtgen plânlı, iki katlı camiye kuzeyden girilmektedir Kalın taş duvarlı, ahşap çatılı olup, alt kat depo olarak kullanılmaktadır Mihrap ve minber sadedir Taş ve tek şerefeli minareye cami içerisinden çıkılmaktadır


Hatun Hatuncuk Cami (Merkez)

Trabzon Kabak Meydanı Caddesi üzerinde, Trabzon Lisesi’nin karşısındadır Yapım kitabesi günümüze gelememekle birlikte, mimari yapısı XVI yüzyılda yapılmış olabileceğine işaret etmektedir Dergâh olarak yapılmış, tekkelerin kapatılmasından sonra camiye çevrilmiştir

Son cemaat yerinin bulunduğu kuzey yönünde, karşılıklı derviş hücreleri yer almakta olup, zorunlu olarak değişikliğe uğramıştır Tek kubbe ve kemerlerle örtülü mekân, yapının orijinal bölümüdür Mihrap ve minberi sadedir Minaresi 1971 yılında tek şerefeli olarak betondan yapılmıştır


Tekke Cami (Merkez)

Trabzon Tekke Mahallesi’nde yer alan bu camiyi, h1000 (1591) yılında Derviş Ali Baba, tekke olarak yaptırmıştır Tekkelerin kapatılmasından sonra camiye çevrilmiştir

Dikdörtgen plânlı, ahşap çatılı, kalın taş duvarlı bir yapıdır Mihrap ve ahşap minberi sadedir Derviş Ali Baba’nın mezarı hemen yanı başındaki sokaktadır


Hasan Ağa Cami (Merkez)

Trabzon Mumhane Önü, Sakız Meydanı Sokağı’nda yer alan bu cami, Vakıf kayıtlarından öğrenildiğine göre; h960 (1552) yılında Semerkantlı El hac Reis-i Kurradan Hasan Ağa tarafından yaptırılmıştır

Güney yönünden merdivenle çıkılan, beşgen plânlı caminin son cemaat yeri yoktur Kalın duvarlı oldukça aydınlık bir görünümü olup, üzeri çatı ile örtülüdür Taş mihrap ile ahşap minberin fazla bir özelliği yoktur Minaresi olmadığından bu görev kuzeydeki bir balkondan görülmektedir


Hacı Kasım Cami (Merkez)

Trabzon Hacı Kasım Mahallesi’ndeki bu camiyi, Yavuz Sultan Selim’in defterdarı Hacı Kasım yaptırmıştır Yapım kitabesi günümüze gelememiştir Bununla birlikte yaptıranın yaşadığı yıllar göz önüne alınırsa, XVI Yüzyılın ikinci yarısına tarihlemek yerinde olacaktır

Günümüze epeyce değişikliğe uğrayarak gelen camiye batı yönünden de girilmektedir Kuzeyde son cemaat yerinden ibadet mekânına geçilmektedir Burasının üzeri, ağırlığın duvarlar üzerine verildiği bir kubbe ile örtülmüştür Mihrap ve minberi sadedir Taştan tek şerefeli minarenin ise güzel bir taş işçiliği vardır


Hacı Salih Cami (Merkez)

Trabzon Semerciler Dibi, Bakırcılar İçi Sokakta, Alaca Han’ın yanı başındadır Kitabesi bulunmamakla beraber, mimari yapısı ve yanındaki Alaca Han’dan ötürü XVIII yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Batı yönünden on dört basamaklı bir merdivenle çıkılan cami taş duvarlı, tonoz ve kemerlerin taşıdığı kubbesi iç mekânı örtmektedir Minber ve mihrabı oldukça sadedir


Şirin Hatun Camisi (İç Kale Cami) (Merkez)

Trabzon İç Kale’de bulunan bu camiyi Sultan II Beyazıt’ın eşi Şirin Hatun adına oğlu Şehzade Abdullah Trabzon Valiliği sırasında h875 (1470) yılında yaptırmıştır Caminin yapım kitabesi girişin sağındaki sonradan yapılmış bir çeşme üzerindedir

Mimari bir özelliği bulunmamasına rağmen tarihi belge niteliği taşıyan cami h1286 (1869) yılında Trabzon Beylerbeyi Ahmet Paşa tarafından onarılmıştır Dikdörtgen plânlı, ahşap çatılı, kesme taş duvarlıdır Mihrap ve minberi oldukça sadedir

Son cemaat yerinin batısında bulunan taş kaideli, yuvarlak gövdeli ve tek şerefeli minaresi yakın tarihlerde yapılmıştır


Kemer Kaya Cami (Merkez)

Trabzon Kemerkaya Mahallesi’ndeki bu küçük cami yapım tarihi belli olmayan bir kiliseden dönüştürülmüştür

On üç basamaklı taş bir merdivenle çıkılan caminin duvarları taş olup, üzeri ahşap çatılıdır Minberi ve mihrabı oldukça sadedir Mihrap üzerinde h1306 (1888) tarihi yazılıdır Büyük olasılıkla bu tarih, kiliseden camiye dönüştürüldüğü tarihtir


Fatih Küçük Cami (Merkez)

Trabzon Bahçecik Mahallesi’nde bulunan bu yapının XIII-XIV yüzyıllara tarihlendirilen bir kilise olduğu, Trabzon’un fethinden sonra camiye çevrildiği sanılmaktadır

Taştan, dikdörtgen plânlı yapının üzeri tonozla örtülmüştür Mihrap (Apsid) yönü diğer bölümlerinden biraz daha yüksek olup, içerisinde taş kemerlerin varlığı dikkati çekmektedir Üç pencereli, mihrap dıştan beş köşeli ve yivli, içten poligonal olup her iki yanında nişlere sahiptir Camiye çevrildikten sonra güneyine bir mihrap yapılmıştır Mihrap ve minberin belirgin bir özelliği yoktur Batısında, sokakta yer alan minare 1981 tarihlidir


Dürbinar Mezarlık Camisi (Akçaabat)

Trabzon ili Akçaabat ilçesinde bulunan bu cami, h 1070 (1659–1660) tarihli vakfiyesinden anlaşıldığına göre, Osman Bin Sadullah tarafından yaptırılmıştır Değişik zamanlarda yapılan onarımlarla özelliğinden tamamen uzaklaşmıştır

Kesme taştan dikdörtgen planlı üzeri çatı ile örtülü yapıdır Caminin yanında Hacı Salihzade Ali Ağa’nın yaptırmış olduğu medrese yıkılmış ve günümüze gelememiştir


Mahalle Camisi (Akçaabat)

Trabzon ili Akçaabat ilçesinde bulunan bu cami h1222 (1807–1808) tarihli vakfiyesinden öğrenildiğine göre Molla Bekir oğlu Hafız Üzeyir Efendi tarafından yaptırılmıştır Bu cami daha önceki bir caminin yerine yaptırılmış olup, ilk cami hakkında yeterli bilgi bulunmamaktadır

Kesme taş ve moloz taştan dikdörtgen planlı yapılan bu caminin üzeri çatı ile örtülüdür Yanında yuvarlak gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır Cami mimari yönden özelliğini yitirmiştir


Eski Cami (Akçaabat)

Trabzon ili Akçaabat ilçesinde, deniz kıyısında bulunan bu caminin kitabesi günümüze gelememiştir Yapı üslubundan XVIII yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır Bununla beraber yanındaki çeşmenin 1784–1785 tarihli kitabesi bulunmaktadır Bu çeşme ile caminin bağlantılı olduğu sanılmaktadır

Günümüzde betonarme olarak yenilenen caminin orijinal yapısı ile ilgili herhangi bir bilgi bulunmamaktadır Bugünkü hali ile kareye yakın dikdörtgen planlı olup, üzeri kubbe ile örtülüdür İlk yapıdan arta kalan minaresi barok üsluptadır Özenli bir işçiliği olan minarenin şerefe altı stalaktitli olup, gövde üzerinde de çeşitli süslemeler bulunmaktadır


Yeni Cami (Akçaabat)

Trabzon ili Akçaabat ilçesinde bulunan bu cami XX yüzyılın başlarında halktan toplanan paralar ile yapılmıştır Akçaabat’ın en büyük camisi olup, dikdörtgen planlıdır Kesme taştan yapılmıştır

Bunların dışında Akçaabat’ta Müftü Camisi ile Orta Mahalle Camisi bulunmaktadır Ancak bu camiler yakın tarihlerde yenilenmiş ve orijinal şekillerinden günümüze hiçbir iz gelemediği gibi kaynaklarda da bir bilgiye rastlanmamıştır


Akmescit Köyü Camisi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi Akmescit Köyü’nde bulunan bu caminin kitabesinden öğrenildiğine göre; h1290 (1873) yılında yaptırılmıştır Banisi bilinmediğinden, yöre halkı tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır

Kesme taştan dikdörtgen planlı olarak yapılan caminin önünde dört ahşap sütunun taşıdığı, ahşap çatılı dışa açık son cemaat yeri bulunmaktadır Buradaki yuvarlak kemerli bir kapıdan ibadet mekânına geçilmektedir Giriş kapısı iki kanatlı olup, üzerinde kabartma şeklinde vazodan çıkan üzüm salkımları ve yaprakları bulunmaktadır

İbadet mekânının üzeri ahşap bir tavanla örtülmüştür Bu tavanın üzerinde iç içe geçmiş sekizgenlerden oluşan bir göbeği vardır Mihrap kesme taştan oldukça sadedir Yan yüzeylerinde dört sıra halinde bordürler içerisine baklava dilimleri yerleştirilmiştir Mihrabın sağındaki minber ahşap olup, burada palmet motiflerine ve bir vazodan çıkan bitkisel motiflere yer verilmiştir


Bahçekaya Köyü Merkez Camisi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi, Bahçekaya Köyü’nde bulunan bu cami, kitabesinden öğrenildiğine göre h1302 (1885) yılında yaptırılmıştır Banisi bilinmemektedir

Kesme ve moloz taştan yapılan cami dikdörtgen planlı olup, üzeri kırma bir çatı ile örtülmüştür Kuzey yönünde dört taş sütunun taşıdığı son cemaat yeri bulunmaktadır Dışa açık olan son cemaat yeri yakın tarihlerde camekânla kapatılmıştır Son cemaat yerinden yuvarlak kemerli bir kapı ile ibadet mekânına geçilmektedir Bu kapı kesme taş lentolu, iki kanatlıdır Kapının üzerinde örgü şeklinde motifler görülmektedir

İbadet mekânı mihrap yönünde altlı üstlü ikişer, doğu ve batı yönünde altlı üstlü üçer pencere ile aydınlatılmıştır Bu pencerelerden üsttekiler, alttakilere göre daha küçük ölçüdedir Pencerelerin sövelerinde, kilit taşlarında palmet ve nar gibi kabartma motiflere yer verilmiştir

Mihrap yuvarlak bir niş şeklinde olup, oldukça basittir Üzerinde h 1310 (1885) tarihli on satırlık bir kitabesi bulunmaktadır Minber ahşaptan olup, yan yüzlerinde bitkisel bezemeye yer verilmiştir


Güzelce Köyü Camisi (Maçka)

Trabzon ili Maçka ilçesi, Güzelce Köyü’nde bulunan bu cami 1948 yılında yapılmıştır

Kesme taştan yapılan cami, dikdörtgen planlıdır Giriş kapısı üzerinde bir kiliseden alınmış söveler kullanılmıştır Caminin mimari yönden hiçbir özelliği bulunmamaktadır


Vakfıkebir Camisi (Vakfıkebir)

Trabzon Vakfıkebir ilçesinde bulunan bu caminin kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi ve banisi bilinmemektedir Cami değişik dönemlerde yapılan onarımlarla orijinalliğinden büyük ölçüde uzaklaşmıştır Bugünkü durumu ile XIX yüzyılın ikinci yarısına ait mimari özellikler taşımaktadır

Trabzon yöresindeki en eski camilerden biri olduğu söylenen bu cami kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı olarak yapılmıştır Üzeri ahşap bir çatı ile örtülüdür Mihrap ve minberi herhangi bir özellik taşımamaktadır Yanında kesme taş kaideli yuvarlak gövdeli, tek şerefeli minaresi bulunmaktadır


--- Sonraki mesaj ---

Trabzon Gezgin Gözüyle


Atatürk Köşkü: Soğuksu semtinde küçük bir çam korusu içinde yer alıp 20yüzyılın hemen başında yaptırılmış, Atatürk 1934 ve 1937 yıllarında Trabzon'u ziyaretlerinde bu köşkte konuk edilmiştir Onun ölümünden sonra Trabzon Belediyesi tarafından, dönemde kullanılan eşyalarla dekore edilerek, Atatürk Müzesi olarak ziyarete açılmıştır Ulu önderimiz 1937 yılında vasiyetnamesinin bir bölümünü bu konakta yazmıştır

Sümela Manastırı: Şehir merkezine 45 km uzaklıktaki Maçka ilçesinin 17 km güneyinde, Meryem Ana Deresi vadisinde ve vadi tabanından 250 metre yükseklikte, duvar gibi dik bir yamacın ortasındaki bir mağara içerisinde inşa edilmiş olan manastır, bölgenin ilk Hristiyan tapınağıdır

Trabzon Kalesi: Yörenin en iyi korunmuş eseridir Şehir merkezinde ve denizden tepelere kadar uzanmaktadır
Cephanelik: Fatih Kulesi veya Irene Kulesi olarak bilinen ve kitabesi olmadığından hakkında kesin bir bilgi bulunmayan kulenin İmparatoriçe Irene (1340-1341) tarafından Trabzon aristokrasisinin toplantı yeri olarak yaptırıldığı söylenmektedir

Trabzon Bedesteni


Trabzon’daki Türk eserlerinin en önemlilerinden, şehrin en eski ticari yapılarından biri olan Bedesten, Semerciler Camisi’nin batısında, Taş Han’ın yanındadır Kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi konusunda araştırmacılar kesin bir sonuca varamamışlardır SBallance, burada bu yapıdan önce Trabzon Komnenoslar zamanında bir yapı olduğunu belirtmiştir Trabzon’u gezen birçok gezgin ve araştırmacı da bedestenden söz etmiştir

Minas Bıjışkiyan isimli bir araştırmacı doğu kapısı üzerinde bulunan bozuk yazıların Cenevizlilere ait olduğunu söylemişse de bu iddia kesinlik kazanamamıştır Oysa yapı XVI yüzyıl mimari elemanları, plânı ile Osmanlı özellikleri göstermektedir Özellikle iç mekândaki fil ayakları Osmanlı mimarisinde sık sık karşılaşılan örneklerdendir Ancak Cenevizlilere ait bir yapının Osmanlı döneminde karakterini tamamen değiştirdiği akla en uygun ihtimaller arasındadır

Evliya Çelebi de h1057 (1647) tarihinden söz etmekte, ayrıca bazı bilgiler de vermektedir

“Çarşıların en seçmesi mumhane kapısındaki taşra esnafıdır Bunların kapısının hizasında deniz kıyısında kat kat sıkışık dükkânlardır Kâgir yapı bir bedesten vardır ki içindekiler zengin eli açık muhterem vakarlı bezirgânlardır Ayrıca seksen kadar dükkân vardır”

Kesme taştan 2060x2260 m ölçüsünde kareye yakın dikdörtgen planlıdır İçten içe de 1800x1900 m ölçüsündedir Bedestenin alt kısmı oldukça düzgün kesme taştan yapılmış, bunun üzeri 40 cm içeriye çekilmiş, köşeleri pahlanmış ve moloz taştan duvarlar örülmüştür Bu duvarlar kirpi saçakla sona erdirilmiştir Ayrıca kapı ve üst bölümdeki pencerelerin söveleri taş ve tuğladandır

Bedestenin her cephesinin ortasına dört ayrı kapı açılmıştır Bu kapıların her iki yanında 140 m yüksekliğinde ve 75 cm derinliğinde de nişler bulunmaktadır Bedestenin içerisindeki dört taş ayak 5 m çapında tromplu bir kubbeyi taşımaktadır Bu kubbenin dışında kalan yerler tuğla tonozlarla örtülüdür

Bazı kaynaklarda bedestenin iki katlı olduğu yazılıdır Ancak buna işaret eden bir ize rastlanmamıştır İkinci katın ahşap olduğu ve günümüze gelemediği de düşünülmektedir

Trabzon Türbeleri


Ayşe-Gülbahar Hatun Türbesi (Merkez)


Trabzon il merkezi, Orta Hisar’ın batısında, Hatuniye (Büyük İmaret) Camisi’nin doğusunda, Sultan II Beyazıt’ın eşi, Yavuz Sultan Selim’in annesi Ayşe Gülbahar Hatun’un Türbesi bulunmaktadır Bu türbe, kitabesinden öğrenildiğine göre h911 (1505) yılında yaptırılmıştır

Prof Dr Haşim Karpuz’dan öğrenildiğine göre, kitabenin mealen anlamı şöyledir:

“Rum hanımı dünyadan ahiret semtine yüz döndürünce
Sonsuzluk tahtını ve devamlılık diyarını göze almak icab etti
Onun himmetinin yanağı dünyanın fani devletinden yanınca
Yüksek tensibe uyarak yüzünü devamlılık devletine koydu
Allah’ın feyzinden onun yüzüne devamlılık rahmeti inince
Vefat tarihi devamlılık rahmeti onun yüzündedir
Oldu
h911 (1505–1506)”

Ayşe Gülbahar Hatun Türbesi çeşitli onarımlar görmüş, ancak bu onarımlar yapının mimari özelliğini bozmamıştır

Türbe, sarımsı kesme taştan yapılmıştır Köşeleri 380 m genişliğinde sekizgen plânlı olup, üzeri sekizgen kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür Türbe içerisine sivri kemerli bir nişin içerisinde bulunan kapıdan girilmektedir İçeride mihrap nişine yer verilmemiştir Köşelerde sivri kemerli birer penceresi vardır Pencerelerin kemerlerinde gri taşlar dekoratif olarak kullanılmıştır Bezeme olarak içeride kalem işleri ile süslenmiştir

Türbe içerisinde iki mermer sanduka daha bulunmaktadır Bunlardan biri 1499 yılında ölen şehzade Salih’e, diğeri de Yavuz Sultan Selim’in 1503 yılında ölen kızı Kamer Sultan’a aittir Türbe dışına XIX yüzyılda Yusuf ve Asım Paşalar gömülmüşlerdir


Açık Türbe (Hamza Paşa Türbesi) (Merkez)

Trabzon il merkezinde, Küçük İmaret Mezarlığı’nda, Hamza Paşa Camisi’nin de doğusunda bulunan bu türbede üç mezar bulunmaktadır Bu mezarlardan birisi h 1148 (1735) tarihli Hamza Paşa’ya aittir Diğer iki mezarın kime ait olduğu bilinmemektedir Bu nedenle de bu türbeye Hamza Paşa Türbesi veya Açık Türbe ismi verilmiştir

Oldukça meyilli bir alana yapılan altıgen plânlı türbenin köşelerinde bir paye ve bunların üzerine de basık bir kubbe oturtulmuştur Siyah ve beyaz taşların alternatif biçimde sıralanmış oluşu kubbeye ilginç bir görünüm kazandırmıştır Osmanlı mimarisindeki baldaken tarzı bir türbedir


Osman Ağa Türbesi (Emir Mehmet Türbesi) (Merkez)

Trabzon il merkezi, Eski Kabak Meydanı’nda, Trabzon Lisesi’nin güneyinde Süleyman Paşa Camisi’nin 50 m doğusunda bulunan bu türbe kitabesinden öğrenildiğine göre Emir Mehmet için yaptırılmıştır Daha sonra yakınındaki Kadiri Tekkesi (Hatuncuk Camisi) şeyhi Osman Paşa 1877 yılında buraya gömülmüştür Bu yüzden de türbe Hem Osman Ağa’nın, hem de Emir Mehmet’in ismi ile tanınmaktadır Ancak Emir Mehmet ile ilgili kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır

Türbe kesme taştan sekizgen planlı olarak yapılmıştır Türbenin üzeri sekizgen kasnaklı bir kubbe ile örtülüdür Kuzeydoğudaki giriş kapısı sivri kemerli bir niş içerisinde yayvan kemerli mermer sövelidir Türbenin kapı ve pencereleri sağır sivri kemerler içerisine alınmıştır


Ahi Evren Dede Türbesi (Merkez)

Trabzon ili Boztepe Mevkii’nde, Ahi Evren Camisi’ne bitişik olan Ahi Evren Dede Türbesi, günümüzde önemli bir ziyaret yeridir

Kare plânlı türbenin üzeri kubbe ile örtülmüş, h1307 (1887–1888) yılında Hacı Hakkı Baba zamanında bugünkü şeklini almıştır Türbe içerisinde Ahi Evren Dede’den başka Hacı Hakkı Baba’nın ve onun oğullarının mezarları bulunmaktadır