|
Prof. Dr. Sinsi
|
Yeme Bozukluklarıyla İlgili Bilgilendirici Yazılar
Genel bakış
Beslenme bozuklukları, beslenme ve diğer davranışlarda ciddi bozukluklara neden olan aşırı kilo kaygısı ile kendini belli eder Bu bozukluklar, anoreksiya nervoza, blumiya nervoza ve aşırı yeme bozukluğunu içerir
Anoreksia nervoza Kendi kendini aç bırakmak anlamına gelen bu bozukluk, en alt düzeydeki vücut ağırlığını korumayı reddetme anlamına gelir Ciddi vakalarda anoreksi hayatı tehdit eder seviyeye gelebilir
Blumiya nervoza Bunda ilk olarak aşırı yeme ve daha sonra vücudu yenilen yemekten ya da beklenen kilo artışından temizleme çabaları görülür Bu hastalığa sahip insanlar normal kiloda olabilirler
Alemci yeme bozukluğu Kusmadan, sık sık ve aşırı yemek yeme ile özdeşleştirilmektedir
Beslenme bozukluklarının, aşırı yemeden kusma, çiğneme ve kusmadan tükürme ve aşırı kilo kaybı olmayan anoreksik davranış gibi farklı şekilleri de bulunmaktadır
Beslenme bozukluğu olan Amerikalıların çok büyük bir bölümü, 12-25 yaşları arasındaki bayanlardan oluşmaktadır Erkekler de beslenme bozukluğuna yakalanabilirler ama bu durum genellikle daha ender görülür Bunun tek istisnası, aşırı yeme bozukluğudur ve bu bozukluk kadınlarda olduğu kadar erkeklerde de görülür
Beslenme bozukluğunun tedavisi, beslenme eğitimi, psikolojik tedavi, aile danışmanlığı ve ilaçları içerir
MayoClinic
Yeme Bozukluklarında Tedavi
Yeme bozukluklarının tedavisi zorludur Bunun için tedavi ekibinde; primer tıbbi hekim, psikoterapist, psikiyatrist ve beslenme uzmanı yer alır Tedavide risk faktörlerinin, sürdürücü etmenlerin üzerinde de durulması gerekirTekrar beslenmeye başlama sırasında abdominal sıkıntılar olabilir Kabızlık sorunu sıktır, kabızlık tedavisinde laksatif ilaçların kullanımından mümkün olduğunca kaçınılmalı, eğer gerekiyorsa lifli gıdaların yenmesi ve mineral yağlar kullanılabilir Ancak sağlıklı yeme alışkanlığının yerleştirilmesi barsak hareketlerini düzenleyecektir
Yeme bozukluklarında menstrüel bozukluklar oldukça yaygındır BN olanlarda oligomenore, AN'da amenore yaygınlığı artar Bu semptomlar, muhtemel nutrisyonel defisite ve strese yanıt olarak GNRH'ın hipotalamik salınımındaki eksiklik nedeniyledir Normal kiloya dönüşle düzelmesi beklenir
AN'nın tedavisinde etkin psikofarmakolojik tedavi gösterilememiştir İlave psikiyatrik bozukluk var ise ilaç faydalı olabilir Önceden var olan OKB ve depresif bozukluk ilaçtan yararlanabilmektedir BN'de ise tersine ilaçlardan yarar görebilmektedir (SSRI gibi)
Kronik Problemler
Büyüme geriliği
Pubertenin duraklaması
Amenore, oligomenore
Pik kemik kitlesinin kazanılmasında bozulma
Serebral atrofi
Kronik renal tubuler bozukluklar
Kronik yeme bozukluğunda potansiyel irreversibl problemler
Büyüme geriliği
Anormal pubertal durumlar
Kemik kitlesini kazanmada sorunlar
Üreme kapasitesinde anormallikler
Serebral atrofi
Kronik renal tubuler hastalıklar
Ani ölüm
Özafagial, gastrik rüptur
Ventriküler aritmi (hipokalemi, uzun QT intervali ve torsades de points)
Tekrar beslenme hipofostatemisi, konjestif kalp yetmezliği
Yeme Bozukluğunun En Yaygın Semptomlarının Komplikasyonları:
Uzamış veya Aralıklı Gıda Kısıtlamalarının Komplikasyonları
Azalmış istirahat enerji tüketim semptom ve bulguları
(hipotermi, hipotansiyon, ortostatik kan basıncı değişimleri)
Amenore, olgomenore
Osteopeni, osteoporozis riski
Azalmış libido
Duygudurum, ve dikkat verme güçlükleri
Kusma Komplikasyonları
Elektrolit, asit-baz bozuklukları (hipokalemik, hipokloremik metabolik alkaloz)
Dehidratasyon
Dental mine erozyonu
Tükrük bezi büyümesi
Özafagial rüptür, kanama (akut)
Özafajit, irritabl barsak semptomları (kronik)
Ödem
Hipokalemik nefropati
Laksatif Kullanımının Komplikasyonları
Elektrolit, asit-baz bozuklukları (akut-asidosiz, kronik-hipokalemik alkalozis)
Dehidratasyon
Konstipasyon
Katartik Kolon
Ödem
Zayıflama Hapları Kullanımının Komplikasyonları
Artmış kan basıncı
Konvulziyonlar
Serebrovasküler olaylar
Miyokard enfarktüsü
Huzursuzluk, Anksiyete
Egzersiz Aşırı Yapmanın Komplikasyonları
Aşırı egzersiz injürileri (mikrotravma, stres kırıkları)
Amenore, oligomenore
Yeme Bozukluklarında Başlangıç Laboratuar Değerlendirmesi
Tam Kan Sayımı (Anemi ve nötropeniyi ekarte etmek için)
Biyokimya profili (elektrolitler, magnezyum, fosfor, transaminazlar, albumin, protein, BUN/kreatinin)
Tiroid İşlev testleri (düşük T3, Ötrioid sick sendromu)
EKG-aritmi, QTc anormallikleri
Akut faz reaktanları (Eğer tanı açık değilse ESR, CRP)
Yeme Bozukluğunda Anormal Olabilecek Laboratuar Testleri
FSH/LH, Östrodiol (Düşük değerlerde)
Gonadotropinler (Düşük değerlerde)
Kortizol düzeyleri (Yüksek değerlerde)
Serum Karoten (Yüksek düzeylerde)
Serum lipidleri, kolesterol (Yüksek değerlerde)
Mide boşalma çalışmaları (Normalden daha yüksek)
Kemik yoğunluk çalışmaları (Ostopeniyi gösterebilir)
Beyin görüntüleme (Azalmış beyin kitlesi)
Ekokardiyografi (azalmış kalp kitlesi ve azalmış kardiak output)
Pelvik ultrasound (Ovarian küçülme ve foliküler kistlerin azlığının görülmesi)
Devam eden süreçte aşağıdaki laboratuar testler istenir:
Yeme Bozukluğu Olan Hastayı İzlemede Faydalı Olan Laboratuar ve Radyolojik Testler
Tam kan sayımı
Serum elektrolitleri
İdrar elektrolitleri (Düşük klor kusmaya işaret edebilir)
Amilaz izoenzimleri (Yüksek tükürük izoenzimi kusmaya işaret edebilir)
Beslenme indikatörleri (örn Albumin)
Böbrek işlevleri
Gayta guaiac
Fenolftalein için gayta incelemesi
Kilo iyileşmesi olduğu halde amonere devam ederse, tiroid, prolaktin, LH ve Fsh bakılması
Kemik densitometrisi (osteopeni, osteoporoz)
Yeme Bozukluklarının Tıbbi Komplikasyonları:
Yeme bozukluklarının çeşitli tıbbi komplikasyonları olabilir her biri aşağıda tanımlanmıştır:
Yeme Bozukluklarında Tıbbi Sorunlar
Akut problemler
Sıvı ve elektrolit ve asit-baz dengesi anormallikleri
Kardiyak ritm bozuklukları
Gastroinestinal semptomlar
Gecikmiş gastrik boşalma
Konstipasyon
İrritabl kolon semptomları
Özafagial hastalık (Özafajit, rüptur)
Aile öyküsünde tam değerlendirme gereklidir Yeme bozukluğu olan hastaların aile ve yakın akrabalarında yeme bozukluğu, madde kötüye kullanımı veya Duygudurum bozuklukları çok sık olması nedeniyle buna yönelik sorgulanma yapılmalıdır Gıdalar ve kilo alımı konusunda ailenin kısıtlayıcı veya kontrol edici davranışları da yaygındır
Fizik muayene; olası organik nedenleri ve yeme bozuklukların komplikasyonlarını araştırmaya yönelik olmalıdır Aşağıda tabloda yeme bozukluklarında fizik muayenedeki ayrıntılar görülmektedir
Yeme Bozukluklarında Fizik Muayene:
Ortostatikler dahil nabız ve kan basıncı (bradikardi, kalori malnutrisyonunda ve dehidratasyonda ortostatik değişiklikler)
Vücut ısısı (kalorik malnutrisyonda hipotermi)
Beden Ağırlığı
Beden Kitle İndeksi
Fundoskopi (intrakranial kitleleri ekarte etmek için) ve görme alanı muayenesi (hipotalamik lezyonları ekarte etmek için)
Parotis bezi (kronik kusmada büyür)
Diş (Kronik kusmada diş minesinde erozyon)
Ergenlerde Seksiüel Olgunlaşmanın Derecelendirilmesi (Taner Evresi) (Malnutrisyona bağlı pubertal gecikmeler)
Kardivasküler muayene
Abdominal kitleler
Ekstremiteler, sıcaklık, ödem (kalori malnutisryonunda soğuk eller, ayaklar ve akrosiyanoz)
Labortauvar incelemeleri olası organik hastalıkları ve komplikasyonları araştırmaya yönelik olmalıdır Kaolrik malnutrisyon, ANda yaygın bir durum olup, başlangıç laboratuar test sonuçları genellikle normaldir Ancak zamanla anormallikler başlar BN olan hatsallar ciddi ve kronik hale gelmeden genellikle elektrolitler normal düzeyde çıkar Eğer hastaya testlerin sonuçlarının normal olduğu söylenirse, inkarını güçlendirebilir Doğru yaklaşım şöyle olmalıdır yapılan testler anormallik göstermiyor fakat yeme bozukluğu devam ettikçe tekrarlanması gerekir, fiziksel muyane ile saptanan malnutrisyonu laboratuar teyit etmeyebilir, bu sorun olmadığını göstermez Semptomlar kronik ise, minör anormallikler sergileyebilirler Kalori malnutrisyonunda nötropeni, anemi ve tiroid işlev anormalliklerinin hafif anormallikleri gözlenebilir Bunlar kilo aldırmanın ötesinde farklı tedavi genellikle gerektirmezler
--------------------
Çocuk ve Ergenlerde Yeme Bozuklukları- devam
Yeme Bozukluğu Öyküsü, Davranışsal Semptomlar
Besinler, kalori, kilo, yağ oranı ve perhiz ile aşırı iştigal etme
Kilo konusuna aşırı ilgi ve kaygı
Kilolu olmadığında bile perhiz
Kilolu olmasa bile şişman hissetme
Yemekten aşırı suçluluk veya utanma hissetme
Açlığı inkar
Normal miktarda yemiş olsa bile aşırı şişmiş hissetme
Aşırı egzersiz yapma
Sık sık tartılma veya vücut oranlarını ölçme
Yeme ritüelleri ve tuhaf yemeyle ilgili davranışlar
Gıda biriktirme veya atma
Başkaları birlikte ile yemekten kaçınma
Sekretif yeme
Yemeklerden sonra banyoya sık gitme
Kusma, laksatifler, egzersiz veya gıda kısıtlama yoluyla kilo kontrolünü sağlama
Sosyal ortamlardan çekilme
İrritabilite veya Duygudurum dalgalanmaları
Sıklıkla duygudurum kaymaları
Aşırı düzeyde kendini eleştirme
Arkadaşlardan kaçınma
Önceki hoşlandığı etkinlikleri yapmama
İmpulsif davranışların diğer tiplerini gösterme
Tıbbi öyküde yeme bozukluğuna eşlik edebilecek en önemli fiziksel semptomlarda gözden geçirilmelidir Hastalar bazen bu semptomları inkar edebilir veya önemsizmiş gibi davranabilirler Sık fiziksel semptomlar aşağıda gözlenmektedir
Yeme bozukluğu Öyküsü, Fiziksel Semptomlar
Kilo kaybı ve kiloda sık dalgalanmalar
Amenore veya oligomenore
Bayılacakmış durumu
Letarji, güçsüzlük
Deri kuruluğu
Ekstremite uçları mavimsi veya solukluk
Saç kaybı
Konstipasyon
Ödem
Azalmış Alım
Peptik ülser, özafagial hastalıklar
Malignansi
Kronik İnflamatuvar hasatalıklar
Bozulmuş Absorbsiyon
İnce barsak hastalıkları
Artmış Besin Kaybı
Persisten daire
Persisten kusma
Diabetes mellitus
Aşırı Enerji Gereksinimi
Hipertiroidi
Ateş
Malignansi
Parazitik enfeksiyonlar
Kolestasis veya pankreatik yetmezlik
Yeme bozukluklarında hastanın veya ebeveynin öyküde tanımladığı birçok davranışsal belirti vardır Aşağıdaki tabloda olan belirtiler organik hastalıktan ziyade yeme bozukluğunu düşündüren belirtilerdir
Bazı anne babalar farkında olmaksızın çocuklarıyla aynı fikirleri paylaşarak anorektik kimliğin gelişmesine müsaade edebilirler; diyet yiyecekleri alarak veya onları zayıf gösterecek giyecekler alarak vs
Yeme Bozukluğu Olan Çocuk ve Ergenlerin Başlangıç Değerlendirilmesi ve Bakımı
Tarama
Yeme bozukluğunun ve risk faktörlerinin taranması önemlidir, çünkü yaygın hastalıklardır ve erken müdahalenin yeme bozukluk döngüsünün değiştirmesi olasıdır Tarama süreci içinde aşağıdaki sorular sorulmalıdır:
Yeme Bozukluklarına Yönelik Tarama Soruları:
- Bugünlerde perhiz yapıyor musun? Sık sık perhiz yapar mısın?
- Vücut ağırlığından (kilondan) memnun musun? Değişmesini istiyor musun?
- Yiyecekler ve yiyecek seçimi hakkında ne düşünüyorsun? Keşke bunlar hakkında daha düşünsem aklınızdan geçer mi?
- Sıklıkla yapmayı arzulamadığınız fakat kilonuzu kontrol etmek için yaptığınız şeyler var mıdır?
- Yeme tarzınızı kontrol etmek istiyor musunuz? Yeme alışkanlığınızı biliyor musunuz?
Anne-Babalara Yönelik Tarama Soruları:
· Çocuğunuzun yeme alışkanlığında herhangi bir değişiklik var mı?
· Çocuğunuz kilosuyla aşırı ilgili mi?
· Çocuğunuz kilosunu kontrol altında tutmak için; perhiz yapma, sık sık tartılma veya aşırı egzersiz yapma gibi davranışlar sergiler mi?
· Çocuğunuz eskiye oranla daha az yiyor veya yemeklerde daha mı seçici?
Problem Olguların Değerlendirilmesi
Ebeveynler olası yeme bozukluğu olan çocuğunu tıbbi değerlendirme için hekime getirirler Ergenler genellikle yeme bozuklukları için anne babalarından yardım istemezler Çünkü ergenler bu konuda bir sorun olduğu konusunda anne babayla aynı görüşte değildirler Anne baba değerlendirme için getirdiklerinde; hasta düşünce, duygu ve davranışlarını açıklama yönünde işbirliğine açık olabilir veya inkar edebilir veya kızgın olabilir
Değerlendirme 4 temel sorunun cevabı aranır:
1 Semptom ve belirtileri izah eden biyo-organik hastalık var mı?
2 Semptom ve bulguların psikososyal bir açıklaması var mı? (yeme bozukluğu? Major depresyon? Başka?)
3 Eğer psikososyal bir açıklaması varsa (örn Yeme bozukluğu) ne tip ve hangi düzeyde müdahale gerektirir?
4 Tıbbi komplikasyonlar için ne tip ve ne düzeyde tıbbi bakım gereklidir? Stabilizasyon için hemen hospitalizasyon gerekli mi yoksa ayaktan takip etmek yeterli mi?
Kilo kaybı genellikle ana kaygıdır Kilo kaybına neden olabilecek organik hastalıklara yönelik sorgulama ve fizik muayene yapılması gereklidir Hekim, kilo kaybına neden olabilecek olası organik nedenleri dikkatlice değerlendirilmelidir Çocuk ve ergenlerde kilo kaybına neden olabilecek nedenler aşağıda sıralanmıştır:
Kilo Kaybının Tıbbi Nedenleri
AN olan bireyler obsesyonel ve mükemmeliyetçi olmaya eğilimlidir, olumsuz kendini değerlendirme ve güç duygularını tanımlamada zorluklar gösterirler Sonuçlar mükemmel olmadığında, kendi kontrolleri altında olmasa bile, kendilerini suçlamaya eğilimlidirler BN olan kızlar ve kadınların ise impulsif, kendini eleştirici ve kişiler arası ilişkilerle bağlantılı olarak disforik duygulanımları olduğu ileri sürülmektedir (Stein ve ark 2002)
Yeme bozukluklu çocuk ve ergenlerin çoğu diğer bir psikiyatrik bozukluk için ilave tanı alırlar
Yeme bozukluklarıyla ilişkili belirli aile özellikleri tanımlanmaktadır Ancak bu durum yeme sorunu nedeniyle sekonder olarak gelişmiş de olabilir Yeme reddine bağlı olarak aile hostil ve müdahaleci bir görünüme bürünebilir
Presipite Edici Faktörler: Gelişimsel Krizin Tetiklenmesi
Ergenlik, kimlik oluşumu ve otonominin sorgulandığı bir dönem olarak tetikleyici olmaktadır Ayrıca ergenlik döneminde, birey vücuduyla daha ilgili olmakta ve kaygılar taşımaktadır
Yaşam olayları diğer bir tetikleyici faktör olarak ortaya çıkabilir Taşınma, okul değişimi, aile üyesinin veya sevdiği hayvanın ölümü, anne-baba boşanması, yakın bir arkadaşıyla kavga etme veya arkadaşları içinde gülünç duruma düşme stresli yaşam olayları olarak gözlenebilir
Sürdürücü Etmenler
Tabi ki diğer risk etmenleri ve kişilik özellikleri hastalığın ısrarcı devam etmesinin nedeni olabilmektedir Ancak, en önemli sürdürücü olan biyolojiktir Devam eden kalori defisitlerine veya sık aralıklı kendini aç bırakma periyotlarına yanıt olarak; karakteristik psikolojik değişiklikler oluşur Deneysel olgularda ve obezite nedeniyle perhiz uygulayanlarda, süregen kalori malnutrisyonu; gıdalara ilgili obsesyonlara, gıdalarla ilişkili ruminasyonlara ve duygudurum değişikliklerine yol açar
Diğer sürdürücü faktör, sürdürülen perhize ailenin tepkisidir Yiyecek reddi güçlü bir emosyonel semptomdur, çünkü ebeveynliğin çekirdek yeterliliğine meydan okumadır Çocuğu besleme güçlükleri nedeniyle anne babalar kendi kendilerinden şüphe duyarlar Büyük olasılıkla yeme bozukluğunu sürdürücü veya kötüleştirici tavırlar sergilerler Çoğu anne baba aşırı duygusal olur, bazen kızgın, sıklıkla korkulu, bazen de deprese olurlar Bu tür tepkiler çocukla sağlıksız ilgilenmeye yol açar
|