Ülkemizin Komşuları

Tam Adı: İran İslam Cumhuriyeti
Yüzölçümü: 1 648 000 000 km²
Başkenti: Tahran
Para Birimi: İran Riyali
Dili: Farsça
Nüfusu: 66 622 704 kişi (2002 tahmini)
Ortalama Ömür: 7025 yıl (2002 tahmini)
Okur Yazarlık Oranı: % 721 (1994 tahmini)
Kişi Başına Düşen Milli Gelir: 6 400 $ (2001 tahmini)


Asya'nın güneybatısında yani Ortadoğu'da yer alan İran; kuzeyde Nahcivan, Ermenistan, Azerbaycan ve Türkmenistan, doğuda Afganistan ve Pakistan, güney ve güneybatıdan Basra Körfezi, batıda Irak ve Türkiye ile komşudur

Basra körfezine uzun bir kıyısı olan ülkenin toplam kıyı uzunluğu 2 440 km'dir Hazar Denizine olan kıyı uzunluğu ise 740 km'dir 5 440 km kara sınırı olan İran'ın; Türkiye ile 499 km, Ermenistan ile 35 km, Azerbaycan ile 432 km, Nahcivan ile 179 km, Türkmenistan ile 992 km, Afganistan ile 936 km, Pakistan ile 909 km ve Irak ile 1 458 km sınırı bulunmaktadır

Toplam 1 648 000 km² alan kaplayan İran 25° 05' K - 39° 42' K paralelleri ile 44° 02' D - 63° 20' D boylamları arasında yer almaktadır Ülke arazisinin 12 000 km² si göller oluştururken, 1 636 000 km² si kara yüzeyidir

Ülkenin en alçak yeri -28 m ile Hazar Denizi kıyısında yer alırken, en yüksek yeri 5671 m ile Demavent tepesidir


Zağros Dağları Üzerindeki Demavent Tepesi


İran adı, Persler tarafından verilmiştir ve Farsça Aryanam'dan gelişen bir sözcüktür ve anlamı "Arilerin Ülkesi" demektir Batılılar bölgeye Persia ya da Persis diyorlardı Ancak Persia ya da Persis sözcükleri, bölgede ülke ya da millet adı olarak hiç bir zaman kullanılmamıştır Pers ya da Fars, genelde körfezin doğusundaki eyaletin adı olarak kullanılmıştır İran adı; 1935 yılından sonra tüm Dünya ülkelerine kabul ettirilmiştir

En eski uygarlıkların bulunduğu İran toprakları, yaklaşık 10000 yılı bulan bir yerleşim alanı olma özelliğine sahiptir İran daha ilkçağlarda güçlü bir imparatorluktu Asırlar boyunca da çeşitli imparatorluk ve devletlerin baskılarına karşı koymuş bir devlet olarak ayakta kalabilmiştir I Darius zamanında, Nil ve İndus nehrine kadar uzanan sahaya egemen oldular Asur, Med, Sasani ve Romalılardan sonra ülke, Müslüman Arapların etkisinde kaldı Daha sonra ülkede Safavi Devleti kuruldu

1921'de General Rıza Pehlevi ile 1925'te başlayan monarşik yapıda Şah dönemi 1979'a Kadar sürdü Bu döneminde İran'da sanayi tesisleri, bankalar ve sigorta şirketleri kuruldu Ancak halka yönelik reformların yapılmaması ve dini liderlere karşı gösterilen sert tutum, ülkede sosyal istikrarı sağlayamadı İran'daki dini liderlerle yönetim arasında yoğun bir mücadele başladı Ülkede ardı arkası kesilmeyen gösteriler sonucu İran Şahı, M Rıza Pehlevi'nin ülkeyi terk etmesinden hemen sonra Fransa'da sürgün hayatı yaşayan ülkenin dini lideri Ayetullah Hümeyni İran'a döndü

1979'da İran İslam Cumhuriyeti ilan edildi Çok sayıda devlet adamı asıldı, yüz binlerce İranlı yurt dışına kaçtı İran İslam devrimi esnasında bir gurup devrim yanlısı İranlı öğrenci Tahran'daki ABD elçiliği 4 Kasım 1979'da basılarak elçilik görevlileri esir alındı Bunun üzerine ABD Başkanı Carter, ülkesinde İran'a ait hesaplara ve mallar el koydu; bazı Batılı ülkelerle birleşerek İran'a ekonomik ambargo uygulandı; ABD'deki İranlı öğrenciler ülkelerine gönderildi Batılıların devreye girmesiyle 52 Amerikalı esir 20 Ocak 1981'de serbest bırakıldı 2 Ocak 1981'de Ayetullah Hümeyni, İran devlet başkanı oldu


İran Rejiminde Dini Liderlerin Etkisi Çok Fazladır

1980'de Irak’ın İran’a saldırması ile başlayan ve Ağustos 1988'de sona eren İran-Irak savaşları meydana geldi Bu savaşta yaklaşık 100 bin insanını kaybetti

Haziran 1989'da Hümeyni'nin ölmesinden sonra devlet başkanları seçimle işbaşına gelmektedir 1997'de devlet başkanı seçilen M Hatemi ılımlı bir politika izleyerek ABD ile ülkesi arasındaki buzları çözmeye çalışmakta ve dini liderlerin ülke yönetimindeki ağırlığını azaltmaya uğraşmaktadır


Tahran'daki Hürriyet Anıtı


Tarihi Bam Şehri


Ülke toplam 28 bölgeye (vilayet) ayrılmıştır; Erdebil, Batı Azerbaycan, Doğu Azerbaycan, Buşehir, Cahar Mahal ve Bahtiyari, İsfahan, Fars, Gilan, Gülistan, Hamadan, Hürmüzgan, İlam, Kerman, Kermanşah, Horasan, Kuzistan, Kohkiluyeh ve Buyer Ahmad, Kürdistan, Luristan, Markazi, Mazandaran, Kazvin, Kum, Semnan, Sistan ve Belücistan, Tahran, Yezid, Zanjan



Anayasa:2-3 Aralık 1979'da kabul edildi ve revize edilerek Devlet Başkanının gücü arttırılıp Başbakanlık iptal edilmiştir

Adli Sistem: Hükümet anayasayı İslami hükümlere bağlamıştır

Oy Hakkı: 15 yaşını dolduran herkesin oy hakkı bulunmaktadır

Yürütme Dalları:
Devlet Başkanı: İslami Devrim Lideri Ayetullah Ali Hüseyin-HAMANEY (4 Haziran 1989'dan beri)

Seçimler: İslami Devrim Lideri din alimleri tarafından yaşamı boyunca göreve atanır Cumhurbaşkanı 4 yıllığına halk oyuyla seçilirSon seçim 8 Haziran 2001'de yapıldı Gelecek seçim 2005'te yapılacaktır

Seçim Sonuçları:Cumhurbaşkanı (Ali) Muhammed HATEMİ-Ardakani oyların % 77'sini alarak tekrar seçildi

Kabine:Bakanlar kurulu Mollaların onayıyla Cumhurbaşkanı tarafından atanır

Hükümetin Başı: Cumhurbaşkanı (Ali) Muhammed HATEMİ-Ardakani (3 Ağustos 1997'den beri); Cumhurbaşkanı 1 Yardımcısı Dr Muhammed Rıza ARİF-YEZDİ (26 Ağustaos 2001'den beri)





Cumhurbaşkanı Muhammed HATEMİ


Yasama Dalları: Parlemento yada İslami İstişare Meclisi (Meclisi Şura) 290 üyelidir ve üyeler 4 yıllığına halk oyuyla seçilirler

Seçimler: Son seçim Şubat-Nisan 2000'de yapıldı

Seçim Sonuçları: Şu an Parlamentoda Reformcuların 170, Muhafazakarların 45, Bağımsızların 10 koltuğu bulunmaktadır

Adli Dallar: Anayasa Mahkemesi

Politik Patiler ve Liderleri: 2000 başlarında 6 meclis seçimlerinde ortaya çıkan guruplar önemli bir başarı elde ettiler Bu guruplar; İmamın Çizgisinin Taraftarları, Özgür Düşünceliler Cephesi, İran İslami Katılım Cephesi, İtidal ve Gelişme Partisi, Tefsirin Hizmetçileri Partisi ve Fedakar Sofular Derneğidir

Politik Baskı Gurupları ve Liderleri: Faal öğrenci gurupları, "Güçlenen İttifak Örgütü" ve "İslami Öğrenci Birliği" dir İslami Cumhuriyetin dayandığı guruplar, "Hizbullah'a Yardım Edenler", "İslami Devrim Mücahitleri", "İmamın Çizgisinden Giden Müslüman Öğrenciler" ve "İslami Birlik Derneği" dir Yönetime muhalif gurupların başında ise "İran Kurtuluş Hareketi" ve İran Milli Partisi" gelmektedir Neredeyse tamamen yönetim tarafından baskı altına alınmış olan silahlı politik guruplar arasında; "Mücahit Halk Örgütü", "Halk Fedaileri", "İran Kürdistanı Demokratik Partisi" ve "Özgürlüğü Savunanlar Derneği" bulunmaktadır

Katıldığı Uluslar Arası Organizasyonlar: CCC, CP, ECO, ESCAP, FAO, G-19, G-24, G-77, IAEA, IBRD, ICAO, ICC, ICRM, IDA, IDB, IFAD, IFC, IFRCS, IHO, ILO, IMF, IMO, Interpol, IOC, IOM, ISO, ITU, NAM, OIC, OPCW, OPEC, PCA, UN, UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UPU, WCL, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WToO

Uluslar Arası Çevre Anlaşmaları:
Taraf Oldukdukları: Biyolojik Çeşitlilik, İklim Değişiklikleri, Çölleşme, Tehlikedeki Türler, Tehlikeli Atıklar, Denize Boşaltma, Nükleer Silah Denemeleri, Ozon Tabakasının Korunması, Sulak Alanlar Çevresel Değişiklikler, Deniz Hukuku, Deniz Yaşamının Korunması'nı imzaladığı halde henüz onaylamamıştır

Uluslar Arası Sorunları:
Anlaşmazlıklar:Irakla 1990'da diplomatik ilişkiler yeniden kurulmasına rağmen halen hem deniz hem kara hem de Basra Kanalı ve savaştan kaynaklanan diğer meselelerde münakaşalar devam etmektedir Birleşik Arap Emirlikleri Basra Körfezinde yer alan müşterek yönetimleri altındaki adaları işgale kalkıştıkları ve Büyük Tunb ile Küçük Tunb adalarını işgal ettiği gerekçesi ile Arap Birliği ve diğer uluslararası örgütlerden destek aramaktadır

İran Hazar Denizinin Azerbaycan, Rusya, Kazakistan, Türkmenistan ve İran arasında 5 eşit parçaya bölünmesinde ısrar etmesine karşılık, diğer ülkeler deniz tabanının sınır uzunluklarına eşit bölünmesi konusunda anlaşmışlardır İran'ın bütün tehditlerine rağmen Azerbaycan İran'ca tartışmalı kabul edilen sularda petrol aramaya devam etmektedir

Yasak İlaçlar: İran'da uyuşturucu madde kullanmak, bulundurmak ve ticaretini yapmak idamla cezalandırılmaktadır Bu ağır cezaya rağmen ülkede 18 milyon uyuşturucu bağımlısı olduğu tahmin edilmektedir Ortadoğu'da üretilen uyuşturucuların bir kısmı İran üzerinden Avrupa pazarlarına nakledilmektedir

Türkiye ile İran arasındaki siyasal ve kültürel ilişkiler yeteri kadar gelişmemiştir Bundan da İran’ın kendi siyasal rejimini ihraç etme girişimlerinin önemli payı olmuştur Ayrıca bu ülkenin Türkiye aleyhine faaliyet gösteren bölücü terör örgütlerini topraklarında barındırması ve onları desteklemesi de bu ilişkilerin gelişmemesinde önemli rol oynamıştır Iran, Türkiye'ye karşı her platformda ve her zaman düşmanca politikalar izleyen Yunanistan ile de çeşitli konularda zaman zaman ittifaklar yaparak, anlaşmalar imzalayarak Türkiye'ye karşı dostça olmayan davranışlar sergilemektedir


İran'ın yeryüzü şekilleri üç bölümde incelenir Bunlar; İç platolar, Dağlık alanlar ve Alüvyal kıyı düzlükleridir

Bütünü ile Alp-Himalaya kıvrım sisteminin içinde kalan İran toplam yüzölçümünün % 17'si, 2000 m'nin üzerindedir Bu bakımdan ülke morfolojisinde Alp paroksizması büyük ölçüde etkili olur Kuzey, batı ve doğudan dağlarla çevrili olan İç platoları, doğu kesimde Afganistan ve Pakistan sınırlarına doğru uzanan geniş düzlüklerle devam eder Hazar Denizi kıyısında Elburz, güney ve batısında Zagros dağları yer alır

Alp-Himalaya sisteminin bir bölümünü oluşturan Elburz ve Zagros sıradağları boyunca etkin fay hatları uzanmaktadır Bu fay hatları, zaman zaman etkin hale gelmekte ve yıkıcı depremlere yol açabilmektedir

Elburz Dağlarında volkan konilerinden oluşan bazı tepelerin (Damavend tepesi 5671 m) yüksekliği 5000 m'yi aşmaktadır Üzerinde, bir bölümü hala etkin olan birçok volkanik doruk bulunmaktadır







Elburz Dağları


Türkiye'deki Güneydoğu Toros dağlarının İran'daki uzantısını oluşturan Zagros Dağları, Basra Körfezi ve Umman denizi kenarları boyunca yükselir Kalkerli yapıda olan ve birbirine paralel üç sıra halinde uzanan yer yerde aralarında yüksek platoların görüldüğü Zagroslar, Mezopotamya ile iç plato arasında, genişliği 200 km'yi bulan yüksek bir duvar gibidir Burada yükselti 4000 m'yi aşar Zagrosların yükseltisi güneydoğuya doğru azalır





Zağros Dağları


Ülkenin iç kesimi yükseltisi 900-1300 m arasında değişen geniş bir platodan oluşur Kurak ve çorak olan platonun büyük bölümünde yer, yer yükseltisi 400-600 metrelere inen alçak alanlar ile karşılaşılır ki buraları çöller ile tuzlu bataklıklar, taş çakıl yığınlarından ibarettir Ayrıca bu platonun kuzeyinde bulunan Deşti Kebir ile güneyindeki Deşti-Lut çölleri dünyanın en kurak ve sıcak yerleridir

Platonun bazı yerleri Zagroslar ve Elburzlardan inen muvakkat akışlı akarsular ve yer altı sularının meydana getirdiği kaynakların bulunduğu alanlar tarımsal faaliyetin geliştiği nüfusun topladığı hatta büyük şehirlerin kurulduğu yerler olarak karşımıza çıkarlar İşte bu nedenledir ki ülkenin bütün tarihi boyunca dikkati çeken büyük şehirleri (Tahran, Hemadan, Kazvin, İsfahan, Şiraz) buralarda kurulmuştur Ortaçağ'da doğuyu batıya bağlıyan önemli kervan yollan da (İpek yolu, Baharatyolu) hep bu şehirler üzerinden geçmekteydi Gerçekten bu şehirler ülkenin uzun tarihi boyunca bir yandan ticaret bir yandan da sulama tesisleri ile genelde önemlerini korumuşlar, günümüze kadar gelmeyi başarmışlardır

Kuzeyde Hazargüneybatıda Basra Körfezi güneyde Umman denizi ile ülke uzun bir kıyı boyuna sahiptir Bu kıyılar fiziki yapı bakımından birbirlerinden çok farklıdırlar Kuzeydeki Hazar denizi kıyıları genelde alçak ve az girintili çıkıntılı düz kıyılardır Bu denizin yüzeyi, deniz seviyesinin 30 m kadar altındadır Kıyının hemen güneyinde yükselen Elbruz dağlarının yamaçları yağışların bol olması nedeniyle gür bir orman örtüsü ile kaplıdır Yağış değerleri bu kesimde 1500 mm'yi bulur Kıyı ile dağlar arasında olan saha geniş bir düzlük meydana getirdiğinden burada elverişli klimatik ve toprak şartlarına bağlı olarak, tarımsal faaliyetler yaygın, yetiştirilen kültür bitkileri ise çok çeşitlidir

Güney ve Güneybatıdaki Basra körfezi ve Umman denizi kıyıları ise genelde dağların kıyıyı yakından takip etmesi nedeniyle dik falezli yüksek kıyılar olarak karşımıza çıkarlar Bu kıyılarda kurak ve sıcak şartlar hakimdir Ancak Basra körfezinin kuzeyinde dağların kıyıdan uzaklaştığı geniş bir düzlük alanın ortaya çıktığı görülür ki burası geniş bir alüvyal dolgu sahasıdır Kuzistan havzası olarak da adlandırılan bu saha İran'ın zengin petrol yataklarının bulunduğu alandır Kıyıdaki Abadan Limanı ve İç kısımlardaki Dezful, Mescidi Süleyman, Ahvaz, Bandar Humeyni gibi merkezler şehirli nüfusun toplandığı noktalardır Kıyıdaki Buhşir Limanından Bender Abbas Limanı ve Hürmüz boğazının bulunduğu kesimlere kadar olan kıyı şeridi girintili çıkıntılı yüksek falezlidir Daha sonra Pakistan sınırına kadar olan kıyı boyu az girintili çıkıntılı olup aynı zamanda çok sıcak ve kuraktır Bu bakımdan bu kıyı boyu birkaç balıkçı köyü dışında nüfuslanmamıştır

İran, akarsu ve göller bakımından pek fazla zengin sayılmaz Zagros dağlarından kaynağını alan ve Şatt-ül Arap ile birleşerek, Basra körfezine dökülen Karun ırmağı en önemli ırmaktır Bu ırmak ulaşıma elverişlidir Ayrıca, Sefid, Zayende ırmakları da önemlidir Kuzeyde Elburz dağlarından kaynaklanan Sefid ırmağı, Gılan ovasını geçerek, Hazar denizine dökülür 1960 yılında tamamlanan Mencil'deki baraj, enerji üretimi ve sulama amaçlıdır

Isfahan ovasının can damarını oluşturan Zayende ırmağı, Zagros dağlarından kaynağını alır ve güneydoğu yönünde akarak, İç Plato kısmında yer alan Gavhane bataklığında kaybolur 1971 yılında Kuhreng barajının hizmete girmesinden sonra Karun ırmağının yukarı çığırının suları, tünellerle Zayende ırmağına boşaltılır Zayende ırmağına boşaltılan su, tarım arazilerinin sulanmasında kullanılır Dağlardan kaynağını alıp yüksek ovaya inen ve oradan çöllere akan kısa mesafeli akarsular, tarım bakımından önem arz ederler Bu tip akarsular, kaynak kısmında fazla su taşıdıkları halde, gittikçe tarımsal faaliyetler ve aşırı buharlaşma neticesinde suları azalır ve çöllerde, tuzlu bataklıklar oluşturarak kaybolurlar

Ülkenin gölleri genelde tuzludur En önemli göl, Urmiye'dir Bu gölün deniz seviyesinden yüksekliği 1230 m, yüzölçümü 3750 km2'dir Göl çok tuzlu olduğu için balık ve diğer deniz canlıları yaşamaz Başkent Tahran'ın güneyindeki Namak gölü, Elburz dağlarından kaynaklanan kısa mesafeli akarsularla beslenir Fars bölgesinde çanak biçiminde küçük havzalara rastlanır Bu havzalar, yağışlı mevsimlerde göl karakteri kazanırlar Seistan bölgesinde, akarsular genelde sığ ve geniş havzalarda toplanırlar, ancak diğer göllerin tersine suları tatlıdır

Doğal Afetler:Periyodik kuraklık, sel, toz ve kum fırtınaları, kuzeydoğu ve batı sınırı boyunca depremler

Çevre konusunda önemli noktalar:Özellikle şehir merkezlerinde taşıtlardan, rafinerilerin çalışma tarzından ve sanayi tesislerinden atmosfere bırakılan kirleticilerin yol açtığı hava kirliliği, orman ve meraların tahribi, çölleşme, Basra Körfezinde Petrol Kirliliği, kuraklık nedeniyle sulak alanların kuruması, toprak kirlenmesi (tuzlulaşma), içilebilir tatlı su kaynaklarının yetersizliği, lağım ve endüstriyel atıklar yüzünden su kirliliği, şehirleşme


İran’da, Basra Körfezi ve Hazar Gölü kıyıları dışında, Karasal iklim özellikleri etkilidir Yüksek plato özelliği gösteren ülkenin orta kesimlerinde büyük çöller (Deşti Lut, Deşti Kebir) oluşmuştur Basra Körfezi kıyılarında ise kışları biraz daha ılık olan, yazları çok sıcak ve nemli geçen tropikal iklim etkilidir

İran'ın iklimi, yeryüzü şekilleri ve coğrafi konumu ile sıkı ilişkilidir Kış aylarında ülkede, soğuk Sibirya yüksek basıncının beraberinde getirdiği kontinental kutbi hava kütleleri etkilidir Yaz aylarında ise ülkenin güneyinde derin bir alçak basınç merkezi oluşur ki buna bağlı olarak yazlar kurak ve sıcak, kışlar soğuk ve uzun geçer

Ülkenin doğusuna doğru gidildikçe, karasallığın şiddeti artar Kış mevsiminde sıcaklık değerleri çok düşer (-20 °C) Yaz sıcaklıkları ise, olağanüstü düzeyde artar Deşt-i Lut çölünde, dünyanın en yüksek sıcaklıkları ölçülmüştür (58 °C) Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı yıl boyunca yüksek değerler gösterir Yaz mevsiminden sonra aniden kış mevsimine geçilir Kış mevsimi, soğuk, sert ve yağışlıdır

Ülkenin iç kısımlarına çok az yağış düşer Elburz dağlarının Hazar'a bakan yamaçları fazla yağış alır (1300 mm) Ülkede genelde kış yağışları kar şeklindedir Zagros ve Elbruzlar çevresinde ise yükseltiye bağlı olarak sıcaklık farkı nedeni ile değişiklikler olur Bu bakımdan yağışların tutarı yer yer 1000 mm'yi bulur

Ülkenin güneybatısında Mayıs ile Eylül arasında saatte hızı 100 km'yi aşan "100 gün rüzgarı" denilen şiddetli ve sıcak rüzgarlar eser Bu rüzgarın estiği günlerde sıcaklık çok yükselir

Elburz ve Zagros dağlarında, ılıman Akdeniz iklimi şartlarına özgü ormanlar yer almaktadır Plato alanlarında step, çöl alanlarında çöl bitkileri yaygındır Güneydeki vahalarda hurma ağaçlan ve akarsu kenarlarında ılgın ağaç toplulukları görülür


Ülkenin Basra Körfezi Kıyılarında Hurma Bahçeleri Görülür



Ülkenin Bir Çok Yeri Kerman'da Görüldüğü Gibi Bitki Örtüsünden Mahrumdur

Eski İran bayrağında simgeleşen aslan, geçmişte ülkede çok sayıda yaşıyordu Ancak bu ve buna benzer yabani hayvanların sayıları, soyu tükenme noktasına gelecek kadar azalmıştır

Başkent Tahran'dır Önemli şehirlerinin bir kısmı, Zagros dağlarının eteklerinde bir zincir gibi dizilirler Isfahan (986000), Şiraz (848000) bunlardandır Diğer önemli şehirleri; Meşhed (1,4 milyon), Tebriz (971000), Ahvaz (380000), Kirmanşah (340000), Abadan (310000) ve Kum (290000) şehirleridir



Modern şehir yerleşmelerinin tersine, kırsal yerleşmeler oldukça gelenekseldir Köyler, genelde tezekten ve çamurdan yapılmış evler ve düzensiz sokaklar ya da küçük tarla içinde yapılmış ev ve eklentileri ile karakterize edilir

Ülkenin en büyük yerleşmesi başkent Tahran (6,5milyon), Elburz dağlarının eteğine kurulmuştur Şehrin çevresinde ise hemen çöller başlar Dağdan gelen kaynak suları, çınar ağaçlarının yer aldığı şehrin ana caddeleri boyunca yapılmış kanallardan akıtılır Tahran'da bankalar, ticarethaneler, dokuma, gıda, kimya ve elektrikli makine tesisleri görülür Buradan hava ve demir yolu ile ülkenin her tarafına bağlantı sağlanır


Tahran

Bir vaha şehri olan İsfahan, tarihi eserlerle (cami, saray) süslüdür


İsfahan'da İmam Mescidi

Meşhed, dini bir merkez olması yanında, geleneksel el sanatları, özellikle halı dokuma, altın mücevher, metal ve seramik işletmeleri ile de tanınır Bu kentte; şeker, çelik ve çimento fabrikaları ile bazı imalat sanayine ait tesisler kurulmuştur

İran Azerbaycanı'nın önemli şehri oları Tebriz'in etrafı dağlarla çevrilidir Burada mozaiklerle süslü binalar, camiler, ağaçlı geniş caddeler ve pazarlar görülür Gıda, dokuma, kimyasal madde üreten tesisler ve tabakhaneler yer alır


Tebriz

Kum ise kutsal sayılan önemli merkezler arasındadır