Ağrı-Ağrının Antik Kentlari-Ağrının Tarihi Mekanları

**Prof. Dr. Sinsi** · 06-26-2012

TOPRAKKALE

Ağrı'daki antik kentlerden biri de Eleşkirt'e 14 km mesafedeki Toprakkale'dir Toprakkale önceleri ilçe merkezi iken ulaşım yetersizliğinden Cumhuriyet döneminde Eleşkirt'e bağlanmıştır Buradaki kale ve camii önemlidirToprakkale'nin yapım yılı bilinmemekle birlikte tarihi eskilere Urartulara kadar uzanır Urartular'ın Ağrı'daki önemli merkezleri Patnos ve Toprakkale'dir Urartuların burada bir kale yaptıkları I Rusas 'in kale ve içindeki yapıları başlattığı 2 ve 3 Rusas tarafından tamamlandığı bilinmektedirDaha sonraları' Küçük Arsaklılar'dan Sanatruk oğlu Valarş Han (194 - 216) Toprakkale'yi (Valarş Kerd) adıyla yeniden imar ettirdi1879 yılında İngiliz arkeologların yaptığı kazılarda Toprakkale'de elde ettikleri önemli bulguları yurt dışına kaçırdıkları sanılmaktadırToprakkale'de tapınak ve yerleşim yerleri tamamen harap hale getirilmiştir Sadece kale burçları ve bir kısım duvarlar yıkılmamıştır(Eleşkirt'in Pirabal köyünde de benzeri bir höyük vardır)

güney tarafında teras oluşturularak üzerine inşa edilmiştir

Camii

12

5 x 12

50 m

ölçülerinde

kare planlı

sivri kemerli

basık trampalara oturan tek kubbeli ve minaresiz bir yapıdır

Kubbesi 8

20 m

çapındadır

Beden duvarlarının köşeleri

taç kapı ve pencere etrafları kesme taştan

diğer kısımlar tamamen moloz taşlardan örülmüştür

14 ahşap direk üzerine oturtulan son cemaat yerinin bir kısmı sonradan yapılmıştır

Beden duvarlarında 6

sekizgen kubbe kasnağının yüzeylerinde birer atlamalı olarak yerleştirilmiş 4 pencere vardır

Son cemaat yerine sonradan moloz taştan yapılmış bir ek bölüm vardır

Gövde kısminin kuzey cephesindeki kapının üzerinde Arapça yazılmış bir kitabede

camiinin Abdi oğlu Mirza tarafından yaptırıldığı belirtilmektedir

Aynı kitabede mimar olarak Abidin adı geçmektedir

Selçuklu mimarî tarzına uygun olan camii

1864 depreminde zarar görmüştür

Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nce 10

5

1963 tarih ve 2029 sayılı Karar ile Korunması Gereken Eski Eserler 'den kabul edilmiştir

Camii

1968 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmıştır

Dış duvarlardaki derz

bu onarımda yapılmıştır

HAVARAN KALESİ

Hamur ilçe merkezindeki kaledir Doğudan Murat nehrine karışan Hamur çayı ile bunun geçtiği derince dereye açılan güneydeki Kurudere arasında bulunan ve doğudan batıya doğru uzanan yarımada gibi sarp bir kayalık üzerinde kurulmuştur Kasabanın batı bitişiğinde dereden yaklaşık 100 m yüksektedir Giriş kapışı güney doğu yönündedir Kalenin bu kısmı çevre araziye hafif bir meyille bağlandığından burası derince kazılmış bir hendek oluşturulmuşturKale Selçuklu Devleti'nin son zamanlarından kalmadır Kimlerce yapıldığı bilinmemektedir Hakkında fazla bilgi yoktur Bilinenlerin çoğu söylentilere dayanmaktadırÇevrede bulunan küçük çaptaki Ağadeve Şoşik Seslidoğan Ceylanlı Uzunveli ve Eleşkirt kalelerinin yönetiminin buraya bağlı olduğu sanılmaktadır Yerden yükselen doğal bir kayalık üzerine dolgularla beslenip yapılan Hamur kalesi Yukarı Murat bölgesinin en sağlam kalelerindendir Ancak gerek Osmanlı-Rus savaşlarında gerekse Cumhuriyet döneminde iyice tahrip edilmiştir Bugün kale yıkık haldedir Batı cephesi hariç kalenin cephe duvarları burçları camii Kalebeyi Konağı ve Deve Hanları ile 400 m uzakta ve kaleden daha yüksekteki bir tepede olan gözetleme kulesi tanınmayacak şekilde tahrip edilmiştir

HAMUR KÜMBETİ (Sürmeli Mehmet Paça Kümbeti)

yaptıran ve kimin için yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir

Okunabilen rakamlardan 1802 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır

Hamur Kümbeti Selçuklu ve Osmanlı kümbetlerinden farklı bir mimarî tarzda yapılmıştır

Plan bakımından yalnız Kırşehir'deki Aşık Paşa türbesine benzemektedir

Yapı 11

50 x 4

70 m

boyutunda

alt kısmı dikdörtgen

üstü dıştan balık sırtı

içten aynalı tonoz biçimindedir

Doğu cephesinde 3

batıda 2 mazgallı pencere vardır

Giriş kapışı batı yönündedir

Tahta kapı orijinal değildir

Taban ve üst örtüye geçişte çıkıntılı

gövde kısmında iki çizgi şeklinde olmak üzere siyah renkte dört halka kemer vardır

Yapıda kullanılan taşlardan farklı yontulmuş kemer taşlar

pencerelerin altında beyaza dönüşür

Kümbetin dört siyah kuşağında bazalt

diğer kısımlarında kirli beyaz renkte tüf taşlar kullanılmıştır

Bu taşlar

İshak Paşa Sarayı'nda kullanılan taşlarla malzeme birliği göstermektedir

Kümbetin içi iki bölümden oluşur

Giriş avlusunda l

buradan bir kapı ile geçilen mezar odasında başlarda birer büyük

ortada 2 küçük olmak üzere 4 mezar vardır

Mezar taşları bitkisel motiflerle

sekiz kollu yıldız ve Arapça yazılarla süslenmiştir

Şimdi mezarlar tahrip edilmiş

mezar taşları kırılmıştır

Kümbetin XIX

yüzyıl basında

İshak Paşa'nın torunlarından İbrahim Paşa tarafından yaptırıldığı söylenmektedir

Giriş avlusundaki mezarın İbrahim Paşanın kardeşi Yusuf Bey'e

mezar odasındaki en baştaki mezarın İbrahim Paşa'nın

ikinci mezar oğlunun

üçüncü mezar kızının

sondaki yani kuzeydeki mezar ise

İbrahim Paşa'nın hanımına aittir

1915 Rus işgalinde Kümbetin tepesine isabet eden top güllesi

hasar yapmıştır

(Hamur'da 52 basamaklı

güzel bir minaresi olan camii 1964 yılında yapılmıştır

)

ŞOŞÎK KALESİ

sert kayalara oyularak yapılmış Kör Kuyu ve Zindan da Şoşik kalesinin bölümlerindendir

Kalenin doğusunda büyük bir su kulesi ile güney batı ve kuzey yönlerinde iki kule kalıntısı vardır

Kalenin alt tarafında ayrı ve özel olarak yapılmış bir ibadethane bulunmaktadır

Şoşik kalesinin 2 km

doğusunda ikinci bir kale daha vardır ki

kale beyinin burayı kızı için yaptırdığı söylenmektedir

Dik bir tepe üzerindeki bu kale kalıntısına halk

Kız Kalesi adını vermektedir

Şoşik kalesi

Ağrı'daki kalelerin içinde mimarî tarzı çok farklı olan bir yapıdır

Yapıda kullanılan taşlar da değişiktir

Bu taşlar

yörede bulunmayan elips şeklinde bir çeşit özel taşlardır

Kalenin köşeleri ve güney cephesinde üç yeri 2 metre kadar dışarıya çıkıntılı olarak yapılmıştır

Ele geçirilmesi çok güç bir yerde yapılan Şoşik kalesi

Karakoyunlular'ın imar ettiği yerlerdendir

Kale ve bölümleri fazla yıkılmamıştır

restore edilebilir

KARAGÖZ KİLİSESİ

dışarıdan kayalara işlenerek yapılmış merdivenlerle inilmektedir

Ortada geniş bir alan

yanlarda odalar

raflar

pencere ve çıralıklar vardır

Benzeri ibadethane çevrede birkaç yerde görülmektedir

Hamur'un Beklemez köyünde de ayni tarzda yapılmış yeraltı kiliseleri vardır

KAN KALESİ

Tutak'ın 15 km batısında Dönertaş (Kalekulu) köyü yakınlarındadır Ne zaman yapıldığı ve kimlerden kaldığı bilinmemektedir Zencir kale ile aynı tarihte yapıldığı sanılmaktadır Kaleden günümüze ancak temelleri kalabilmiştir Bu kalenin başka bir adı da Kale-i Hum'du

ZENCİR KALE

Tutak'ın güneyindeki Katavin dağında yapılmış kaledir Yapılış tarihi bilinmemektedir Kalenin köşelerinde zencir sallandığı için bu ad verilmiştir

PATNOS KÜMBETLERİ

Anonim kümbet veya Üçkümbet olarak bilinir Karakoyunlular devrinden kalmadır Selçuklu mimarî tarzında figürlü plastik eserlerdendir Kümbet cephesinde çift kartal ve simetrik iki kartal işlenmiştir Ayrıca kıvrık dallarla başka hayvan figürlerinin birleştirildiği görülürPatnos'ta birçok kümbet olduğu halde çoğu tahrip edilmiştir Zirekli Köseler Taşkın ve Acılı köylerinde kümbetler vardır

ANZAVUR TEPE
Ağrı İli'nde en eski uygarlık merkezidir Urartulardan kalmadır MÖ 8 yüzyılda yapıldığı anlaşılan saray tapınak ve bina kalıntıları vardır Yerleşimi çevreleyen savunma sistemini Kral Menua tapınağı ise Kral İşpuini yaptırmıştır Tepe kuzey tarafından düzeltilmek suretiyle hazırlanmış bir geçitle Aladağ uzantısı yükseltilere bağlanır işte bu tepe Urartulardan kalma bir antik kent aynı zamanda bir mabedidir Ancak yangın ve tarihi baskınlar sonucunda yıkıntı haline gelmiştir Sadece tapınak platform mezar taşları bazalt taşlarla örülmüş kale ve bina temelleri tepeyi çevreleyen sur izleri ve kazı yerleri belli olmaktadır1959 ve 1960 yıllarında kaçak kazılarda birtakım kalıntıların görülmesi üzerine burada arkeolojik kazılar yapıldı İlk araştırma ve kazıyı Ankara Üniversiesi adına1960 yılında Kemal Balkan yaptı 1961 -1963 arasında da Kemal Balkan ile Raci Temizer birlikte yürüttüler Kazılarda Kral Menua'ya ait tapınak birçok Urartu yapışı ve mezarı ortaya çıkarıldı Buradan elde edilen buluntuların çoğu Erzurum ve Van müzelerindedirKral îşpuini tarafından yazdırılmış fakat başka bir yerde bulunmuş bir kitabeye göre Patnos'ta ayrı bir tapınak yaptırıldığı anlaşılıyor Patnos'a 19 km uzakta olan Orta Damla köyünde bir Urartu kitabesi vardır

GÎRÎK TEPE

Patnos'un 1 km güney doğusundadır Değirmentepe olarak da bilinir Bu tepe 15 m yükseklikte bir höyüktür Şimdi tahrip edilmiş iyice alçalmıştır Anzavur tepe ile birlikte burada da kazı yapılmıştır Kazılarda höyük tepesinde saraya benzeyen anıtsal bir yapının höyüğü çevreleyen bir surun kalıntısı ortaya çıkmıştırBina blok taş temel üzerine kerpiç duvarlarla yapılmıştır Sarayın Patnos bölgesine çok önem veren Urartu Kralı Menua veya oğlu I Argişti döneminde (MÖ 789 - 766) inşa edildiği sanılmaktadırGirik tepenin Urartular'ın yönetim merkezi olduğu bilinmektedir Kazılarda hiçbir yazılı belgeye rastlanmamıştır Ancak büyük bir yangın geçirdiği anlaşılmaktadır Bunu da 8 yüzyılın sonunda veya 7 yüzyılın basında kuzeyden yahut doğudan gelen atlı kavimlerin yaptığı ihtimal dahilindedir' 1960-1963 kazılarında Girik tepede; yanmış bir iç avlu taht odası salonlar kiler mutfak ve iri iri toprak küplerin dizili olduğu mekanlar mutfakta ocaklar mangal değirmen havan hamur yoğurma taşları harem dairesinde 37 yanmış iskelet iskeletle*rin üzerinde yüzük küpe bilezik kemer boncuk mühür altın ve tunçtan yapılmış çok sayıda süs eşyası bulunmuştur

DİĞER TARİHİ YAPILAR

• Tendürek (Çermik) kale

• Ağrı - Uzunveli kalesi

• Şehit (Uğuz) dağındaki antik kent

• Hamur - Süleymankünbet köyü kümbeti

• Tutak - İsaabat köyündeki kilise

• Tutak - Bulutpınar (Cemalverdi) Atabindi (Nadirşeyh) ve
Ocakbaşı (Mirza) köylerindeki tarihî mezarlıklar
Tutak - Atabindi köyündeki kilise

• Tutak - Erdal (Hive) köyündeki kilise

• Tutak - Alacahan (köyü) kervansarayı

• Tutak - Atabindi köyündeki Yavuz Sultan Selim köGoogle Page Rankingüsü
(Yavuz'un Çaldıran Seferi dönüşü bu köydeki Kesik çayı üzerinde yaptırdığı bilinen köGoogle Page Rankingüdür KöGoogle Page Rankingü tek gözlü 12 metre yüksekliğinde ve 22 metre uzunluğunda taş yapıdır Şimdi yıkık durumdadır)

06-26-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Ağrı-Ağrının Antik Kentlari-Ağrının Tarihi Mekanları TOPRAKKALE Ağrı'daki antik kentlerden biri de Eleşkirt'e 14 km mesafedeki Toprakkale'dir Toprakkale önceleri ilçe merkezi iken ulaşım yetersizliğinden Cumhuriyet döneminde Eleşkirt'e bağlanmıştır Buradaki kale ve camii önemlidirToprakkale'nin yapım yılı bilinmemekle birlikte tarihi eskilere Urartulara kadar uzanır Urartular'ın Ağrı'daki önemli merkezleri Patnos ve Toprakkale'dir Urartuların burada bir kale yaptıkları I Rusas 'in kale ve içindeki yapıları başlattığı 2 ve 3 Rusas tarafından tamamlandığı bilinmektedirDaha sonraları' Küçük Arsaklılar'dan Sanatruk oğlu Valarş Han (194 - 216) Toprakkale'yi (Valarş Kerd) adıyla yeniden imar ettirdi1879 yılında İngiliz arkeologların yaptığı kazılarda Toprakkale'de elde ettikleri önemli bulguları yurt dışına kaçırdıkları sanılmaktadırToprakkale'de tapınak ve yerleşim yerleri tamamen harap hale getirilmiştir Sadece kale burçları ve bir kısım duvarlar yıkılmamıştır(Eleşkirt'in Pirabal köyünde de benzeri bir höyük vardır) güney tarafında teras oluşturularak üzerine inşa edilmiştir Camii 125 x 1250 m ölçülerinde kare planlı sivri kemerli basık trampalara oturan tek kubbeli ve minaresiz bir yapıdır Kubbesi 820 m çapındadır Beden duvarlarının köşeleri taç kapı ve pencere etrafları kesme taştan diğer kısımlar tamamen moloz taşlardan örülmüştür 14 ahşap direk üzerine oturtulan son cemaat yerinin bir kısmı sonradan yapılmıştır Beden duvarlarında 6 sekizgen kubbe kasnağının yüzeylerinde birer atlamalı olarak yerleştirilmiş 4 pencere vardır Son cemaat yerine sonradan moloz taştan yapılmış bir ek bölüm vardırGövde kısminin kuzey cephesindeki kapının üzerinde Arapça yazılmış bir kitabede camiinin Abdi oğlu Mirza tarafından yaptırıldığı belirtilmektedir Aynı kitabede mimar olarak Abidin adı geçmektedirSelçuklu mimarî tarzına uygun olan camii 1864 depreminde zarar görmüştür Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nce 1051963 tarih ve 2029 sayılı Karar ile Korunması Gereken Eski Eserler 'den kabul edilmiştir Camii 1968 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmıştır Dış duvarlardaki derz bu onarımda yapılmıştır HAVARAN KALESİ Hamur ilçe merkezindeki kaledir Doğudan Murat nehrine karışan Hamur çayı ile bunun geçtiği derince dereye açılan güneydeki Kurudere arasında bulunan ve doğudan batıya doğru uzanan yarımada gibi sarp bir kayalık üzerinde kurulmuştur Kasabanın batı bitişiğinde dereden yaklaşık 100 m yüksektedir Giriş kapışı güney doğu yönündedir Kalenin bu kısmı çevre araziye hafif bir meyille bağlandığından burası derince kazılmış bir hendek oluşturulmuşturKale Selçuklu Devleti'nin son zamanlarından kalmadır Kimlerce yapıldığı bilinmemektedir Hakkında fazla bilgi yoktur Bilinenlerin çoğu söylentilere dayanmaktadırÇevrede bulunan küçük çaptaki Ağadeve Şoşik Seslidoğan Ceylanlı Uzunveli ve Eleşkirt kalelerinin yönetiminin buraya bağlı olduğu sanılmaktadır Yerden yükselen doğal bir kayalık üzerine dolgularla beslenip yapılan Hamur kalesi Yukarı Murat bölgesinin en sağlam kalelerindendir Ancak gerek Osmanlı-Rus savaşlarında gerekse Cumhuriyet döneminde iyice tahrip edilmiştir Bugün kale yıkık haldedir Batı cephesi hariç kalenin cephe duvarları burçları camii Kalebeyi Konağı ve Deve Hanları ile 400 m uzakta ve kaleden daha yüksekteki bir tepede olan gözetleme kulesi tanınmayacak şekilde tahrip edilmiştir HAMUR KÜMBETİ (Sürmeli Mehmet Paça Kümbeti) yaptıran ve kimin için yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir Okunabilen rakamlardan 1802 yılında yapıldığı anlaşılmaktadırHamur Kümbeti Selçuklu ve Osmanlı kümbetlerinden farklı bir mimarî tarzda yapılmıştır Plan bakımından yalnız Kırşehir'deki Aşık Paşa türbesine benzemektedir Yapı 1150 x 470 m boyutunda alt kısmı dikdörtgen üstü dıştan balık sırtı içten aynalı tonoz biçimindedir Doğu cephesinde 3 batıda 2 mazgallı pencere vardır Giriş kapışı batı yönündedir Tahta kapı orijinal değildir Taban ve üst örtüye geçişte çıkıntılı gövde kısmında iki çizgi şeklinde olmak üzere siyah renkte dört halka kemer vardır Yapıda kullanılan taşlardan farklı yontulmuş kemer taşlar pencerelerin altında beyaza dönüşür Kümbetin dört siyah kuşağında bazalt diğer kısımlarında kirli beyaz renkte tüf taşlar kullanılmıştır Bu taşlar İshak Paşa Sarayı'nda kullanılan taşlarla malzeme birliği göstermektedirKümbetin içi iki bölümden oluşur Giriş avlusunda l buradan bir kapı ile geçilen mezar odasında başlarda birer büyük ortada 2 küçük olmak üzere 4 mezar vardır Mezar taşları bitkisel motiflerle sekiz kollu yıldız ve Arapça yazılarla süslenmiştir Şimdi mezarlar tahrip edilmiş mezar taşları kırılmıştırKümbetin XIX yüzyıl basında İshak Paşa'nın torunlarından İbrahim Paşa tarafından yaptırıldığı söylenmektedir Giriş avlusundaki mezarın İbrahim Paşanın kardeşi Yusuf Bey'e mezar odasındaki en baştaki mezarın İbrahim Paşa'nın ikinci mezar oğlunun üçüncü mezar kızının sondaki yani kuzeydeki mezar ise İbrahim Paşa'nın hanımına aittir 1915 Rus işgalinde Kümbetin tepesine isabet eden top güllesi hasar yapmıştır(Hamur'da 52 basamaklı güzel bir minaresi olan camii 1964 yılında yapılmıştır) ŞOŞÎK KALESİ sert kayalara oyularak yapılmış Kör Kuyu ve Zindan da Şoşik kalesinin bölümlerindendir Kalenin doğusunda büyük bir su kulesi ile güney batı ve kuzey yönlerinde iki kule kalıntısı vardır Kalenin alt tarafında ayrı ve özel olarak yapılmış bir ibadethane bulunmaktadır Şoşik kalesinin 2 km doğusunda ikinci bir kale daha vardır ki kale beyinin burayı kızı için yaptırdığı söylenmektedir Dik bir tepe üzerindeki bu kale kalıntısına halk Kız Kalesi adını vermektedirŞoşik kalesi Ağrı'daki kalelerin içinde mimarî tarzı çok farklı olan bir yapıdır Yapıda kullanılan taşlar da değişiktir Bu taşlar yörede bulunmayan elips şeklinde bir çeşit özel taşlardır Kalenin köşeleri ve güney cephesinde üç yeri 2 metre kadar dışarıya çıkıntılı olarak yapılmıştırEle geçirilmesi çok güç bir yerde yapılan Şoşik kalesi Karakoyunlular'ın imar ettiği yerlerdendir Kale ve bölümleri fazla yıkılmamıştır restore edilebilir KARAGÖZ KİLİSESİ dışarıdan kayalara işlenerek yapılmış merdivenlerle inilmektedir Ortada geniş bir alan yanlarda odalar raflar pencere ve çıralıklar vardır Benzeri ibadethane çevrede birkaç yerde görülmektedir Hamur'un Beklemez köyünde de ayni tarzda yapılmış yeraltı kiliseleri vardır KAN KALESİ Tutak'ın 15 km batısında Dönertaş (Kalekulu) köyü yakınlarındadır Ne zaman yapıldığı ve kimlerden kaldığı bilinmemektedir Zencir kale ile aynı tarihte yapıldığı sanılmaktadır Kaleden günümüze ancak temelleri kalabilmiştir Bu kalenin başka bir adı da Kale-i Hum'du ZENCİR KALE Tutak'ın güneyindeki Katavin dağında yapılmış kaledir Yapılış tarihi bilinmemektedir Kalenin köşelerinde zencir sallandığı için bu ad verilmiştir PATNOS KÜMBETLERİ Anonim kümbet veya Üçkümbet olarak bilinir Karakoyunlular devrinden kalmadır Selçuklu mimarî tarzında figürlü plastik eserlerdendir Kümbet cephesinde çift kartal ve simetrik iki kartal işlenmiştir Ayrıca kıvrık dallarla başka hayvan figürlerinin birleştirildiği görülürPatnos'ta birçok kümbet olduğu halde çoğu tahrip edilmiştir Zirekli Köseler Taşkın ve Acılı köylerinde kümbetler vardır ANZAVUR TEPE Ağrı İli'nde en eski uygarlık merkezidir Urartulardan kalmadır MÖ 8 yüzyılda yapıldığı anlaşılan saray tapınak ve bina kalıntıları vardır Yerleşimi çevreleyen savunma sistemini Kral Menua tapınağı ise Kral İşpuini yaptırmıştır Tepe kuzey tarafından düzeltilmek suretiyle hazırlanmış bir geçitle Aladağ uzantısı yükseltilere bağlanır işte bu tepe Urartulardan kalma bir antik kent aynı zamanda bir mabedidir Ancak yangın ve tarihi baskınlar sonucunda yıkıntı haline gelmiştir Sadece tapınak platform mezar taşları bazalt taşlarla örülmüş kale ve bina temelleri tepeyi çevreleyen sur izleri ve kazı yerleri belli olmaktadır1959 ve 1960 yıllarında kaçak kazılarda birtakım kalıntıların görülmesi üzerine burada arkeolojik kazılar yapıldı İlk araştırma ve kazıyı Ankara Üniversiesi adına1960 yılında Kemal Balkan yaptı 1961 -1963 arasında da Kemal Balkan ile Raci Temizer birlikte yürüttüler Kazılarda Kral Menua'ya ait tapınak birçok Urartu yapışı ve mezarı ortaya çıkarıldı Buradan elde edilen buluntuların çoğu Erzurum ve Van müzelerindedirKral îşpuini tarafından yazdırılmış fakat başka bir yerde bulunmuş bir kitabeye göre Patnos'ta ayrı bir tapınak yaptırıldığı anlaşılıyor Patnos'a 19 km uzakta olan Orta Damla köyünde bir Urartu kitabesi vardır GÎRÎK TEPE Patnos'un 1 km güney doğusundadır Değirmentepe olarak da bilinir Bu tepe 15 m yükseklikte bir höyüktür Şimdi tahrip edilmiş iyice alçalmıştır Anzavur tepe ile birlikte burada da kazı yapılmıştır Kazılarda höyük tepesinde saraya benzeyen anıtsal bir yapının höyüğü çevreleyen bir surun kalıntısı ortaya çıkmıştırBina blok taş temel üzerine kerpiç duvarlarla yapılmıştır Sarayın Patnos bölgesine çok önem veren Urartu Kralı Menua veya oğlu I Argişti döneminde (MÖ 789 - 766) inşa edildiği sanılmaktadırGirik tepenin Urartular'ın yönetim merkezi olduğu bilinmektedir Kazılarda hiçbir yazılı belgeye rastlanmamıştır Ancak büyük bir yangın geçirdiği anlaşılmaktadır Bunu da 8 yüzyılın sonunda veya 7 yüzyılın basında kuzeyden yahut doğudan gelen atlı kavimlerin yaptığı ihtimal dahilindedir' 1960-1963 kazılarında Girik tepede; yanmış bir iç avlu taht odası salonlar kiler mutfak ve iri iri toprak küplerin dizili olduğu mekanlar mutfakta ocaklar mangal değirmen havan hamur yoğurma taşları harem dairesinde 37 yanmış iskelet iskeletlerin üzerinde yüzük küpe bilezik kemer boncuk mühür altın ve tunçtan yapılmış çok sayıda süs eşyası bulunmuştur DİĞER TARİHİ YAPILAR* • Tendürek (Çermik) kale • Ağrı - Uzunveli kalesi • Şehit (Uğuz) dağındaki antik kent • Hamur - Süleymankünbet köyü kümbeti • Tutak - İsaabat köyündeki kilise • Tutak - Bulutpınar (Cemalverdi) Atabindi (Nadirşeyh) ve Ocakbaşı (Mirza) köylerindeki tarihî mezarlıklar Tutak - Atabindi köyündeki kilise • Tutak - Erdal (Hive) köyündeki kilise • Tutak - Alacahan (köyü) kervansarayı • Tutak - Atabindi köyündeki Yavuz Sultan Selim köGoogle Page Rankingüsü (Yavuz'un Çaldıran Seferi dönüşü bu köydeki Kesik çayı üzerinde yaptırdığı bilinen köGoogle Page Rankingüdür KöGoogle Page Rankingü tek gözlü 12 metre yüksekliğinde ve 22 metre uzunluğunda taş yapıdır Şimdi yıkık durumdadır)