Kooperatif Nedir ?

**Prof. Dr. Sinsi** · 06-27-2012

KOOPERATİFİN FAYDALARI

- Kooperatifçilik "Birlikten kuvvet doğar

Bir elin nesi var, iki elin sesi var" atasözümüz de belirtildiği gibi bir güç odağı ve iktisadi faaliyetler için bir baskı aracıdır

- Kooperatif, fertlerin tek tek altından kalkamayacakları işleri gerçekleştiren mükemmel bir dayanışma kuruluşudur

- Kooperatifçilik gelir dağılımından zarar görenlerin, bu zararlarını etkisiz hale getirmede (dağıtımda) denge oluşturan bir teşekküldür

- Kooperatifçilikle, maddi ve manevi ihtiyaçların en az gider ve maliyetle ortakların ayağında giderilmesi mümkün olabilmektedir

Diğer bir ifadeyle üretici ile tüketici arasındaki kademeler kooperatifler vasıtasıyla ya tamamen kalkmakta veya en aza inmektedir

- Kooperatifçilikle, emek ve ürünün gerçek değerini bulması sağlanabilir

Diğer bir ifadeyle kooperatifler fiyatın oluşmasında üreticinin zararlarının bertaraf edilmesinde bir sigorta görevi ifa eder

- Kooperatifler bencilliği (egoizm) önler

Kendi çıkarlarını hesaba katmadan başkaları lehine karşılıklı olarak çaba harcanmasına hizmet eder

Bu fonksiyonlarıyla kooperatifler insani ve ahlaki kuruluşlardır

- Kooperatifleşmeyle israf önlenir

Maliyet düşer, üretim artar ve verimlilik yükselir

- Kooperatifler birer demokrasi okuludur

Seçimle göreve gelip, seçimle görevden ayrılma sayesinde toplum ihtiyaçlarına daha kısa sürede cevap verme, insana hizmet konusunda en güzel fırsatları veren kurumlardır

- Tüketici güvenilir, kontrolden geçmiş besin maddelerine kavuşmuş olur

- Pazarda fiyatların aşırı derecede yükselmesine kooperatifler engel olur

Bu suretle tüketicinin korunmasına hizmet edilmiş olur

- İstihdam sağlanmasında kooperatifler büyük rol oynayabilir

Bütün ülkeyi kaplayacak tesisleri, fabrikaları, emtia depoları, satış mağazaları ve eğitim kurumları ile kooperatifler işsizliğe karşı düşünülecek çarelerin birisi, belki de en etkilisidir

KOOPERATİF KURULUŞ İŞLEMLERI

Tarımsal amaçlı kooperatifler, tarımsal bir faaliyeti gerçekleştirmek üzere köy, belde ve ilçe gibi yerleşim merkezlerinde kurulabilmektedir

Kuruluş işlemlerine geçmeden önce bu bölümde geçecek bazı kelimeleri ve anlamlarını açıklayalım

Kooperatif ortağı kimdir? Tüketici veya üretici olarak veyahut ekonomik ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bir kooperatifi oluşturan insanlardır

Müteşebbis heyet nedir? Kooperatif kurmak üzere bir araya gelen 75 kişiden oluşan topluluk

Anasözleşme nedir? Kooperatifin unvanı, yönetim merkezi, çalışma konuları ile uygulayacağı hükümleri sırasıyla ve yazılı olarak gösteren maddelerin hepsine denir

Kuruluş Etüd Raporu Nedir? Kooperatifin kurulacağı yerleşim merkezi/ merkezleri hakkında tarımsal potansiyel, alt yapı ve sosyo- ekonomik durum hakkında bilgi veren araştırma raporudur

Kuruluş Sermayesi Teslim Tutanağı Nedir? Kurucu ortaklar tarafından taahhüt edilen sermayenin 1/4`ünün Bakanlık İI Müdürlüğünce emanete alındığını gösteren belgedir

Bakanlık onayı nedir? Kooperatif kuruluşunun mevzuata uygunluğunu belirten anasözleşme üzerindeki Bakanlığın imza, onay kaşesi ve mühürüdür

Tescil nedir? Kooperatif unvanının ve anasözleşmesinin Mahalli Ticaret Sicil Memurluğuna kayıt ettirilmesidir

İlan nedir? Kooperatifin kuruluşunun, unvanının anasözleşmesinin Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilanen yayınlanmasıdır

KOOPERATİF KURARKEN HANGİ İŞLEMLERİ YAPARIZ ?

- Bir yerleşim merkezinde, tarımsal faaliyette bulunmak amacıyla kooperatif kurmak için (15) çiftçiden oluşan bir müteşebbis heyet teşkil edilir

- Müteşebbis heyette yer alan çiftçilerin imzasını taşıyan ve kurulacak kooperatif türüne göre kooperatif kurma talebini belirten dilekçeye ikametgah belgeleri eklenerek Bakanlık İI Müdürlüğüne verilir

- Kurulacak kooperatifin türüne göre Bakanlık İI Müdürlüğünce kooperatif kurulacak yerleşim merkezinin / merkezlerinin zirai kaynak ve potansiyeli, alt yapı, sosyo-ekonomik durumları etüt edilir

Tespitler "Kooperatif Kuruluş Etüt Raporu"nda belirtilerek Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü'ne bildirilir

- Kuruluş etüt raporu Bakanlıkça (Genel Müdürlük) değerlendirilip kooperatifin kurulması uygun görüldüğü taktirde yeteri kadar anasözleşme (kurucu ortaklara verilmek üzere) bir yazı ekinde İI Müdürlüğüne gönderilir

- Bakanlıkça gönderilen anasözleşmelerin tutarı (1 adedi 1

000

- TL

) kurucu ortaklarca Çiftçi ve Kooperatifçilik Tanıtma, Eğitim ve Ödüllendirme Fonu'nun T

C

Ziraat Bankası Ulus/Ankara şubesinin 30447-2744

4 nolu hesabına yatırılmasından sonra anasözleşmeler Bakanlık İI Müdürlüğünce kurucu ortaklara teslim edilir

- Anasözleşmelerde, kurucu ortaklar tarafından doldurulmak üzere boş bırakılan yerler usulüne uygun olarak doldurulur ve noter huzurunda imza edilir

- Her bir kurucu ortak tarafından peşin ödenen sermaye paylarından oluşan kuruluş sermayesi Bakanlık İI Müdürlüğünce emanete alınır

- Mevcut anasözleşmelere göre bir ortak kooperatife girerken en az (10) pay taahhüt etmek zorundadır

Bir ortaklık payının değeri 100

000

- TL

dır

Bı~na göre; bir ortak en az 1

000

- TL

taahhüt edecek ve i/4`ü olan 250

000

- TL

nı peşin ödeyecektir

- Hazırlanan kuruluş evrakları (anasözleşme, kuruluş sermayesi teslim tutanağı, anasözleşmelerin ücretinin yatırıldığına dair dekont ve diğer belgeler) Bakanlık İI Müdürlüğüne incelenmek üzere verilir

Eksik bulunmadığı taktirde kuruluş evrakı bir yazı ekinde kuruluş izni almak üzere Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü'ne gönderilir

- Bakanlığın kooperatife kuruluş izni vermesinden sonra kurucu ortaklar Mahalli Ticaret Sicili Memurluğuna müracaat ederek kooperatifin tescilini talep ederler

- Ticaret Sicil Memurluğu kooperatifin ünvanını Sicil Defterine kaydederek anasözleşmelere tescil şerhini verir

Ayrıca 1163 Sayılı Kanunun 3

maddesinde sayılan hususların ilanı için ilan beyannamesini tanzim eder

- Kooperatifin kuruluşuna ait ilan beyannamesinde belirtilen hususların Ankara'da yayımlanan Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi'nde ilan edilmesiyle kooperatifin kuruluşu hukuken tamamlanmış olur

- Kuruluş tescil ve ilanını gösteren belgelerle Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü'ne müracaat edildiğinde verilen talimat ile İI Müdürlüğünce emanette tutulan kuruluş sermayesi kurucu ortaklara iade edilir

KOOPERATİFÇİLİK İLKELERİ NELERDİR?

Milletlerarası Kooperatifler Birliğince (İ

C

A) 1937 yılında kabul edilen kooperatifçilik ilkeleri şunlardır:
1

Herkese açık üyelik (Serbest giriş-çıkış ilkesi)
2

Demokratik yönetim
3

Risturn (İşletme fazlasının ortaklara alışverişiyle orantılı olarak dağıtılması ilkesi)
Sermayeye sınırlı faiz ödenmesi
Siyasi ve dini tarafsızlık
6

Peşin satış
7

Eğitimin geliştirilmesi

PLANLI DÖNEM SONRASI (1961 VE SONRASI) KOOPERATİFLEŞME HAREKETİ

Bu dönemin en önemli özelliği kooperatifçilik konusu ilk defa Anayasada yer almıştır

Nitekim 1961 Anayasa'sının 51

maddesinde "Devlet kooperatifçiliğin gelişmesini sağlayacak tedbirleri alır" hükmüne yer verilmiştir

I

Beş Yıllık Kalkınma Planından başlayarak günümüze kadar olan dönemde kooperatifleşmenin öneminin kırsal kesime anlatılmasını kolaylaştırmak bakımından devlet çeşitli proje ve modeller geliştirmiştir

Bu modellerin ilki tek tip çok amaçlı kooperatif dediğimiz "Köy Kalkınma Kooperatifi" modelidir

Köy Kalkınma Kooperatiflerinin kurulmasına 1964 yılında başlanmıştır

Köy Kalkınma Kooperatiflerince uygulanacak projelere kaynak temin etmek için "Dış Ülkelere İşçi Göndermede Kooperatif Kuran Köylülere Öncelik Tanıma Projesi" geliştirilerek yürürlüğe konulmuştur

1965-1974 yılları arasında 1204 kooperatif projesine 42

277 kişilik işçi kontenjanı tahsisi yapılmıştır

1969 yılında 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu yürürlüğe konulmuştur

Bu kanunla kooperatifçilik çalışmalarında konu bazında ihtisaslaşma eğilimi başlamıştır

Ancak 1163 sayılı kanuna göre kurulan kooperatifleri tarımsal amaçlı kooperâtifler ve tarım dışı amaçlı kooperatifler olarak ikiye ayırmak gerekecektir,
Bugün tarımsal amaçlı kooperatifler Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ile tarım dışı kooperatifler ise Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ile ilgilendirilmiştir

Biz konumuz gereği bundan sonraki derslerimizde sadece tarımsal amaçlı kooperatiflere değineceğiz

TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLER HANGİLERİDİR?
1163 sayılı kanunla kurulan tarımsal amaçlı kooperatifleri 1988 yılına kadar şu ünvanları taşıyordu:
- Köy Kalkınma Kooperatifi
- Orman Köyünü Kalkındırma Kooperatifi
- Hayvan Üreticileri Tedarik ve Pazarlama Kooperatifi
- Su Ürünlerini Üretim ve Değerlendirme Kooperatifi
- Zirai Sulama, Toprak Muhafaza ve Arazi Islahı (Toprak-Su) Kooperatifi
- Pancar Ekicileri İstihsal ve Satış Kooperatifi
- Çay Ekicileri İstihsal ve Satış Kooperatifi Toprak ve Tarım Reformu Kooperatifi
- Elektrik Üretim Kooperatifi
olmak üzere (9) türden ibarettir

1988 yılına gelindiğinde o zamanki adıyla Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı'nın görev alanında bulunan (9) çeşit kooperatif sayısı yaklaşık 11

000 idi

1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'nun günün ihtiyaçlarına cevap verememesi, ekonomik faaliyetlerin serbest piyasa ekonomisi şartlarına doğru yönelmesi gibi sebeplerle 1988 yılında ve 3476 sayılı kanunla mevcut kanunda önemli değişiklikler yapılmıştır

KANUNDA YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLERİ NASIL ETKİLEMİŞTİR?

Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca, 3476 Sayılı kanunla yapılan değişikliklerin mevcut kooperatiflere yansıtılabilmesi için çalışma konuları aynı veya benzer nitelikte olan kooperatiflerin ana sözleşmelerinde birleştirme çalışmaları yapılmıştır

Buna göre 4 tip ana sözleşme geliştirilmiştir

Tarımsal kalkınma, Sulama, Su ürünleri, Pancar ekicileri kooperatifi bünyesinde toplanan kooperatifler aşağıda açıklanmıştır

1- TARIMSAL KALKINMA KOPERATİFİ
- Köy Kalkınma Kooperatifi
- Orman Köyünü Kalkındırma Kooperatifi
- Hayvan Üreticileri Tedarik ve Pazarlama Kooperatifi
- Çay Ekicileri İstihsal ve Satış Kooperatifi

2- SULAMA KOOPERATİFİ
Zirai Sulama, Toprak Muhafaza ve Arazi Islahı (Toprak ve Su) Kooperatifi

3- SU ÜRÜNLERİ KOOPERATİFİ
- Balıkçılık İstihsal Satış Kooperatifi
- Su Ürünlerini Üretim ve Değerlendirme Kooperatifi

4- PANCAR EKİCİLERİ KOOPERATİFİ
Pancar Ekicileri İstihsal ve Satış Kooperatifi
Ayrıca kanunda yapılan değişikliklerle; kooperatiflerin ve üst kuruluşlarının sağlıklı bir şekilde teşkilatlanabilmesi, ekonomik bakımdan güçlü bir yapıya kavuşması için ortaklık payının değeri yeniden düzenlenmiştir

Kooperatif ve üst kuruluş ilişkilerinin geliştirilerek kooperatif organlarının daha verimli çalışır hale getirilmesi sağlanmıştır

Denetim konusunda devletin denetimi yanında kooperatif ve kooperatif üst kuruluşlarının denetici organları kanalıyla bir oto-kontrol sisteminin kurulması hedeflenmiştir

KOOPERATİFLER KANUNU'NA GÖRE KURULUŞU YAPILAN TARIMSAL AMAÇLI KOOPERATİFLER HANGİLERİDİR?

1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu'na göre kuruluşu yapılan tarımsal amaçlı kooperatifler şunlardır:
1

Tarımsal Kalkınma Kooperatifi
2

Sulama Kooperatifi
3

Su Ürünleri Kooperatifi
4

Pancar Ekicileri Kooperatifi

TARIMSAL KALKINMA KOOPERATİFİNİN AMACI NEDİR?

Tek tip çok amaçlı kooperatif modelinin en güzel örneği olan; Tarımsal Kalkınma Kooperatifi'nin amacı;
- Ortaklarının tarımsal üretimlerini geliştirmek,
- İhtiyaçları ile ilgili temin, tedarik, işletme, pazarlama ve değerlendirme faaliyetlerinde bulunmak,
- Ortaklarının ekonomik ve sosyal yönden gelişmelerine yardımcı olmak, ekonomik gücünü arttırmak

- EI ve ev sanatları ile tarımsal sanayiinin gelişmesini sağlayıcı tedbirleri almaktır

Tarımsal Kalkınma Kooperatifi bu amacı gerçekleştirmek üzere ana sözleşmesinde 18 madde halinde yazılı bulunan çalışma konularından ortaklarına faydalı olabilecek herhangi birini/birkaçını seçer ve bu konuda en iyi şekilde hizmet vermeye çalışır

SULAMA KOOPERATİFİNİN AMACI NEDİR?

Sulama kooperatifinin amacı:
Devletçe ikmal edilmiş veya edilecek sulama tesislerinden veya her ne suretle olursa olsun tarım sahalarından çıkarılacak suyun ziraatta kullanılması ile ilgili arazi tesviyesi, tarlabaşı kanalları, tarla içi sulama ve drenaj gibi zirai sulama tesislerini kurmak,
Kurulmuş olan sulama tesislerini işletmek, işlettirmek ve bakımını yapmak ve yaptırmaktır

Sulama Kooperatifi bu amacı gerçekleştirirken Köy Hizmetleri teşkilatıyla işbirliği yaparak ortaklarına sulama konularında teknik yardım sağlar, münavebe bitkilerinin ekimi için yardımcı olur

SU ÜRÜNLERİ KOOPERATİFİNİN AMACI NEDİR?

Su ürünleri kooperatifinin amacı;
- Her türlü su ürünlerinin istihsal, işleme, depolama, pazarlama konularında ortaklarına hizmet vermek,
- Ortaklarının balık ve diğer su ürünlerini avlama faaliyetini düzenlemek ve yönetmektir

PANCAR EKİCİLERİ KOOPERATİFİNİN AMACI NEDİR?

Pancar Ekicileri Kooperatifinin amacı,
Toprak hazırlığı, ekim işleri, pancar ve diğer tarım ürünlerinin yetiştirilmesi, korunması, dekar veriminin arttırılması konularında gerekli tedbirleri alır ve ortaklarının yararlı bilgiler edinmesine yardımcı olur

Ortaklarını ilgilendiren tarımsal faaliyetlerin ve kooperatif amaçlarının geliştirilmesi yolunda şeker fabrikalarının merkez ve bölge teşkilatı ile ilişki kurarak gereğinde işbirliği yapmaktır

KOOPERATİFİN FAYDALARI

- Kooperatifçilik "Birlikten kuvvet doğar