Coğrafi Konum...

ÖZEL KONUM

Herhangi bir noktanın dünya üzerinde kapladığı alana coğrafi konum denir
Herhangi bir yerin kıtalara, denizlere, dağ sıralarına, boğazlara ,komşu ülkelere, ulaşım yollarına, yer altı ve yerüstü kaynaklarına göre olan konumu ve yükseklik değerleri özel konumudur
ÖZEL KONUM ÜLKELERİN; jeopolitik konumunu, iklimini, nüfusun dağılışını, yerleşme şartlarını ,turizm faaliyetlerini, ulaşım imkanını, ekonomik faaliyetlerini etkiler


TÜRKİYE'NİN ÖZELKONUMU VE SONUÇLARI

• Türkiye Asya, Avrupa ,Afrika kıtalarını birbirine bağlayan önemli bir kavşak noktasında kurulmuştur
• Asya –Avrupa arasında bir köprü durumundadır
• Stratejik önemi olan boğazlara sahiptir
• Petrol bakımından zengin ülkelere komşudur
• Asya Avrupa arasındaki en önemli ticaret ve ulaşım yolları Türkiye’den geçer
• Ortalama yükseltisi fazladır ve engebelidir Bu durum tarım, nüfus, sanayi, ulaşım ve yerleşmeyi etkiler
• Türkiye’nin gerçek yüzölçümü 814578 km² , izdüşüm yüzölçümü ise 779452 km² dir Aradaki fark ülkemizin engebeli olmasından kaynaklanır

Not
Bir yerin gerçek yüzölçümü ile izdüşüm yüzölçümü arasında fark fazla ise o yer engebelidir (Doğu Anadolu, Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde olduğu gibi) Fark az ise düzlüktür (Marmara, İç Anadolu ve GDoğu Anadolu bölgelerinde olduğu gibi)

MATEMATİK KONUM

Matematik Konum: Bir yerin enlem ve boylamlara göre dünya üzerindeki yeridir Bir başka ifade ile Ekvator’a ve Greenwich ‘e göre konumudur

Bir yerin matematik konumu ifade edilirken en uç noktalar ifade edilir
Örneğin: Türkiye 36° -42° kuzey enlemleri (paralelleri) ile 26°-45° doğu boylamları (meridyenleri) arasındadır

PARALELLER

• Ekvatora paralel olarak 1°lik açı aralıklarıyla çizildiği varsayılan dairelerdir
• Başlangıç paraleli Ekvator'dur ve en büyük paralel dairesidir (40076km) Dünyanın şeklinden dolayı Kutuplara gidildikçe çevre uzunlukları azalır

Ekvator: 40 076 km
30º : 34 700 km
60º : 20 000 km

• Kutuplara eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen hayali çembere Ekvator denir Ekvator yerküreyi Kuzey Yarımküre ve Güney Yarımküre olmak üzere iki eşit yarımküreye böler
• 90 tanesi Güney, 90 tanesi Kuzey Yarımküre'de olmak üzere toplam 180 tanedirler
• İki paralel arasındaki uzaklık her yerde 111 km dir
• Paralellerin derecesi kuzey ve güneye doğru artar
• Ekvator’la dönenceler arasında kalan paralellere alçak enlemler; dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere ise yüksek enlemler adı verilir

Bazı paraleller özel isimler alırlar
0° paraleli Ekvator
23° 27’ kuzey paraleli Yengeç Dönencesi
23° 27’ güney paraleli Oğlak Dönencesi
66° 33’ kuzey paraleli Kuzey Kutup Dairesi
66° 33’ güney paraleli Güney Kutup Dairesi
90° kuzey paraleli Kuzey Kutup Noktası
90° güney Paraleli Güney Kutup Noktası

PARALEL FARKI İLE UZAKLIK HESAPLAMA

Paralel farkı ile uzaklık hesaplanabilmesi için bize verilen merkezler aynı meridyen üzerinde olmalıdır Farklı meridyen yaylarında olduğunda açı farkı ortaya çıkar ve iki paralel arası 111 km den daha fazla olur

Paralel farkı bulunurken verilen merkezler aynı yarımkürede ise büyük olan enlem derecesinden küçük olan çıkarılır Farklı yarımkürede olurlarsa enlem dereceleri toplanır

A-B=? 50-20=30 paralel farkı
30 x 111= 3330 km
B+D=? 20 +15=35 paralel farkı
35 x 111=3885 km

ENLEM VE ETKİLERİ
ENLEM: Yerkürede herhangi bir noktanın ekvatora olan uzaklığının açı cinsinden değeridir

• Güneş ışınlarının düşme açısı kutuplara doğru küçülür Işınların atmosferdeki yolu uzar Tutulma artar ve sıcaklık ta kutuplara doğru azalır
• Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu kutuplara doğru azalır
• İklim ve bitki örtüsü kutuplara doğru değişir

Not
Enlem farkı arttıkça iklim ve bitki çeşitliliği artar KYK’de görülen iklim ve bitki türlerinin benzeri GYK’de görüldüğü için iki yarımkürede uzanan alanlardan sadece birisi alınır Özellikle iklim ve bitki çeşitliliği Ekvatoral ve Kutup kuşağı arasındaki geçiş özelliği taşıyan Orta kuşakta artmaktadır

• Tarımın yükselti sınırı, toktağan kar sınırı (Daimi kar sınırı), Orman üst sınırı ve yerleşme sınırı kutuplara doğru azalır

• Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar
• Gece gündüz arasındaki zaman farkı kutuplara doğru artar
• Dünyanın çizgisel dönüş hızı kutuplara doğru azalır

Aynı Enlem Üzerindeki Merkezlerde Ortak Özellikler

• Ekvatora ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar
• Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar
• Gece- gündüz süreleri birbirine eşittir
• Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır
• Aynı iklim kuşağındadırlar Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir (özel konumdan dolayı)
• İki meridyen arasındaki mesafe aynıdır
• Aynı tarihlerde aynı mevsim yaşanır

MERİDYENLER

Paralelleri dik olarak kesen ve kutuplarda birleşen hayali dairelere meridyen daireleri denir

• Başlangıç meridyeni Greenwhic’ tir Greenwhic’in 180 batısında ve 180 doğusunda olmak üzere 360 tane meridyen yayı vardır
• Her meridyen yayını bütünleyen diğer meridyene anti meridyen denir Doğu meridyenlerinin karşısında batı meridyenleri vardır ikisinin dereceleri toplamı 180 dir

• Kutuplarda birleştiklerinden;

a) Aralarındaki uzaklık Kutuplara gidildikçe azalırBundan dolayı aynı mesafe doğu-batı yönünde gidildiğinde Ekvatora yakın yerlerde geçilen meridyen sayısı azdır

İki Meridyen arası uzaklık
0° Ekvator: 111 km
30° enlemi: 96 km
40° enlemi: 85 km
60° enlemi: 55 km
80° enlemi: 19 km
90° enlemi: 0 km

b) Boyları birbirine eşittir

• İki meridyen arasındaki yerel saat farkı her yerde 4 dakikadır Dünya’nın kendi ekseni etrafındaki bir tam dönüşünün 24 saat olmasından dolayı 24x60 = 1440 dak 1440/360 = 4 dak)

Not
Meridyenler arasındaki uzaklık kutuplara doğru azalmasına rağmen yerel saat farkı aynıdır Bu durumun sebebi, çizgisel hızın kutuplara doğru azalmasıdır

• Aynı meridyen üzerindeki bütün noktalarda yerel saat aynıdır Ayrıca 21 Mart-23 Eylül günlerinde de güneş aynı anda doğar ve batar

BOYLAM VE ETKİLERİ



Boylam: Herhangi bir noktanın başlangıç meridyenine olan uzaklığının açı cinsinden değeridir
Boylamın tek etkisi yerel saat farkları oluşturmasıdır

YEREL SAAT HESAPLAMALARI

Yerel Saat: Bir yerin kendine özgü saatidir Güneşin ufuk çizgisindeki konumuna göre belirlenir Güneş ufuk çizgisinde en yüksek konuma geldiğinde o yerin yerel saati 12:00 dır Cismin gölgesi en kısadır Yerel saat güneş saati ile tespit edilir

Dünyamız kendi ekseni çevresinde batıdan doğuya doğru döndüğü için aynı enlem üzerindeki merkezlerden doğudaki bir merkezde güneş erken doğar, erken batar

Batıdaki bir merkezde ise geç doğar geç batar Bunun sonucunda doğudaki bir merkezin yerel saati her zaman daha ileridir

A-B=?
25-10= 15° Meridyen farkı
15x4= 60 dk= 1 saat
B+E=?
10+8= 18° Meridyen farkı
18x4= 72dk=1:12

GÜNEŞİN DOĞUŞ VE BATIŞI
Dünyamız ekseni çevresinde batıdan doğuya doğru döndüğünden güneş doğudaki merkezlerde erken doğar erken batar

Soru
Güneş, 21 Mart’ta 44º D meridyenindeki Iğdır’da 04:20 de doğduğuna göre, 29º D meridyenindeki İstanbul’da aynı gün saat kaçta batar?

ULUSAL SAAT (ORTAK SAAT)

Bir ülkenin kendisine en uygun meridyenin yerel saatini, bütün ülke sınırları içerisinde geçerli hale getirmesiyle oluşan saate ulusal saat veya ortak saat denir

Rusya , Kanada, Çin, ABD, Brezilya, Hindistan ve Avustralya gibi doğu batı yönünde geniş alan kaplayan ülkelerde birden fazla ortak saat kullanılmaktadır

Saat farklılıklarından ortaya çıkan karışıklıkları önlemek amacıyla uluslararası saat ayarlamalarına gidilmiştir Bunun için dünyamız 15°' lik meridyen yayları şeklinde 24 saat dilimine ayrılmıştır Her saat diliminde de tam ortadan geçen meridyenin yerel saati ortak kabul edilmiştir Saat dilimlerinde de başlangıç olarak Greenwich'in 7°30' doğusu ile 7°30' batısı kabul edilmiştir


Türkiye, ikinci ve üçüncü saat dilimlerinde yer almaktadır Güneş ışığından daha fazla faydalanarak enerji tasarrufu sağlamak için ileri ve geri saat uygulaması yapmaktayız İlkbahar-yaz dönemlerinde ileri (45° Doğu meridyeni-Iğdır), sonbahar-kış dönemlerinde geri saat (30° Doğu meridyeni -İzmit) uygulaması yapılmaktadır

TARİH DEĞİŞTİRME ÇİZGİSİ



Tarih değiştirme çizgisi olarak 180° meridyeni kabul edilir Bu meridyenin doğu tarafında batı meridyenleri, batı tarafında ise doğu meridyenleri bulunmaktadır Dolayısıyla batısında bir gün ileri, doğusunda ise bir gün geridir

Not
Tarih değiştirme çizgisi ve saat dilimleri ülke sınırlarına göre çizildiğinden meridyenlere tam uygun olarak uzanış göstermezler Girinti-çıkıntı oluştururlar
TÜRKİYE'NİN MATEMATİK KONUMU VE SONUÇLARI

• Kuzey Yarım Küre'de ılıman iklim kuşağındadır
• Dört mevsim belirgin olarak yaşanır (orta kuşakta olduğunu gösterir)
• Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla düşmez
• Yurdumuzda bir cismin gölgesi bütün yıl kuzeye düşer(kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Güney kıyılarımızın sıcaklığı kuzey kıyılarımızdan yıllık ortalamada 7-8°C daha yüksektir(kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Akdeniz'in tuzluluk oranı Karadeniz'den daha yüksektir(kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Kışın görülen yağışlar cephesel kökenlidir (orta kuşakta olduğunu gösterir)
• Yurdumuza kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürürken, güneyden esenler artırır(kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Deniz turizmi en erken Akdeniz Bölgesi'nde başlar(kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Yıl içinde en uzun gündüz ve gece yurdumuzun kuzeyinde yaşanır(kuzey yarım kürede olduğunu gösterir)
• Doğusu ile batısı arasında 19°'lik boylam farkı vardır Bunun sonucu olarak 76 dklık yerel saat farkı vardır (19x4=76 dk)