Hanlıklar - Kazak Hanlığı

Kazak Hanlığı 13 asırda kurulan Ak Orda'nın üzerine bina edilmiştir Asıl kurucusu Cengiz Hanın torunun Orda Ecen'dir 1227 tarihinde Cuci'nin ölümünden sonra Batu Han Altın Orda'yı sağ ve sol kanata ayırmıştır Ulus'un Batı kısmını kendisi idare etmiş ve Doğu kısmını da ağabeyi Orda Ecen'e vermiştir Bugünden itibaren Ak Orda diye adlandırılan Ulus'un merkezi şimdiki Balkaş gölünün etrafında yerleşmiş sonra Sığnak'a değiştirilmiştir 1395 yılında Emir Timur'un hakimiyeti altında kalmış 1428'den 1456'ya kadar Ebülhayır'ın idaresinde olmuştur 1456'da Barak hanın oğulları Kerey ve Canibek Ebülhayır'a isyan ederek "Yedi Su" etrafına göç etmişler ve kendi hanlıklarını ilan etmişler Böylece Ak Orda hanlığı tarih sahnesine tekrar çıkmış sonra da bu hanlık "Kazak Hanlığı" diye adlandırılmıştır

Hanlıklar - Kazak Hanlığı
Kazak Hanlığının Gelişmesi veya "Altın Devri" (15-17 yy): Ebülhayır Hanın iktidarına karşı ayaklanan Kazak boylarının Doğu Deşt-i Kıpçak'tan Batı Yedi Su yerine göç etmeleri Kazak Hanlığı kuruluşunun başlangıcı olmuştur

Kazak Hanlığında siyasi ve iktisadi yönden ilerlemeye ilk adım atan Kasım (1511-1523) Han olmuştur Onun Kazakların yaşadığı toprakları birleştirdiğini "Tarihi-Raşidi""Şeybaniname" vb tarihi eserler de açıklıyor Önceden Ak Orda'ya ait olan bütün toprakları kendi idaresi altında bulundurmuştur Orta Asya Edil etrafındaki hanlıklar ile Rus'larla ticari ve diplomatik ilişkiler kurmuş Kasım Hanı Batı Avrupa da tanımıştır Bunu o dönemde Avusturya dışişlerinde elçilik görevi yapan Sigizmund Gerberşteynkendi yazılarıyla destekliyor Kasım Han devrinde Kazak'ların ilk anayasası "Beş Yargı" yeniden düzenlenmiştir Göçebeler adet örf üzerine kurulan bu Anayasaya "Kasım Hanın Kaska Yolu" demişler Moskova elçisi Danila Kubin'in 1536'da Rus Çarına yazdığı mektubunda "Kazak Hanlığı Orta Asya Hanlıklarından daha kuvvetli" diyeyazmıştır

Kazak Hanlığı Haknazar Han (1538-1580) devrinde daha ileri gitmiştir Bu han Kazak-Kıgız Hanı ünvanını almıştır "Türk Tatar Tarihi" eserinde A Z Velidi: "Haknazar Kazak-Nogay Hanı oldu" demiş Kazak Hanlığı ekonomisi kuvvetlenmiş Orta Asya hanlıklarıyla yapılan dış politikada galip gelmiştirTevekkül Hanın devrinde (1586-1598) de Kazak Hanlığı dış politikada Rus'larla diplomatik ilişkilerde önemli rol oynamıştır
Tevekkül Han öldükten sonra yerine geçen Esim Hanın (1598-1628) şöhreti büyük olmuştur Kazak'ların barış içinde yaşamalarını ekonomik ticari ilmi sahalarda önemli gelişmeler sağlanmıştır "Esim Hanın Eski Yolu" diye adlandırılan Kazak'ların ikinci bir mükemmel Anayasasını yeniden düzenledi İç politikada Kazak sultanlarının bölünme hareketlerine engel olmuş Kazak Hanlığının bütünlüğünü korumuştur Dış savaşlarda (1635 16431652 yıllarında) Oyrat-Conğar'ları mağlup etmiştir

Kazak'ların bir araya gelerek birlikte hareket etmeleri Tavke Han (1680-1718) devrinde olmuştur Kazak'lar Tavke Hanı "Az Tavke" "insanoğlu'nun danışmanı" demişler Bu han bir merkezden idare etmek için yeni idari reformları idarecilik "Han Meclisi'ni" "Beyler Heyeti'ni uyguladı "Kasım Hanın Kaska Yolu" "Esim Hanın Eski Yolu" diyetanımlanan Kazak'ların Anayasalarını tekrar yenileyerek İslami şerii hükümleri kullanarak "Yedi Yargı" veya "Yedi Hakikat" diye adlandırılan Kazak'ların Anayasasını oluşturmuştur

Ak Orda'nın devamı olan Kazak Hanlığının 15-17 yy'da gerçek manada siyasi ekonomik ticari ilmi rolü büyük olmuştur Kazak'ların bu asırlardaki dini durumu hakkında ilmi araştırmalar yapılmamıştır Sadece ulaşabildiğimiz kaynaklarda Ak Orda devrinde tasavvufi faaliyetlerin önemli katkısı olduğu meşhur Şeyh Baba Kemalüddin Sığnakî'nin Şeyh Uluğ Bilgi'nin tesirlerinin büyük olduğu bilinmektedir Sırderya nehri etrafında Batı Kazakistan'da 300'den fazla sûfîlerin ocakları (tekkeleri) bulunduğu bilinmektedir