Çocuklarda Ateş ve Tedavisi

Çocuk hekimlerine en sık başvuru nedenini ateş oluşturmaktadır Çocuk muayeneleri ve acil servis başvurularının %10 ile %20 sinde esas yakınma nedeni ateştir



Vücut ısısında yükselme olarak tanımlanan ateş beyinde(hipotalamus)ki bir bölge tarafından kontrol edilmektedirVücut ısısı gün içerisinde değişim gösterirsede hipotalamus vücut ısısını oldukça dar bir aralıkta tutmaya çalışmaktadırKaraciğer ve kaslarda oluşan ısının düzenlenmesi yine aynı bölge tarafından kontrol edilmekte ve vücuttan ısı kaybını sağlayan deri ve akciğerler aynı mekanizma ile düzenlenmektedir



Vücut ısısında yükselme olarak tanımlanan ateş 3 değişik mekanizma ile ortaya çıkmaktadırEnfeksiyonmalignen si ve kollagen vasküler hastalıklarda santral sinir sistemindeki hipotalamik bölgedeki ateş merkezinde ısı yükselmesi olmaktadırBu tip ateşlerde ateş düşürücüler ve çevre ısısının düzeltilmesi ile ateş düşürülebilmektedirİkinci tip ateşte örneğin salisilat zehirlenmesihipertroidizm ve çevre ısısının arttığı durumlarda ısı kaybından fazla ısı oluşması söz konuşudur Üçüncü tip ateş'de ısı kaybında sorun vardır Bu duruma örnek olarak sıçak çarpmasıbazı deri hastalıkları ve zehirlenmeler verilebilirAteş düşürücüler ikinci ve üçüncü tip ateşlerde etkili değildir



Ateşin ortaya çıkması oldukça karışık bir mekanizma ile oluşmaktadırEksojen pirojenler (Bakterivirüsmantar enfeksiyonları ve bazı ilaçlar)fagositik hücreleri uyarmakta ve endojen pirojenlerin salınımına yol açmaktadırBu maddeler prostaglandin E2 uyarmakta ve prostaglandin E2'nin hipotalamusu uyarması sonucunda ateş ortaya çıkmaktadır Özette ateş oluşum mekanizması son derecede karışık bir sistemdirBurada kısaltılarak verilmeye çalışılmıştır ve bazı ayrıntılar atlanmıştır



Yukarıda oluşumun özetlemeye çalıştığım ateş klinikte bazı belirtilerle ortaya çıkmaktadırVücut ısısı yükselince başlıca dört evreden bahsedilebilir



1Evre-Prodromal dönem

Hasta kendini iyi hissetmez Vücut ısısı normaldir


2Evre-Titreme dönemi

Hasta üşür ve kendini soğuk hisseder vücut ısısı yüksektir


3Evre-Kızarma dönemi

Hasta kendini daha iyi hisseder deri sıcak ve kurudur


4Evre-Terleme dönemi

Bu evrede ise deri ıslak olupvücut ısısı düşmeye başlamıştır


Ateşin tanımı oldukça zordurVücudun çeşitli bölgelerinde ölçülen değerler farklı olduğu gibigün içindeki değerlerde de farklılıklar vardır

Rektal(Anus) 38 ° C


Ağız 375 ° C


Koltuk Altı 372 ° C


Kulak 38 ° C


Çocuklardaki ateşin başlıca nedeni enfeksiyonlardır


Viral ve bakteriyel enfeksiyonlar


Üst solunum yolu enfeksiyonları


Mide-bağırsak enfeksiyonları


Kulak enfeksiyonu


Krupbronşiolit ve diğer alt solunum yolu enfeksiyonları


İdrar yolu enfeksiyonları başlıca ateş nedenlerini oluşturmaktadır


Enfeksiyonların dışında aşı uygulamalarından sonrada ateş görülebilirAşılama sonrası gelişen ateş oluşumu ve görülme zamanı aşının tipine göre değişmektedir


Fazla giydirilen çocuklarda da ateş yüksek bulunabilir Çocuğun giysilerinin hafifletilmesi ile ateşin düştüğü görülürDiş çıkarma döneminde görülen ateş tartışılan bir konudur Genellikle diş çıkarmaya bağlı ateş yüksek bir ateş olmayıp kendiliğinden düzelmektedir



Ateşli çocuğun tedavisi konusunda tartışmalar mevcutturAteşin bir savunma mekanizması olduğu görüşü yanısıra ateş tedavisinin önemli olduğunu vurgulayan çalışmalarda vardır Ateşli çocuklar genellikle başlangıçta aileler tarafından önemsenmez ve evde tedavi edilmek istenirse de ateşli çocuğun değerlendirilmesi ve bu değerlendirmenin hekim tarafından yapılması son derece önemlidir


-Eğer bebek üç aydan küçük ve ateşi 38° C ise


-Üç aydan büyük bir çocukta ateş 38° C veya daha yüksek ve çocuğun görünümü iyi değilse


-Üç ay-otuz altı ay arasındaki bebek çocuklarda ateş 389° C ve üstünde ise


-Herhangi bir yaştaki çocukta ateş 40° C ve üzeri ise


-Çocuğun öyküsüne ateşli havale mevcutsa


-Ateşle birlikte döküntüleri mevcutsa


-Çocukta kronik hastalıklar örneğin;kalp hastalığıkanserlupus ve orak hücreli anemi tanısı ile takip ediliyorsa bu durumda çocuğun mutlaka bir hekim tarafından değerlendirilmesi gerekir



Ateşli çocukta yapılacak öncelikle yaklaşım ateşin düşürülmesidrBu durumda;


-Çocuğun giysileri çıkarınız veya azaltınız


-Çocuğun bulunduğu odayı serinletiniz


-Sıvı almasını artırınız


-Ilık suyla banyo yapmasını sağlayınız


Oda ısısının 22-23 °C ve banyo su ısısının 294 °C ve 322° C arasında olmasına dikkat edinizAteş yukarda belirttiğim işlemlerde düzelmez ve ateş yükselmeye devam ederse bu durumda Dr ile görüşünüz ve ateş düşürücülere başlayınızÇocuğunuzun dinlenmesini sağlayınız


Ateş düşürücüler(antipiretik)ajanla r ne şekilde etki etmektedir yan etkileri söz konusumudur ve veriliş yolları

(Tablo 1ve Tablo 2) de özetlenmiştir


Tablo1:Ateş düşürücü ajanların etkileri

Ateş düşürücü Ağrı kesici Ödem çözücü

etki etki etki

(Antipretik) (Analgezik) (Antinflamatuvar)

üüSalisilatlar : ++ + +



Parasetomol : + + sınırlı



İbuprofen : ++ + +



Ketoprofen : + + +



Nimesulid : ++ + +




Tablo2:Ateş düşürücü ajanların toksik etkiyan etki ve veriliş yolları




Toksik etki Yan etki Veriliş Yolu





Salisilatlar : Reye sendromu Mide-barsak kanama Tablet



Parasetomol : Karaciğer ve böbrek _ Şurup

Tablet



İbuprofen : Akut böbrek yetmezliği Az Şurup

Tablet



Ketoprofen : Akut böbrek yetmezliği ? veya az Şurup

Tablet



Nimesulid : Akut karaciğer ve + Şurup

böbrek yetmezliği Tablet





*Aspirin 18 yaşından küçük çocuklarda verilmesi;nadir ve ciddi bir komplikasyon olan Reye sendromu nedeniyle önerilmemektedir


*Ülkemizde çocuklarda Nimesulid kullanımına 2002 yılından sonra kısıtlama getirilmiştir



Çocuklarda ateşin düşürülmesi son derece önemlidirAilelerin ateş düşürme konusunda eğitilmelidir Ateş bir savunma mekanizması olmakla beraber ateşin oluşturduğu yan etkiler önemlidir



Ateşin oluşturduğu en önemli yan etki febril konvülziyon diye adlandırdığımız ateşli havalenin oluşumudurFebril konvülziyon vücut ısısının artması ile ortaya çıkar Çocuklarda görülme sıklığı %2 ile %5 arasında değişmektedir En sık görülme aralığı 6 ay -5 yaş olup 18ayda pik yapmaktadırBasitKomplike Epileptik formda febril konvülziyonlar görülebilirÖnemle üzerinde durulması gereken bir nokta febril konvülziyon ile epileptik nöbetlerin karıştırılmamasıdır



Febril konvülziyonlu çocuklarda ateş nedenini saptamak ve tedaviyi planlamak esastır 6ay-5 yaş arasındaki hastaların öykülerinde bir veya birden fazla febril konvülziyon öyküsü mevcut olsa biletedavide antikonvülzan ilaçların önerilmesi söz konusu değildir



Ateşli çocukta ateşin düşürülmesi son derece önemlidirYukarıda belirttiğim ateşin düşürülmesi metodların yanı sıra ateş düşürücüler de bu amaçla kullanılmaktadırAteş düşürücü ilaçlar arasında en çok kullanılan parasetamol ve ibuprofendir Ancak bir çok hastada bu ilaçların tek başlarına kullanılmalarının yeterli olmadığı görülmektedir Bu durumda ardışık antipiretik tedavi gündeme gelmektedir Ardışık antipiretik tedavisi konusunda bazı tereddütler olduğu şüphesizdirSonuçta oldukça karışık bir mekanizma ile ortaya çıkan ateşte ateşin düşürülmesi ve ateş nedeninin saptanması için hekime müracaatın en doğru yaklaşım olduğu unutulmamalıdır



Prof Dr Nuran GÜRSES Çocuk Hastalıkları