Einstein'in Atatürk'e Mektubu

Cumhuriyet rejiminin henuz on yasinda oldugu

gunlerdeki Turkiye ile 83 yasindaki

Cumhuriyet Turkiyesi'nin farki :



Alman fizikci Albert Einstein'in

Mektubunda belirlenmistir



Dunyanin gelmis gecmis en buyuk dáhilerinden

olan Alman fizikci Albert Einstein,

17 Eylul 1933'te Ankara'ya,

basbakanliga gonderdigi ve

"Sadik hizmetkáriniz olmaktan seref duyuyorum"

sozlerinin yeraldigi mektubunda,

Hitler'in iktidara gelmesinden sonra

Almanya'da calismalarina imkán kalmayan

degisik meslek gruplarindan 40 bilim adami icin,

Turkiye'den is talebinde bulunuyor



Einstein'in ricasi Ataturk tarafindan kabul edilmis

ve bu bilim adamlarinin tamami Turkiye'ye gelerek

Universite Reformu'nda gorev almislardi

Almanya'da 1932 sonbaharinda yapilan

genel secimleri, Adolf Hitler'in Nasyonal

Sosyalist Partisi, yani Naziler kazandi ve Hitler,

1933'un 30 Ocak gunu basbakanliga getirildi

Naziler'in hedeflerinden biri, Yahudiler'in,

oncelikle de Almanya'daki Yahudiler'in

koklerinin kazinmasiydi

O tarihten birkac sene once baslamis olan

Yahudi karsiti hareketler Naziler'in iktidari

elde etmelerinden sonra daha da artti ve

cok sayida Yahudi, Almanya'yi terketti

Ayrilma hazirligi yapan Yahudiler arasinda

dunyanin onde gelen bilim adamlari da vardi

ve Albert Einstein da onlardan biriydi

Berlin Universitesi'nde hocalik yapan ama

kisa bir muddet sonra artik ders veremeyecegini

farkeden Einstein, 1933 ilkbaharinda Almanya'dan

ayrildi, Fransa'ya gecti ve Paris'teki

"College de France"da hocalik etmeye basladi

Bu sirada, Nazi tehdidi altinda bulunan

Museviler'in himayesi maksadiyla

"Yahudi Nufusu Koruma Gruplari Birligi"

ismini tasiyan ve kisa adi "OSE" olan bir kurum

olusturulmustu

Birligin merkezi Paris'te idi ve

seref baskanligina da Albert Einstein getirilmisti

Albert Einstein, 1933'un 17 Eylul'unde

Ankara'ya iste bu sifatla,

yani "OSE'nin seref baskani"

olarak bir mektup gonderdi

Einstein, "Turkiye Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu

Baskanligi"na, yani Basbakanliga hitaben son derece

nazik bir dille yazdigi mektubunda Almanya'daki

bazi kanunlar dolayisiyla cok sayida Alman bilim

adaminin mesleklerini icra edemez hále geldiklerini

soyluyordu

Bilim adamlarinin calisabilecekleri

bir ulke aradiklarini da anlatan Einstein,

40 kisilik bir uzman listesi hazirladiklarini yaziyor,

bu kisilerin hicbir karsilik beklemediklerini anlatiyor

ve Turk Hukumeti'nin sozkonusu bilim adamlarini

kabul etmesi halinde sadece insani bir faaliyette

bulunmus olmakla kalmayacagini,

Turkiye'nin bu kabulden buyuk kazanc saglayacagini da

ifade ediyordu

Einstein, simdi Basbakanliga bagli olan

"Cumhuriyet Arsivi"nde muhafaza edilen

17 Eylul 1933 tarihli mektubunu yazdigi sirada,

basbakanlik makaminda İsmet Bey (İnonu) vardi

Belgenin uzerinde yeralan ve İsmet İnonu'nun

elyazisiyla olan nottan anlasildigina gore,

İnonu, 9 Ekim gunu mektubu "Maarif Vekáleti'ne",

yani Milli Egitim Bakanligi'na havale etti

Milli Egitim Bakani, o tarihte Resid Galip Bey idi

Albert Einstein'in mektubunun alt kisminda ve

yan tarafinda elyazisiyla uc madde halinde

yazilmis bazi notlar bulunuyor

Resit Galip Bey'e ait bu notlarda gecen

"Teklif, mevzuat-i kanuniyemizle degildir",

"Bunlari bugunku seráite (sartlara) gore

kabule imkán yoktur" seklindeki ifadelerden,

teklifin bakanlik tarafindan ilk asamada

kabul edilmedigi anlasiliyor

Ancak, Turkiye'nin bu tarihten hemen sonra

40'tan fazla Alman bilim adamini davet edip

universitelerde gorevlendirmesi ve

Universite Reformu'nun da bu sirada yapilmasi,

Milli Egitim'in karsi ciktigi teklifin kabulunde

cok daha yuksek bir makamin,

yani bizzat Reisicumhur Mustafa Kemal'in

devreye girmesinin etkili oldugunu dusunduruyor



Bu konudaki bir diger kanit da,

Princeton Universitesi'nde 1949 yilinda Einstein ile

gorusen İstanbul Teknik Universitesi'nin emekli

hocalarindan Prof Dr Munir Ulgur'un gectigimiz hafta

Cumhuriyet Gazetesi'nin Bilim Teknoloji Dergisi'ne

yaptigi aciklama



ProfMunir Ulgur, aciklamasinda Einstein'in

gorusme sirasinda Ataturk'u kastederek :

"Dunyanin en buyuk liderine sahipsiniz

1933'teki universite reformunuz sirasinda beni de

ulkenize davet etmisti" dedigini naklediyor



Bu ifadeler, Alman bilim adamlarinin Turkiye'ye

dogrudan dogruya Ataturk'un talimatiyla gelmis

olduklarini gostermektedir

Albert Einstein'in 73 seneden buyana arsivimizde

durmasina ragmen kimselerin farketmedigi

bu mektubunu bulma serefi, dostum Mesut İlgim'a ait

Uzun seneler devam eden profesyonel yoneticilik

faaliyetinden sonra emeklilik gunlerini arastirmacilikla

geciren Mesut Bey,

simdi Hitler'den kacarak İstanbul'a

gelen profesorlerden olan maliyeci Fritz Neumark'in

Turkiye gunlerini anlattigi "Bogazici'ne Siginanlar"

isimli eserini Almanca'dan Turkce'ye cevirmekle mesgul

Mesut İlgim, Einstein'in mektubunu daha once de yayinlanan

ama az sayida basilan bu hatiralardan hareketle,

genis bir arastirma yapmaya basladigi sirada bulmus


iste, Cumhuriyet rejiminin henuz on yasinda

oldugu gunlerdeki Turkiye ile 83 yasindaki Cumhuriyet

Turkiyesi'nin arasindaki fark



ilki, Einstein'in dostlari icin is talebinde bulundugu,

buyuk gelecek vaadeden genc bir devlet;



Digeri ise gundemini sadece kadinlara mahsus parklarin,

cuppeli namazlarin yahut kadin eli sikmanin gunah olup

olmadiginin tartisilir hále getirildigi bir ulke

Einstein, Ataturk'un davetini bir Turk bilim adamina aciklamisti

ALBERT Einstein ile gorusen az sayidaki Turk bilim

adamlarindan biri, İstanbul Teknik Universitesi'nin

elektrik-elektronik bolumunun emekli hocalarindan

olan Prof Dr Munir Ulgur idi

Profesor Ulgur, Einstein ile 1949 yilinda,

Birlesik Amerika'daki Princeton Universitesi'nde biraraya

gelmisti

Prof Munir Ulgur, Cumhuriyet Gazetesi'nin

Bilim Teknoloji Dergisi'ne gectigimiz gunlerde

verdigi mulákatta, Einstein'in 1933 yilindaki Universite

Reformu sirasinda Ataturk tarafindan Turkiye'ye

davet edildigini soyledigini anlatmisti



Einstein, bundan 57 sene onceki gorusme sirasinda

Ulgur'e "Biliyor musunuz, dunyanin en buyuk liderine

sahipsiniz" demis ve daveti kabul etmemesinin sebebini de

"İmkánlar cok fazla oldugu icin burayi tercih ettim"

sozleriyle aciklamisti

Mektup söyle :


'Ben, sadik hizmetkáriniz

Prof Albert Einstein'

"Ekselánslari,

'OSE' Dunya Birligi'nin seref baskani olarak,

Almanya'dan 40 profesorle doktorun bilimsel ve

tibbi calismalarina Turkiye'de devam etmelerine

musaade vermeniz icin basvuruda bulunmayi

ekselanslarindan rica ediyorum Sozu edilen kisiler,

Almanya'da halen yururlukte olan yasalar

nedeniyle mesleklerini icra edememektedirler

Cogu genis tecrube, bilgi ve ilmi liyakat sahibi

bulunan bu kisiler, yeni bir ulkede yasadiklari

takdirde son derece faydali olacaklarini ispat edebilirler

Ekselanslarindan ulkenizde yerlesmeleri ve calismalarina

devam etmeleri icin izin vermeniz konusunda basvuruda

bulundugumuz tecrube sahibi uzman ve seckin

akademisyen olan bu 40 kisi, birligimize yapilan

cok sayida basvuru arasindan secilmislerdir

Bu ilim adamlari, bir yil muddetle,

hukumetinizin talimatlari dogrultusunda

kurumlarinizin herhangi birinde bir yil boyunca

hicbir karsilik beklemeden calismayi arzu etmektedirler

Bu basvuruya destek vermek maksadiyla,

hukumetinizin talebi kabul etmesi

halinde sadece yuksek seviyede bir insani faaliyette

bulunmus olmakla kalmayacagi, bunun ulkenize de

ayrica kazanc getirecegi umidimi ifade etme

curetini buluyorum

Ekselanslarinin sadik hizmetkari olmaktan seref duyan,

Prof Albert Einstein"