|
Prof. Dr. Sinsi
|
Sporda Sa?lyk Ve Beslenme - Sporcu Hastalyklary
Genel Bilgiler
Sportif yaralanmalar, genelde spor dallaryna özgü özellikler içerir Çe?itli spor dallaryndan bazy örnekler verirsek, ?öyle bir tablo ile kar?yla?yryz:
Ege Üniversitesi Typ Fakültesi Ortopedi ve Travmatoloji Klini?i’nde 1983-87 yyllary arasynda yapylan bir ara?tyrmada, be? yyllyk periyot süresince klini?e ba?vuran 1560 spor yaralanmasy vakasy incelenmi?tir Yaralanmalaryn yüzde 22’si kontüzyon (ezilme), yüzde 20’si fraktür (kyryk) olarak bulunmu?tur En syk yaralanan bölgenin ise yüzde 60 ile alt ekstremite (alt taraf) oldu?u belirlenmi?tir Ayryca sporcularda sportif yaralanmalaryn dy?ynda, bir de overuse (a?yry kullanma) kökenli çok sayyda yaralanma görülmektedir
Girgin, futbolcularda genellikle syyryklar, ezikler, yüzeysel ekimozlar (çürükler), basit kas travmalary, kas kramplary, basit ayak bile?i burkulmalary, basit burun kanamalary, bel ve syrt bölgesinde geçici yaralanmalar, boyun bölgesi travmalary, ka? ve ba? bölgesi yaralanmalary görüldü?ünü belirtmektedir Dagarov ve Slanchev ise ara?tyrmalarynda, futbolcularda syklykla distorsiyon (burkulma), kontüzyon (ezilme), menisküs lezyonlary ve kas rüptürlei (kopmalary) görüldü?üne de i?aret etmektedir Futbolcularda syk görülen yaralanmalardan biri de kasykta uylu?un iç-üst kysmynda meydana gelen a?rylardyr Burada futbolcularyn dizlerinin tam ekstansiyonda iken (gerilmi? iken) baca?yn kalça ekleminde a?yry abduksiyonu (uzakla?masy) ile dirence kar?y topa çykarak savunma yapmasy, yada bu pozisyonda topa kayarak müdahalesi adduktör (yakla?tyrycy) kaslaryn a?yry gerilmesi ve hareketin sonucu tendon (ba?) kopmalaryna veya kemiksel de?i?ikliklere neden olur
Basketbolcularda ise yumu?ak doku lezyonlary (kontüzyon, hematom, yüz yaralanmalary, lif kopmalary, kramplar vb), eklem travmalary (ba? lezyonlary, menisküs lezyonlary, omuz çykyklary), kyryklar ve büyük yaralanmalar görülebilmektedir
Ko?ucular üzerinde yapylan bir çaly?mada da sporcularda en çok kas ve tendon zorlanmalary, eklem ve ba? yaralanmalary ile menisküs lezyonlary görüldü?ü saptanmy?tyr Bunlaryn nedeni olarak da antrenman (yanly? antrenman, a?yr antrenman ve antrenman syrasyndaki ani de?i?iklikler), anatomik faktörler ile ayakkaby ve zemin gösterilmi?tir
Halterde daha çok yumu?ak doku yaralanmalary syklykla görülmektedir Bu yaralanmalar haltercilerin gövde ve gö?üs kafesi kaslarynda, syrt kaslarynda ve el bile?inde ortaya çykabilir
Boks özelinde ise en çok yaralanan bölge yüzdür Bilindi?i gibi boks sporunda öncelikle yumruklaryn hedefi yüz ve çenedir Bu nedenle yüzde hafif ekimozlardan (çürüklerden) ba?lamak üzere, önemli kyryklara ve yüzdeki organlaryn ciddi yaralanmalaryna kadar de?i?ik derecelerde yaralanmalar görülebilir En çok yaralanma kas yarylmalarydyr Ayryca ikinci planda ve zamanla olu?an yaralanma ise boksörlerde burun kemi?inin kyrylmasy, çökmesi ve burundaki konkalaryn deviasyonudur Bilindi?i gibi boksta geçici ?uur kayyplary syk görülür Bu alynan darbenin ?iddetine, sporcunun dayanyklyly?yna ve tecrübesine ba?ly olarak farkly sürelerle devam eder Geçici ve kalycy beyin zedelenmeleri boksta görülen olaylardyr
Judocularda el bile?i ve parmakla ilgili yumu?ak doku yaralanmalary, diz bölgesinde sathi syyryk, intra ve ekstra artiküler hematom (eklem içi ve dy?yna kan birikmesi), ba?, kapsül ve menüsküs lezyonlary (yaralanmalary) ile çe?itli kafa travmalary görülebilir
Kayakçylarda ise ayak bile?i yaralanmalary, krus (bacak) yaralanmalary, diz eklemi yaralanmalary, kafa travmalary, omurga yaralanmalary, donmalar ve ultraviyole yanyklary görülmektedir
1-Spor sakatly?y nedir?
Spor sakatlyklary genel olarak sportif aktiviteler syrasynda meydana gelen her türlü hasaryn kolektif adydyr Groh’a göre spor yapan 40 ki?i ba?yna a?a?y yukary büyük bir kaza, 4000 ki?ide bir sakatlyk durumu ve 40 000 ki?ide bir de ölüm vakasy dü?er Spor dallaryna göre kazalarda ba?ta %10 ile futbol gelmektedir bunu % 6 ile güre? % 3ile hentbol ve boks izler atletizmde % 1 kayakta ise % 0 5 tir
2-Spor sakatlyklarynyn nedenleri nelerdir?
Spor sakatlyklarynyn olu?ma nedenlerini iki ana grupta toplayabiliriz Bunlar internal (ki?isel) ve eksternal (çevresel) nedenlerdir
Ki?isel nedenler: Fiziksel eksiklikler, fiziksel uygunluk ‘aerobik dayanyklylyk, kuvvet, sürat, beceri, çeviklik), psikolojik faktörler ‘konsantrasyon, riski kabullenme), fiziksel yapy ‘boy, kilo, eklem stabilitesi, vücut ya? dokusu yüzdesi), ya?, cinsiyet
Çevresel nedenler: Sporun tipi, sportif aktivite süresi, hadisenin yapysy, rakibin ve takym arkada?larynyn rolü, zeminin durumu, y?yk, emniyet tedbirleri , yava?lama için yeterli mesafe, malzemeler, iklim ko?ullary ‘ysy, nem, rüzgar) antrenör, maç yönetimi ‘kurallar ve hakemlerin kurallary uygulamasy)
3-Spor sakatly?ynyn ciddiyeti nedir?
Bir spor sakatly?ynyn ciddiyet derecesini anlayabilmek için alty temel olguyu de?erlendirmek gerekir Bu olgular; spor sakatly?ynyn tabiaty, tedavi ?ekli ve süresi, sporda uzak kalynan süre, kaybedilen i?günü, kalycy hasar, maliyet Y?te, bir spor sakatly?ynyn ciddiyeti bu olgularyn tek tek ele alynyp, de?erlendirilmesi sonucu anla?ylyr
4-Spor sakatlyklarynyn önlenmesindeki genel kurallar nelerdir?
Öncelikle ilk yapylmasy gereken konu sporcularyn periyodik sa?lyk kontrollerdir Bu kontroller ile sezon ba?ynda sporcunun mevcut durumu ortaya konulur Eksiklikleri belirlenir ve o eksikliklerin giderilmesi için gerekli önlemler hekimin önerisi çerçevesinde alynyr Bu noktada belirlenen eksiklikler hem fizyolojik parametreler, hem fiziksel uygunluk, hem de direkt sa?lyk ile ilgili eksiklerdir
Spor sakatlyklarynyn olu?masynda en önemli etkenlerden biri yetersiz ysynmadyr Bu nedenle ysynmaya, özellikle stretch ‘germe) egzersizlerine büyük önem verilmelidir
Burada fiziksel aktivite sonrasy yapylacak so?uma da önem ta?ymaktadyr Her aktivite sonrasy mutlaka so?uma da önem ta?ymaktadyr Her aktivite sonrasy mutlaka so?uma egzersizleri yapylmalydyr
5-Kas yorgunlu?u nedir?
Antrenmansyz sporculara da a?yr ve aly?mamy? kas kasylmalaryndan 1-2 gün sonra ortaya çykar
Ayny zamanda a?yr sportif yary?malardan sonra da sporcularda görülen akut (kysa süreli) kas a?rylarydyr Söz konusu kaslar her hareket denemesi syrasynda ve dokununca a?ryly, bazen ?i? ve serttir Sporcular arasynda “hamlyk” olarak adlandyrylyr
Kas yorgunlu?u ile ilgili çe?itli hipoaaaler ortaya sürülmü?tür Bunlardan bazylar ?unlardyr:
a aaaabolizma bozuklu?u hipoaaai: Laktik asit (süt asidi) ve di?er asitli aaaabolizma artyklarynyn birikmesi
b Yltihap hipoaaai: Aseptik, asidoza ba?ly iltihap
c Kas sertle?mesi hipoaaai: Kasyn a?yry derecede sertle?mesi
d Mekanik hasar hipoaaai: Kas zorlanmasy, kas gerilmesi
Kas yorgunlu?unun özellikle negatif i? (fren görevi) yapan kaslarda meydana geldi?i gözlenmi?tir
6-Kas yorgunlu?u nasyl atlatylyr?
Kas yorgunlu?unun hiçbir tedavi yapylmadan, salt istirahat ile 3-4 gün içinde geçti?i ve a?rylaryn dindi?i bilinmektedir Bu konudaki hyzlandyrycy genel önlemler olarak ?unlar önerilebilinir:
a Sauna, b 26-28 derece sycaklykta yüzme havuzu, c Söz konusu kaslar üzerine ylyk yslak kompresler, hafif masaj antifilojistik ilaçlar (voltaren, tilcotil gibi) antioksidan C ve E vitamini
7- Strain (Kas gerilmesi) nedir?
Kas gerilmesinde her zaman geri dönü?ü (reversibl) bir i?levsel kas yaralanmasy söz konusudur Bu noktada ani eksantrik (kasyn boyunun uzady?y) kas faaliyeti syrasynda kas elastikiyetinin synyryna eri?ti?i, fakat bu synyryn a?ylmady?y bir durum söz konusudur Bu synyryn a?yldy?y noktada artyk kas gerilmesinden söz edilemez, o zaman kas zorlanmasy veya parsiyel kas yyrtylmasyndan söz edilir Kas gerilmesi kas liflerine paralel meydana gelir Özellikle de kas-tendon ba?lanty bölgelerine rastlar
8-Kas zorlanmasy nedir?
Burada birkaç veya birçok kas lifi anatomik olarak zarar görür Kas zorlanmasynda kas liflerinin sykly?y ve elastikiyeti zorlanyr Ba? dokusu ve tek tek kas lifleri kopar Kasyn devamlyly?y korunur
9-Parsiyel (Kysmi) kas yyrty?y nedir?
Burada kas lifi demeti büyük oranda zarar görür Parsiyel (kysmi) kas yyrty?ynda yerinde kas liflerinin büzülmesi söz konusu olur Parsiyel (kysmi) kas yyrty?y maksimum kontraksiyon (kasylma) syrasynda olu?ur Bunu uyaran etken, tek tek kas liflerinin geriliminin ani de?i?imi ile ortaya çykan hareket uyumsuzlu?udur Bu de?i?im iki etken sonucu olu?ur:
a Kuvvetli direnç
b Zyt kaslaryn kontraksiyonu
10-Kas yyrtylmasy nedir?
Kas yyrtylmasynda elle hissedilebilen ve gözle görülebilen bir kas erimesi söz konusu olmaktadyr Kas yyrtylmasy birdenbire olur ve buna ilgili kas gruplarynda ?iddetli a?ry e?lik eder Kas yyrtylmasynyn nedenleri iki tanedir:
a Maksimal kontraksiyonda (kasylmada) hareket koordinasyonsuzlu?u
b Kasylmy? kasyn ?iddetli bir dirence kar?y ani hareketi
11-Kas yyrty?yny hazyrlayycy etkenler nelerdir?
Bu etkenler dört ana ba?lyk altynda toplanabilir Bu ba?lyklar syrasyyla ?unlardyr:
a So?uk ve kaslaryn yetersiz kanlanmasy (yetersiz ysynma)
b Lokal ve genel a?yry yorgunluk
c Yetersiz antrenman düzeyi
d Yary?ma öncesi yapylan yetersiz hazyrlanma
12-Myositis ossificans (Kas kemikle?mesi) nedir?
Kas kemikle?mesi gizli kas yaralanmalarynyn istenmeyen sonuçlaryndan biridir: Burada bir kas yaralanmasynyn, çe?itli nedenlerle tam olarak tedavi edilmemesi sonucu kas içinde kemi?e benzer bir yapy olu?ur Kysaca iyi tedavi edilmemi? kontüzyon ve hematomun syk rastlanan bir komplikasyonudur Bu da kasyn ait oldu?u eklemde a?ry ve çaly?ma bozuklu?una yol açmasy demektir
13-Kas kemikle?mesi neden olu?ur?
Kas kemikle?mesi a?a?ydaki nedenlerden olu?ur:
a Tam iyile?memi? kas yaralanmasyna yüklenilme
b Nedbe olu?masyny önleyecek ilaçlaryn o dönemde lokal olarak kullanylmasy
c Yen kas zorlanmasy ve kanamalara neden olabilecek ?ekildeki masajlar, yanly? masaj
14-Kas kemikle?mesi genelde nerede görülür?
Kas kemikle?mesi genelde sporcularda M Quadriceps femoris (Dörtba?ly uyluk kasy) ile kalça adduktörlerinde (baca?yn içeriye do?ru kapanmasy) görülür
15-Eklem faresi nedir?
Eklem faresi, herhangi bir nedenle bir kykyrdak parçasynyn kopup, eklem içinde hareket etmesidir Sonuçta bu olu?um eklem fonksiyonlaryny bozar
|