Menopoz ve hormon replasman tedavisi - Op.Dr. Süleyman Eserdag

**Prof. Dr. Sinsi** · 06-26-2012

Menopoz ve hormon replasman tedavisi

Tıp bilimindeki gelişmeler menopoz hastasının karşılaştığı problemlerin büyük bir kısmının estrojen eksikliğine bağlı olduğunu ortaya çıkarmıştır

Menopoz tedavisinde de temel prensip kadında eksik olan hormonların dışarıdan karşılanmasıdır

Bu şekilde menopozdaki hormon tedavisi aslında bir "eksik olanı yerine koyma (replasman)" tedavisidir

Menopozda hormon tedavisi ilk olarak 1960lı yıllardan itibaren kullanılmaya başlanmıştır

İlk başlarda eksik olan estrojen hormonu tek başına verilmiştir

Ancak günümüzde; yüksek dozda estrojenin diğer bir kadınlık hormonu olan progesteronla birlikte verilmemesinin beraberinde çeşitli riskleri getirdiği ortaya çıkmış ve bu aşamadan sonra estrojenin dozunun azaltılması ve beraberinde progesteron hormonunun verilmesiyle bu riskler ortadan kaldırılmıştır

Bu şekilde hormon tedavisi protokolü uygulanan kadınlarda menopoz şikayetlerinin ve kemik erimesi problemlerinin daha az görüldüğü tespit edilmiştir

Hormon Replasman Tedavisinin (HRTnin) Yararları Nelerdir?
Menopoz çağındaki bir kadın için HRTnin pek çok faydalı etkileri mevcuttur

Tüm bu yararları özetlemek gerekirse;

*Estrojen tedavisi etkisini en hızlı şekilde sıcak basmalarında gösterir

Menopoz sıcak basma şikayeti olan hastaların %75inde düzelme sağlar

*HRT uyku bozukluklarını düzeltir

*Menopoz döneminde ortaya çıkan anksiyete (sıkıntı), depresyon (içe dönüklük) ve hafıza bozuklukları gibi sorunlarda da etkilidir

*Alt ürogenital sistemdeki olumsuz değişiklikleri önlemek amacıyla bu dönemde kullanılan lokal veya sistemik estrojen; vaginal kuruluk, ilişkide ağrı hissi gibi atrofik vaginadan kaynaklanan problemleri ortadan kaldırır

*Alt idrar yollarında menopoz sonucu gelişen sık idrara çıkma (pollaküri), zor idrara çıkma (disüri) ve idrar kaçırma gibi şikayetlerde düzelme sağlar

*Estrojen eksikliği sonucu ciltte incelme ve kırışıklar artmaktadır

Ciltte kuruma, incelme, saçlarda kuruma ve tırnak kırılmaları gibi şikayetler menopozla birlikte ortaya çıkmaktadır

Estrojen tedavisi ile bu şikayetler geriler

*Hormon tedavisi alan kadınlarda kardiovasküler hastalık görülme riski % 50 azalır

Bu koruyuculuk en belirgin şekliyle kalp krizi riskinde azalma şeklindedir

Yine aynı şekilde serebral infarkt (beyin felci) gelişme riskini de azaltır

*HRT ile osteoporozun durdurulduğu ve bazı olgularda da tedavi edildiği iyi bilinmektedir

40 yaşlarında yaklaşık olarak her yıl kemik kitlesinin % 0

5ini kaybedilirken menopozla birlikte bu kayıp %3-4lere çıkmaktadır

Bu kayıp kemik metabolizmasında rol oynayan estrojenin eksikliğinden kaynaklanmaktadır

Menopozla beraber başlanan HRT ile kemik kaybı azaltılmaktadır

HRT alan kadınlarda kemik kaybı sonucu olan kalça kırıkları % 50 daha az görülmektedir

Hormon tedavisine ne zaman başlanmalıdır?
Klasik yaklaşım, adet kesilmesinden hemen sonra veya cerrahi menopoza giren hastalara ameliyatlarından 10-15 gün sonra Hormon Replasman Tedavisine (HRT) başlanmasıdır

Ancak bir çok kadında menopoz öncesi dönemde henüz adet görüyorken sıcak basmaları ve terleme başlamıştır

Bu gün iyi biliyoruz ki estrojen eksikliğine bağlı vucut değişiklikleri özellikle kemik erimesi son adeti görmeden 1-2 yıl önce başlamaktadır

Bu nedenle menopozlu yıllara yaklaşmış gecikmeli adet gören ve sıcak basması gibi yakınmaları olan kadınlara HRT adet kesilmesinden önce de başlanabilir

Premenopoz yıllarında doğum kontrol hapı kullanan kadınlarda menopoz tedavisine geçme zamanı da önemlidir

Çünkü doğum kontrol hapları da estrojen ve progesteron içerse de hormon dozu menopozlu yıllara göre fazladır

Bu ilaçlar kullanıldığı sürece adetler düzenli olarak görülecek ve menopoza girilse de fark edilmeyecektir

Bununla birlikte tam olarak menopoza girmemiş bir kadında menopoz hormon tedavisinin gebelikten koruyucu etkisi yoktur

Bu nedenle 40lı yılları aşmış olan ve doğum kontrol hapı kullanan kadınların yılda bir kez hormon ölçümü yaptırarak menopoza girip girmedikleri öğrenmelidirler

Menopoza girildiği hormon testleri ile gösterilen kadınlarda doğum kontrol hapları kesilerek çok daha düşük dozda hormon içeren HRT başlanmalıdır

Menopozda HRT amacı ile kullanılan ilaçlar doğum kontrol haplarına oranla yaklaşık olarak dörtte bir oranında hormon içerirler

Hiç tedavi almamış ve menopoza yıllar önce girmiş olan bir kadında da HRT (Hormon Replasman Tedavisi) başlanabilir

Hormon tedavisine başlamadan önce hangi tetkikler yapılmalıdır?
Aslında Hormon tedavisine başlamadan önce yapılan tetkiklerin bir çoğu, bu yaş grubu içindeki kadının risk altında olduğu hastalıkları taramak amacıyla yapılmaktadır

Tedavi öncesi tüm hastaların ayrıntılı bir anamnezleri (tıbbi öykü) alınarak; şeker hastalıkları, hipertansiyon gibi sistemik rahatsızlıkları, kanser öyküleri, ailedeki kanser öyküleri, daha önce HRT alıp almadıkları, kullandığı ilaçların olup olmadığı açılarından detaylıca sorgulanır

Daha sonra olabilecek gizli veya aşikar bir hastalığı ortaya koymak için genel bir sistemik muayeneye geçilir

Bu fizik muayenenin içersinde;

*Boy kilo ölçümü
*Tansiyon ölçümü
*Akciğer ve kalp muayenesi
*Karın muayenesi yeralır

Sistemik muayeneyi takiben hasta jinekolojik muayene ve değerlendirmeye alınarak üreme organlarına ait herhangi bir patoloji varsa saptanmaya çalışılır

Jinekolojik muayenede ilk önce Vulva, vagina ve serviks olası patolojiler açısından incelenir

Bu arada rahim ağzı (serviks) kanserinin tarama testi olan servikal "Pap smear testi" için örnek alınıp patoloji laboratuarına gönderilir

Rahim ve yumurtalığa ait herhangi bir tümör muayene sırasında saptanabilse de yapılan transvaginal ultrason (vajen içi ultrasonu) ile kesin netlikte ortaya konur

Transvaginal ultrason ile uterusun (rahimin) kas tabakası değerlendirilir, buradan gelişen myomlar varsa saptanır

Ayrıca rahim kanserinde ultrason bulgusu olarak "endometrium" denilen rahim iç zarında kalınlaşma olur

Bu nedenle endometrium kalınlığı ölçülerek rahim kanseri taraması yapılır

Endometrium kalınlaşmış şekilde gözleniyorsa buradan yapılacak bir biyopsi (parça alımı) ile patolojik yönden değerlendirilir

Yumurtalıklar da yine transvaginal ultrasonla net bir şekilde değerlendirilir

Yumurtalığa ait kist tümör gibi patolojiler rahatlıkla tespit edilir

Kadın üreme organlarının muayenesinden sonra "meme muayenesi" de yapılarak muayene bitirilir

Daha sonra hastadan çeşitli laboratuar ve görüntüleme tetkikleri istenir

Bunlar:

Tam kan sayımı

Tam idrar tetkiki

Sedimantasyon

Lipid profili (total kolesterol, trigliserid, HDL, LDL)

Açlık kan şekeri

Karaciğer fonksiyon testleri (SGOT SGPT)

Böbrek fonksiyon testleri (BUN, Kreatinin, Ürik asid)

Kemik markerları (Kalsiyum, Fosfat, ALP, Osteokalsin)

Gaitada gizli kan

Kemik Mineral Dansitometrisi (KMD)

İki taraflı Mamografi dir

Mamografide şüpheli bulgusu olanlarda meme ultrasonu da yapılabilir

Hormon tedavisi özellikle kimlere uygulanmalıdır?
Günümüzde menopoz patofizyolojisinin daha iyi anlaşılması ile birlikte menopozda estrojen ve progesteron hormonu kullanım alanlarını genişletilmiştir

*Sıcak basmaları ve terleme şikayeti olanlarda
*Ruhsal değişimler, anksiyete (sinirlilik), irritabilite, hafıza zayıflığı ve konsantrasyon güçlüğü çekenlerde
*Alt ürogenital yollarda atrofiye bağlı, vaginal kuruluk, cinsel ilişkide ağrı, idrar yolu problemi olan kadınlarda
*Libido kaybı (cinsel isteksizlik) şikayeti olan kadınlarda
*Cilt incelmesine bağlı şikayetleri olanlarda
*Osteoporos riski veya problemi olanlarda menopoz döneminde hormon tedavisine başlamak uygun olacaktır

Bütün bu durumların dışında hiç bir yakınma olmasa da menopoza girmiş olan bir kadına hormon tedavisi başlanabilir

HRT Kimler İçin Uygun Değildir?
Bazı durumlarda ise HRT kullanımı sakıncalıdır:

Nedeni saptanmamış vaginal kanamalar

Aktif karaciğer veya böbrek hastalığı olanlar

Akut derin ven trombozu ve tromboembolik hastalık öyküleri olanlar

Meme kanseri öykülüler

Rahim kanseri geçirmişler

Endometriozis rahatsızlığı öyküsü bulunanlar

Hipertrigliseridemi hastalıkları olanlarda HRT uygun değildir

Kadında bulunan bazı durum ve hastalıklar ise HRT kullanımını engellememektedir

Bunlar;
Migren, sigara kullanımı, obesite, hipertansiyon ve Alzheimer hastalığı olanlardır

Hormon tedavisi kullanma yöntemleri nelerdir?
Hormon tedavisi (HRT) bir çok farklı şekilde uygulanabilmektedir

Hastada yöntemi kullanmaya başlamadan önce bazı sorular cevaplanmalıdır

*Kişinin uterusu (rahmi) var mı? Yani daha önceden bir operasyonla rahmi alınmış mı?
*Seçilecek ilacın içeriğinde bulunan hormonlar kişide yan etki yapabilir mi? Yani mide, barsak, karaciğer veya böbrek rahatsızlıkları var mı?
*Kişi tedavi ile bir süre daha adet kanaması (çekilme kanaması) görmek istiyor mu? Yoksa artık adet görmekten sıkılmış ve adetsiz bir şekilde mi yaşamak istiyor?

Hormon replasman tedavileri;
*Oral (ağızdan)
*Transdermal (cilde yapıştırılan flasterler şeklinde)
*Transvaginal (hazne içi) yollarla uygulanabilir

ORAL (Ağızdan alınan) HRT
Ağızdan kullanılan menopoz ilaçlarda, kadının ihtiyacı olan hormonlar tablet içersinde ve barsaklardan emilecek şekilde düzenlenmiştir

HRTde kullanılan ilaçlar estrojen (E2), Progesteron (P) hormonunu içerir

Bu hormon deriveleri HRT tedavisinde tek başlarına veya birbirleri ile kombine olarak kullanılırlar

Menopoz etkilerini önlemek için kullanılan esas hormon estrojendir

Ancak progesteron ilave edilmeden kullanılan estrojen rahim üzerinde kanser yapıcı etki gösterebilir

Bu nedenle rahimi alınmamış menopoz hastalarında estrojenin kanserojenik etkisini önlemek için progesteron hormonu da tedaviye eklenir

Daha önce rahim operasyonu (histerektomi) ile rahimi alınmış kişilerde ise progesteron hormonu ilavesine gerek yoktur

Ağızdan veya yapıştırma şeklinde yalnızca estrojen hormonu yeterlidir

Oral (ağızdan) tedavilerde hormonlar sürekli veya kesintili olarak verilmektedir

HRT alan kadında bir adet siklusu (dönemi) 30 gün olarak kabul edilir

Henüz tam olarak menopoza girmemiş kadınlarda vücutta bir miktar daha estrojen salgılandığı için 21 günlük (siklik) ilaçlar da kullanılabilir

Bu ilaçlarda 21 günün sonunda aynı doğum kontrol haplarında olduğu gibi 7 gün ara verilir ve bu arada adet kanaması olur

Rahmi alınmamış hastalarda ağızdan kullanılan ilaçlar genelde E2 (estrojen)+P (progesteron) şeklindedir

Estrojene progesteron ilavesi iki şekilde olabilir:

*Siklik HRT
*Devamlı kombine tedavi (sürekli HRT)

SİKLİK (Aralıklı) HRT
Siklik hormon replasman tedavisinde estrojen 30 veya 21 gün süresince devamlı olarak alınırken progesteron tedaviye son 10-12 gün boyunca eklenir

Bu şekilde menopoz öncesi hormonal düzeyler aynen taklit edilir

Bu tedavi metodunda hastalar düzenli olarak adet kanaması görürler

Siklik HRT metodu genel olarak menopozun ilk yıllarında olan kadınlar için uygundur

Bu ilk dönemlerde kadınlar genellikle adet kanaması görmek istemektedirler

Bu tedavi metodunda da doğal siklus taklit edildiği için doğal siklus adetlerine benzer yakınmalar olabilir

Örneğin adet öncesi gerginlik hissi, memelerde hassasiyet gibi şikayetler olabilir

Siklik HRT uygulanması düşünülen hedef kitle halen adet görmek isteyen ve menopozla yeni tanışmış olan kadınlardır

Bu kadınlar bu şekilde bir süre daha düzenli olarak yaşamlarının bir bölümünde adet görmeye devam ederler

DEVAMLI KOMBİNE TEDAVİ (Sürekli HRT)
Devamlı kombine tedavi protokolünde ise estrojen ve progesteron her gün aynı dozlarda alınır

Bu yöntemde kadın ihtiyacı olan hormonu alırken adet kanaması görmez

Çünkü her gün alınan progesteron endometriumun (rahim iç zarının) kalınlaşmasını ve dolayısıyla kanamayı engeller

Devamlı kombine tedavi, postmenopozdaki dönemde ileriki yıllarda istenen tedavi şeklidir

Çünkü bu yıllarda adet görmek tedirginlik yaratabilir ve bu dönemdeki kadın adet görmeyi tercih etmez

Ancak devamlı kombine tedavinin başlangıcında (özellikle ilk 3 ay) düzensiz lekelenme tarzında adet kanamaları olabilmektedir

TRANSDERMAL HRT (Cilt Flasterleri)
Bu yöntemde hormon emdirilmiş flasterler cilde belirli aralıklarla yapıştırılır

Bu flasterden her gün belirli miktar hormon kana geçmekte ve bu şekilde hormon ihtiyacı karşılanmaktadır

Avantajı kullanım kolaylığı nedeni ile tercih sebebi olmasıyken, dezavantajı ise ciltte allerjik reaksiyon yapabilmesidir

Uterusu (Rahimi) ameliyatla alınmış ve trigliseridi yüksek olan hastalarda kullanımı idealdir

TRANSVAJİNAL HRT
Estrojen eksikliğine bağlı "urogenital atrofi" şikayeti olan kadınlar için uygun bir yöntemdir

Emilen dozun ayarlanamaması nedeni ile uzun süreli kullanımı önerilmez

Transvajinal HRT lokal olarak (vajen içine) fitil, jel ve krem formlarında kullanılabilir

İdrar problemleri, vajinal kuruluk ve çatlamalar ile cinsel ilişkide ağrıları gidermede oldukça etkindirler

Hormon tedavisi kullanımı sırasında dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir?
İlaçlar düzenli olarak kullanılmalı doktor kontrolü dışında başlanmamalı ve bırakılmamalıdır

İlaç kullanımı sırasında düzenli olarak doktor ziyaretleri yapılmalıdır

Kontroller başlangıçta 3

ve 6

ayda, daha sonra ise yıllık takipler şeklinde olmalıdır

Düzenli meme muayenesinin yapılması şüpheli bir durumda doktora başvurulmalıdır

Düzenli olarak mamografi çektirilmelidir

Düzensiz vaginal kanamalarda doktora başvurulmalıdır

HRT ne kadar kullanılmalıdır?
Hormon tedavisi (HRT) kısa süreli menopoz şikayetlerini önlemek amacı ile kullanılıyorsa 2-3 yıl süreyle kullanılır ve doz azaltılarak kesilir

Ancak menopoza bağlı kardiovasküler hastalık riski ve kemik erimesi riskleri ilaç bırakılınca devam edilecektir

Günümüzdeki yaklaşım ise en azından 65 yaşına kadar doktor kontrolü altında hormon replasman tedavisinin kullanılmasının faydalı olacağıdır

Hormon Tedavisinin (HRT) Olası Yan Etkileri
Memelerde irileşme ve dolgunluk hissi: Hormon tedavisinin başlangıcında alınan hormonun memeyi de etkilemesine bağlı olarak memelerde hafif bir gerginlik hissi olması normaldir ve bu durum zamanla azalacaktır

Düzensiz vaginal kanama: Alınan hormon ilacının türüne bağlı olarak düzenli veya düzensiz kanama olabilir

Üç aylık tedaviden sonra düzensiz kanama şikayeti büyük ölçüde ortadan kalkar

Mide şikayetleri: Her gün alınan ilaçlar bazı kadınlarda mide yanması gibi şikayetlere neden olabilir

Kan basıncının yükselmesi: Çok nadir de olsa hormon replasman tedavisi kan basıncını yükseltebilir

Ancak genel olarak ilaçların tansiyonu düşürücü etkisi vardır

Şiddetli baş ağrıları: Bazı hastalarda şiddetli baş ağrılarına neden olabilir

Bu gibi durumlarda ilaç kesilebilir

Safra kesesi hastalığı: Hormon tedavisi içindeki estrojen safra kesesindeki taşın büyümesini hızlandırır

Ancak yeni taş oluşumuna neden olmaz

Bu nedenle safra kesesi taşı olanlarda HRT başlamak sakınca yaratabilir

Hormon tedavisi kanser yapar mı?
Hormon tedavisi ile en çok yapılan spekülasyon ilaçların kanser yaptığı iddiasıdır

Bu iddia doğal olarak hormon tedavisinin uzun süre kullanılmamasına da neden olmaktadır

Hormon tedavisinin kanser yapıp yapmadığı konusunda yapılan çalışmaları özetleyecek olursak, Hormon Replasman Tedavisinin (HRTnin);

Yumurtalık kanserleri ile ilişkisi yoktur

Rahim kanseri riskini arttırmaz

Çünkü hormon tedavisi için alınan ilaçların içersine progesteron hormonu konmaktadır

Progesteron rahim kanserini önleyici etkidedir

Hormon tedavisi ile meme kanseri riskinde bir miktar artış olabileceği düşünülmektedir

Ancak bu etki 5 ve daha uzun bir zaman diliminde kullanımı ile ortaya çıkmaktadır

Yapılan çalışmalar sonucunda hormon tedavisi ile yeni bir meme kanseri oluşturulmadığı ancak gizli durumdaki çok küçük boyutlardaki meme kanserinin erken dönemde açığa çıkmasına neden olduğu ortaya konmuştur

Gizli durumdaki meme kanserinin erkenden ortaya çıkması da aslında istenilen bir durumdur

Böylelikle yıllarca gizli kalarak vücuda iyice yayılacak kanser dokusunun erkenden tanınması mümkün olacaktır

Op

Dr

Süleyman Eserdag

06-26-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Menopoz ve hormon replasman tedavisi - Op.Dr. Süleyman Eserdag Menopoz ve hormon replasman tedavisi Tıp bilimindeki gelişmeler menopoz hastasının karşılaştığı problemlerin büyük bir kısmının estrojen eksikliğine bağlı olduğunu ortaya çıkarmıştır Menopoz tedavisinde de temel prensip kadında eksik olan hormonların dışarıdan karşılanmasıdır Bu şekilde menopozdaki hormon tedavisi aslında bir "eksik olanı yerine koyma (replasman)" tedavisidir Menopozda hormon tedavisi ilk olarak 1960lı yıllardan itibaren kullanılmaya başlanmıştır İlk başlarda eksik olan estrojen hormonu tek başına verilmiştir Ancak günümüzde; yüksek dozda estrojenin diğer bir kadınlık hormonu olan progesteronla birlikte verilmemesinin beraberinde çeşitli riskleri getirdiği ortaya çıkmış ve bu aşamadan sonra estrojenin dozunun azaltılması ve beraberinde progesteron hormonunun verilmesiyle bu riskler ortadan kaldırılmıştır Bu şekilde hormon tedavisi protokolü uygulanan kadınlarda menopoz şikayetlerinin ve kemik erimesi problemlerinin daha az görüldüğü tespit edilmiştir Hormon Replasman Tedavisinin (HRTnin) Yararları Nelerdir? Menopoz çağındaki bir kadın için HRTnin pek çok faydalı etkileri mevcuttur Tüm bu yararları özetlemek gerekirse; Estrojen tedavisi etkisini en hızlı şekilde sıcak basmalarında gösterir Menopoz sıcak basma şikayeti olan hastaların %75inde düzelme sağlar HRT uyku bozukluklarını düzeltir Menopoz döneminde ortaya çıkan anksiyete (sıkıntı), depresyon (içe dönüklük) ve hafıza bozuklukları gibi sorunlarda da etkilidir Alt ürogenital sistemdeki olumsuz değişiklikleri önlemek amacıyla bu dönemde kullanılan lokal veya sistemik estrojen; vaginal kuruluk, ilişkide ağrı hissi gibi atrofik vaginadan kaynaklanan problemleri ortadan kaldırır Alt idrar yollarında menopoz sonucu gelişen sık idrara çıkma (pollaküri), zor idrara çıkma (disüri) ve idrar kaçırma gibi şikayetlerde düzelme sağlar Estrojen eksikliği sonucu ciltte incelme ve kırışıklar artmaktadır Ciltte kuruma, incelme, saçlarda kuruma ve tırnak kırılmaları gibi şikayetler menopozla birlikte ortaya çıkmaktadır Estrojen tedavisi ile bu şikayetler geriler Hormon tedavisi alan kadınlarda kardiovasküler hastalık görülme riski % 50 azalır Bu koruyuculuk en belirgin şekliyle kalp krizi riskinde azalma şeklindedir Yine aynı şekilde serebral infarkt (beyin felci) gelişme riskini de azaltır HRT ile osteoporozun durdurulduğu ve bazı olgularda da tedavi edildiği iyi bilinmektedir 40 yaşlarında yaklaşık olarak her yıl kemik kitlesinin % 05ini kaybedilirken menopozla birlikte bu kayıp %3-4lere çıkmaktadır Bu kayıp kemik metabolizmasında rol oynayan estrojenin eksikliğinden kaynaklanmaktadır Menopozla beraber başlanan HRT ile kemik kaybı azaltılmaktadır HRT alan kadınlarda kemik kaybı sonucu olan kalça kırıkları % 50 daha az görülmektedir Hormon tedavisine ne zaman başlanmalıdır? Klasik yaklaşım, adet kesilmesinden hemen sonra veya cerrahi menopoza giren hastalara ameliyatlarından 10-15 gün sonra Hormon Replasman Tedavisine (HRT) başlanmasıdır Ancak bir çok kadında menopoz öncesi dönemde henüz adet görüyorken sıcak basmaları ve terleme başlamıştır Bu gün iyi biliyoruz ki estrojen eksikliğine bağlı vucut değişiklikleri özellikle kemik erimesi son adeti görmeden 1-2 yıl önce başlamaktadır Bu nedenle menopozlu yıllara yaklaşmış gecikmeli adet gören ve sıcak basması gibi yakınmaları olan kadınlara HRT adet kesilmesinden önce de başlanabilir Premenopoz yıllarında doğum kontrol hapı kullanan kadınlarda menopoz tedavisine geçme zamanı da önemlidir Çünkü doğum kontrol hapları da estrojen ve progesteron içerse de hormon dozu menopozlu yıllara göre fazladır Bu ilaçlar kullanıldığı sürece adetler düzenli olarak görülecek ve menopoza girilse de fark edilmeyecektir Bununla birlikte tam olarak menopoza girmemiş bir kadında menopoz hormon tedavisinin gebelikten koruyucu etkisi yoktur Bu nedenle 40lı yılları aşmış olan ve doğum kontrol hapı kullanan kadınların yılda bir kez hormon ölçümü yaptırarak menopoza girip girmedikleri öğrenmelidirler Menopoza girildiği hormon testleri ile gösterilen kadınlarda doğum kontrol hapları kesilerek çok daha düşük dozda hormon içeren HRT başlanmalıdır Menopozda HRT amacı ile kullanılan ilaçlar doğum kontrol haplarına oranla yaklaşık olarak dörtte bir oranında hormon içerirler Hiç tedavi almamış ve menopoza yıllar önce girmiş olan bir kadında da HRT (Hormon Replasman Tedavisi) başlanabilir Hormon tedavisine başlamadan önce hangi tetkikler yapılmalıdır? Aslında Hormon tedavisine başlamadan önce yapılan tetkiklerin bir çoğu, bu yaş grubu içindeki kadının risk altında olduğu hastalıkları taramak amacıyla yapılmaktadır Tedavi öncesi tüm hastaların ayrıntılı bir anamnezleri (tıbbi öykü) alınarak; şeker hastalıkları, hipertansiyon gibi sistemik rahatsızlıkları, kanser öyküleri, ailedeki kanser öyküleri, daha önce HRT alıp almadıkları, kullandığı ilaçların olup olmadığı açılarından detaylıca sorgulanır Daha sonra olabilecek gizli veya aşikar bir hastalığı ortaya koymak için genel bir sistemik muayeneye geçilir Bu fizik muayenenin içersinde; Boy kilo ölçümü Tansiyon ölçümü Akciğer ve kalp muayenesi Karın muayenesi yeralır Sistemik muayeneyi takiben hasta jinekolojik muayene ve değerlendirmeye alınarak üreme organlarına ait herhangi bir patoloji varsa saptanmaya çalışılır Jinekolojik muayenede ilk önce Vulva, vagina ve serviks olası patolojiler açısından incelenir Bu arada rahim ağzı (serviks) kanserinin tarama testi olan servikal "Pap smear testi" için örnek alınıp patoloji laboratuarına gönderilir Rahim ve yumurtalığa ait herhangi bir tümör muayene sırasında saptanabilse de yapılan transvaginal ultrason (vajen içi ultrasonu) ile kesin netlikte ortaya konur Transvaginal ultrason ile uterusun (rahimin) kas tabakası değerlendirilir, buradan gelişen myomlar varsa saptanır Ayrıca rahim kanserinde ultrason bulgusu olarak "endometrium" denilen rahim iç zarında kalınlaşma olur Bu nedenle endometrium kalınlığı ölçülerek rahim kanseri taraması yapılır Endometrium kalınlaşmış şekilde gözleniyorsa buradan yapılacak bir biyopsi (parça alımı) ile patolojik yönden değerlendirilir Yumurtalıklar da yine transvaginal ultrasonla net bir şekilde değerlendirilir Yumurtalığa ait kist tümör gibi patolojiler rahatlıkla tespit edilir Kadın üreme organlarının muayenesinden sonra "meme muayenesi" de yapılarak muayene bitirilir Daha sonra hastadan çeşitli laboratuar ve görüntüleme tetkikleri istenir Bunlar: Tam kan sayımı Tam idrar tetkiki Sedimantasyon Lipid profili (total kolesterol, trigliserid, HDL, LDL) Açlık kan şekeri Karaciğer fonksiyon testleri (SGOT SGPT) Böbrek fonksiyon testleri (BUN, Kreatinin, Ürik asid) Kemik markerları (Kalsiyum, Fosfat, ALP, Osteokalsin) Gaitada gizli kan Kemik Mineral Dansitometrisi (KMD) İki taraflı Mamografi dir Mamografide şüpheli bulgusu olanlarda meme ultrasonu da yapılabilir Hormon tedavisi özellikle kimlere uygulanmalıdır? Günümüzde menopoz patofizyolojisinin daha iyi anlaşılması ile birlikte menopozda estrojen ve progesteron hormonu kullanım alanlarını genişletilmiştir Sıcak basmaları ve terleme şikayeti olanlarda Ruhsal değişimler, anksiyete (sinirlilik), irritabilite, hafıza zayıflığı ve konsantrasyon güçlüğü çekenlerde Alt ürogenital yollarda atrofiye bağlı, vaginal kuruluk, cinsel ilişkide ağrı, idrar yolu problemi olan kadınlarda Libido kaybı (cinsel isteksizlik) şikayeti olan kadınlarda Cilt incelmesine bağlı şikayetleri olanlarda Osteoporos riski veya problemi olanlarda menopoz döneminde hormon tedavisine başlamak uygun olacaktır Bütün bu durumların dışında hiç bir yakınma olmasa da menopoza girmiş olan bir kadına hormon tedavisi başlanabilir HRT Kimler İçin Uygun Değildir? Bazı durumlarda ise HRT kullanımı sakıncalıdır: Nedeni saptanmamış vaginal kanamalar Aktif karaciğer veya böbrek hastalığı olanlar Akut derin ven trombozu ve tromboembolik hastalık öyküleri olanlar Meme kanseri öykülüler Rahim kanseri geçirmişler Endometriozis rahatsızlığı öyküsü bulunanlar Hipertrigliseridemi hastalıkları olanlarda HRT uygun değildir Kadında bulunan bazı durum ve hastalıklar ise HRT kullanımını engellememektedir Bunlar; Migren, sigara kullanımı, obesite, hipertansiyon ve Alzheimer hastalığı olanlardır Hormon tedavisi kullanma yöntemleri nelerdir? Hormon tedavisi (HRT) bir çok farklı şekilde uygulanabilmektedir Hastada yöntemi kullanmaya başlamadan önce bazı sorular cevaplanmalıdır Kişinin uterusu (rahmi) var mı? Yani daha önceden bir operasyonla rahmi alınmış mı? Seçilecek ilacın içeriğinde bulunan hormonlar kişide yan etki yapabilir mi? Yani mide, barsak, karaciğer veya böbrek rahatsızlıkları var mı? Kişi tedavi ile bir süre daha adet kanaması (çekilme kanaması) görmek istiyor mu? Yoksa artık adet görmekten sıkılmış ve adetsiz bir şekilde mi yaşamak istiyor? Hormon replasman tedavileri; Oral (ağızdan) Transdermal (cilde yapıştırılan flasterler şeklinde) Transvaginal (hazne içi) yollarla uygulanabilir ORAL (Ağızdan alınan) HRT Ağızdan kullanılan menopoz ilaçlarda, kadının ihtiyacı olan hormonlar tablet içersinde ve barsaklardan emilecek şekilde düzenlenmiştir HRTde kullanılan ilaçlar estrojen (E2), Progesteron (P) hormonunu içerir Bu hormon deriveleri HRT tedavisinde tek başlarına veya birbirleri ile kombine olarak kullanılırlar Menopoz etkilerini önlemek için kullanılan esas hormon estrojendir Ancak progesteron ilave edilmeden kullanılan estrojen rahim üzerinde kanser yapıcı etki gösterebilir Bu nedenle rahimi alınmamış menopoz hastalarında estrojenin kanserojenik etkisini önlemek için progesteron hormonu da tedaviye eklenir Daha önce rahim operasyonu (histerektomi) ile rahimi alınmış kişilerde ise progesteron hormonu ilavesine gerek yoktur Ağızdan veya yapıştırma şeklinde yalnızca estrojen hormonu yeterlidir Oral (ağızdan) tedavilerde hormonlar sürekli veya kesintili olarak verilmektedir HRT alan kadında bir adet siklusu (dönemi) 30 gün olarak kabul edilir Henüz tam olarak menopoza girmemiş kadınlarda vücutta bir miktar daha estrojen salgılandığı için 21 günlük (siklik) ilaçlar da kullanılabilir Bu ilaçlarda 21 günün sonunda aynı doğum kontrol haplarında olduğu gibi 7 gün ara verilir ve bu arada adet kanaması olur Rahmi alınmamış hastalarda ağızdan kullanılan ilaçlar genelde E2 (estrojen)+P (progesteron) şeklindedir Estrojene progesteron ilavesi iki şekilde olabilir: Siklik HRT Devamlı kombine tedavi (sürekli HRT) SİKLİK (Aralıklı) HRT Siklik hormon replasman tedavisinde estrojen 30 veya 21 gün süresince devamlı olarak alınırken progesteron tedaviye son 10-12 gün boyunca eklenir Bu şekilde menopoz öncesi hormonal düzeyler aynen taklit edilir Bu tedavi metodunda hastalar düzenli olarak adet kanaması görürler Siklik HRT metodu genel olarak menopozun ilk yıllarında olan kadınlar için uygundur Bu ilk dönemlerde kadınlar genellikle adet kanaması görmek istemektedirler Bu tedavi metodunda da doğal siklus taklit edildiği için doğal siklus adetlerine benzer yakınmalar olabilir Örneğin adet öncesi gerginlik hissi, memelerde hassasiyet gibi şikayetler olabilir Siklik HRT uygulanması düşünülen hedef kitle halen adet görmek isteyen ve menopozla yeni tanışmış olan kadınlardır Bu kadınlar bu şekilde bir süre daha düzenli olarak yaşamlarının bir bölümünde adet görmeye devam ederler DEVAMLI KOMBİNE TEDAVİ (Sürekli HRT) Devamlı kombine tedavi protokolünde ise estrojen ve progesteron her gün aynı dozlarda alınır Bu yöntemde kadın ihtiyacı olan hormonu alırken adet kanaması görmez Çünkü her gün alınan progesteron endometriumun (rahim iç zarının) kalınlaşmasını ve dolayısıyla kanamayı engeller Devamlı kombine tedavi, postmenopozdaki dönemde ileriki yıllarda istenen tedavi şeklidir Çünkü bu yıllarda adet görmek tedirginlik yaratabilir ve bu dönemdeki kadın adet görmeyi tercih etmez Ancak devamlı kombine tedavinin başlangıcında (özellikle ilk 3 ay) düzensiz lekelenme tarzında adet kanamaları olabilmektedir TRANSDERMAL HRT (Cilt Flasterleri) Bu yöntemde hormon emdirilmiş flasterler cilde belirli aralıklarla yapıştırılır Bu flasterden her gün belirli miktar hormon kana geçmekte ve bu şekilde hormon ihtiyacı karşılanmaktadır Avantajı kullanım kolaylığı nedeni ile tercih sebebi olmasıyken, dezavantajı ise ciltte allerjik reaksiyon yapabilmesidir Uterusu (Rahimi) ameliyatla alınmış ve trigliseridi yüksek olan hastalarda kullanımı idealdir TRANSVAJİNAL HRT Estrojen eksikliğine bağlı "urogenital atrofi" şikayeti olan kadınlar için uygun bir yöntemdir Emilen dozun ayarlanamaması nedeni ile uzun süreli kullanımı önerilmez Transvajinal HRT lokal olarak (vajen içine) fitil, jel ve krem formlarında kullanılabilir İdrar problemleri, vajinal kuruluk ve çatlamalar ile cinsel ilişkide ağrıları gidermede oldukça etkindirler Hormon tedavisi kullanımı sırasında dikkat edilmesi gereken noktalar nelerdir? İlaçlar düzenli olarak kullanılmalı doktor kontrolü dışında başlanmamalı ve bırakılmamalıdır İlaç kullanımı sırasında düzenli olarak doktor ziyaretleri yapılmalıdır Kontroller başlangıçta 3 ve 6 ayda, daha sonra ise yıllık takipler şeklinde olmalıdır Düzenli meme muayenesinin yapılması şüpheli bir durumda doktora başvurulmalıdır Düzenli olarak mamografi çektirilmelidir Düzensiz vaginal kanamalarda doktora başvurulmalıdır HRT ne kadar kullanılmalıdır? Hormon tedavisi (HRT) kısa süreli menopoz şikayetlerini önlemek amacı ile kullanılıyorsa 2-3 yıl süreyle kullanılır ve doz azaltılarak kesilir Ancak menopoza bağlı kardiovasküler hastalık riski ve kemik erimesi riskleri ilaç bırakılınca devam edilecektir Günümüzdeki yaklaşım ise en azından 65 yaşına kadar doktor kontrolü altında hormon replasman tedavisinin kullanılmasının faydalı olacağıdır Hormon Tedavisinin (HRT) Olası Yan Etkileri Memelerde irileşme ve dolgunluk hissi: Hormon tedavisinin başlangıcında alınan hormonun memeyi de etkilemesine bağlı olarak memelerde hafif bir gerginlik hissi olması normaldir ve bu durum zamanla azalacaktır Düzensiz vaginal kanama: Alınan hormon ilacının türüne bağlı olarak düzenli veya düzensiz kanama olabilir Üç aylık tedaviden sonra düzensiz kanama şikayeti büyük ölçüde ortadan kalkar Mide şikayetleri: Her gün alınan ilaçlar bazı kadınlarda mide yanması gibi şikayetlere neden olabilir Kan basıncının yükselmesi: Çok nadir de olsa hormon replasman tedavisi kan basıncını yükseltebilir Ancak genel olarak ilaçların tansiyonu düşürücü etkisi vardır Şiddetli baş ağrıları: Bazı hastalarda şiddetli baş ağrılarına neden olabilir Bu gibi durumlarda ilaç kesilebilir Safra kesesi hastalığı: Hormon tedavisi içindeki estrojen safra kesesindeki taşın büyümesini hızlandırır Ancak yeni taş oluşumuna neden olmaz Bu nedenle safra kesesi taşı olanlarda HRT başlamak sakınca yaratabilir Hormon tedavisi kanser yapar mı? Hormon tedavisi ile en çok yapılan spekülasyon ilaçların kanser yaptığı iddiasıdır Bu iddia doğal olarak hormon tedavisinin uzun süre kullanılmamasına da neden olmaktadır Hormon tedavisinin kanser yapıp yapmadığı konusunda yapılan çalışmaları özetleyecek olursak, Hormon Replasman Tedavisinin (HRTnin); Yumurtalık kanserleri ile ilişkisi yoktur Rahim kanseri riskini arttırmaz Çünkü hormon tedavisi için alınan ilaçların içersine progesteron hormonu konmaktadır Progesteron rahim kanserini önleyici etkidedir Hormon tedavisi ile meme kanseri riskinde bir miktar artış olabileceği düşünülmektedir Ancak bu etki 5 ve daha uzun bir zaman diliminde kullanımı ile ortaya çıkmaktadır Yapılan çalışmalar sonucunda hormon tedavisi ile yeni bir meme kanseri oluşturulmadığı ancak gizli durumdaki çok küçük boyutlardaki meme kanserinin erken dönemde açığa çıkmasına neden olduğu ortaya konmuştur Gizli durumdaki meme kanserinin erkenden ortaya çıkması da aslında istenilen bir durumdur Böylelikle yıllarca gizli kalarak vücuda iyice yayılacak kanser dokusunun erkenden tanınması mümkün olacaktır OpDr Süleyman Eserdag