|
Prof. Dr. Sinsi
|
Hakkari Doğal Güzellikleri ve Tarihi Mekanları ve Eserleri -Hakkari Resimleri
VADİLER VE OVALAR
Hakkâri il alanı,Dicle Irmağı'nın kolları olan Zap ve Habur Suları havzaları üzerinde yer alır Hakkâri yöresini örten Doğu Torosların yayı, neojen otlarından aşınmış, daha sonra şiddetli yükselmelere uğramış ve kubbeleşmiştir dağlardır Yüksek yerlerde buzul oyma ve birikintileri ortaya çıkmıştır Buzulların gerilmesinden sonra, akarsu oymaları sonucu, derin karstik vadiler oluşmuştur
ZAP VADİSİ
Havaril Dağları'nın güney yamaçlarından başlayan, Zap Vadisinin başlangıçta fazla dar değildir Başkale yakınlarında vadi daha da genişler
Bu geniş taban üzerinde Başkale Vadileri oluşmuştur Daha sonra Hakkâri il sınırları içine giren vadide bu düzlüklerdir, Vadi, Nehil Vadisi ile birleşinceye dek sınırda da olsa sürer Zap Vadisi Cilo Dağı'nın kuzeyinde Nehil Vadisiyle birleştikten sonra güneybatıya döner Genişçe bir yay çizerek Altın Dağlarıyla Samur Dağları arasında geçer ve Çukurca yöresinde Irak topraklarına girer
Zap Vadisi, ülkenin en derin ve dar vadilerden biridir Bunun iki nedeni vardır, Hakkâri Toroslarının temelinde, kretase ve neojen kalkerleri büyük bir yer tutmaktadır Kalkerlerin suya karşı dirençleri az olduğundan, derin vadiler oluşmuştur Ayrıca, neojen sonlarında yörede olan şiddetli yükselmelerden dolayı yapılanmada etkisi büyük olmuştur
Zap Vadisi, yer yer yarma vadi, yer yer de henüz gelişim tamamlanmamış(u) vadi şeklindedirBu nedenle, vadinin hiçbir yerinde geniş tarım alanları yoktur Vadi yamaçlarında, bölgenin yükseltme hareketleriyle uyumlu olarak şekiller oluşmuş ise de buralar çoğunlukla yüzeyin yontulması sonucu birikmiş taş ve molozlarla kaplıdır Bu düzlüklerde tarım yapma olasılığı yoktur Vadi yamaçlarının genişledikleri yerlerde, az da olsa küçük tarım alanları vardır Tarım toprakları çok yetersiz kaldığından vadi tabanına yakın yamaçlarda, yapay taraçalar oluşturulmuştur
Zap Vadisi'nde sınırlı tarım alanlarında, kuzeyde daha çok olmak üzere, buğday ve arpa ekilmektedir Ayrıca elma ve dut üreticiliği başta olmak üzere, bağcılık yapılır
NEHİL VADİSİ
Yüksekova'nın doğusundaki dağların güney yamaçlarından başlayan Nehil Vadisi, önce güneybatı, sonrada batı yönünden uzayarak geniş bir yay çizerBaşlangıçtan hemen sonra tabanı genişler ve geniş bir düzlük ortaya çıkar Bu düzlüğe Gevar Ovası adı verilir Ovanın, batı ucunda, vadi, yeniden daralır ve bir boğaz şeklini alarak Zap Vadisiyle birleşir
GEVER OVASI
Nehil Vadisi'nin geniş düzlüğünü oluşturduğu ovadırBurası eskiden kapalı bir ova iken Nehil Suyu Vadisi'nin yatağı derinleşerek zamanla Zap Suyu Vadisi ile birleşmiştir Çöküntü oluğu olması nedeniyle, Doğu Toroslar'ın en büyük düzlüğüdür Nehil Suyu boyunca uzanan ovanın uzunluğu, yaklaşık30km'dir Genişliği ise 5ile10km arası değişmektedir
Ova genellikle düzdür, ama ortasından geçen Nehil Suyu'na yakın yerlerde eğim çok düzensizdir Alüvyal topraklarla kaplı olan, ova, çok verimlidir
Nehil Suyu'nda ovada katılan derenin suyu çok fazladır Mart sonlarında çevre dağlarının karlarının erimesiyle, ovanın büyük bir kesimi göl olurKısa bir süre sonra sular çekilir Sular kesilince çok büyük çayırlar yetişir Suların çekilmediği bazı bölgelerde yaz boyunca kalan sular bataklık oluşturur
Yaklaşık 1900m yükseltili Gevar Ovası'nda kışlar çok sert ve uzun geçmektedir Yüksek dağlarla çevrili olduğundan ova üzerinde yoğun atmosfer hareketleri görülmez Ağır soğuk hava, ova üstüne çöker Yükselti ve iklim koşullarının elverişsizliği, dolayısıyla Gevar Ovasında bütünüyle tarım yapılmaz Büyük bir bölümü çayır ve mera durumundadır
Gevar Ovasında, hayvancılık bitkisel üretiminden daha yatkındır Koyun, sığır, manda ve keçi beslenmektedir
HADUR OVASI
Nordüz Platosu'nun güney yamaçlarından başlayan çok derin vadi, Karacadağ, İncebel Dağı ve Tanin Dağı ile türemiş, Konak ve Altın dağları arasında kalan, suya direnci az şistlerl ve eosen kalkerleri üzerinde oluşmuştur
Habur Vadisi, Beytüşşebap'a dek güneybatı yönünde, daha sonra güney yönünde uzanarak, Irak topraklarına girer Irak sınırı yakının da vadi yamacı biraz genişlemekteyse de, genellikle dar ve derindir Hiçbir yerinde geniş tarım alanları yaratmaz Habur Vadisinin, Beytüşşebap'tan sonraki kesimlerinde, vadinin her iki yarısında şerit gibi uzanan tarlalarda, başta mısır olmak üzere buğday ve arpa ekşimi yapılır Biraz da dut üzüm yetiştirilir
AVAROBAŞİN VADİSİ
İl sınırları içinde uzunluğu fazla olmayan bu vadi, çok dar ve derindir Salt Dağı ile Cilo Dağı arasındaki kalkerli ve volkanik alanda, genellikle boğaz şeklinde uzanan bir yağma vadidir
Salt Dağı ile Cilo Dağı'nın birleştiği sırtın batı yamaçlarında başlayan vadi, çok geniş bir yay çizerek dağları aşar ve Irak topraklarına girer
Dağlıca yöresi ile sınıra yakın yerlerde, küçük tarım alanları vardır Burada biraz arpa, buğday,mısır ekilmekteyse de, daha çok hayvancılık yapılmaktadır
ŞEMDİNLİ VADİSİ
Şemdinli yöresi, Hakkâri'nin en engebeli kesimlerinden biridir Türkiye-İran sınır dağlarının batı yamaçlarından başlayan Şemdinli Vadisi gerçek bir yarma vadidir Çok dar ve diktir Yer yer vadi tabanı ile vadi yamacının en üst noktası arasında ki farkı 1000m'yi bulur Vadide, düşeye yakın diklikler gösteren uçurumlar az değildir Hem yamaçlar hem de vadi, kopan ve yuvarlanan kayalarla, taş parçaları doludur Bu kesemin volkanik ve kalkerli yapısı nedeniyle, vadide bir çok mağara oluşmuştur Mağaralarının içlerinden, "kapan"adı verilen patikalar geçer Şemdinli Vadisi'nin, il sınırlarında dek olan bölümünde tarım alanı yoktur
HACIBEY VADİSİ
Irak,İran ve Türkiye sınırların9ıjn birleştiği noktadan başlayan Hacıbey Vadisi, Karadağ'ın güneyinde Irak'la sınır oluşturacak şekilde, güney batı yönünde uzanır
Hacıbey Vadisinin oluşturduğu havzaya, Gerdi adı verilir Bu yöre, Hakkâri bölgesinin en alçak kesimidirİklim özellikleri öbür yörelerden oldukça farklıdır Yazlar daha sıcak, kışlar daha yumuşak geçer Bu nedenle, Hacıbey Vadisi'nin il sınırları içindeki bölümde bulunan tarım alanlarında, buğday, arpa, mısır ekimi yanında yaz sebzeciliği ve meyvecilik de yapılmaktadır
JEOLOJİK YAPI
Hakkâri kütlesinin temelini, kuzeyde ve merkezde Izaman kristalen şistleri, güneyde ve doğuda ise daha çok kretase eosen kalkeri oluşturur Kütlenin güney batısı, oldukça kalın, Çimentolaşmış konglomeralar ve kırmızı kumtaşları kaplıdır
Hakkâri Dağları, Alp kıvrım sisteminin balık pulu yapılı sıradağlarıdır Kaba bir yaklaşımla Hakkâri Dağlarının temelini paleozoik kıvrımlı-kıvrıklı tabakalarla, yer yer kristalen şistlerin oluşturduğu söylene bilir Araya, kretase-tersiyer oluşumları girmiş ve mezozoik-tersiyer tabakaları tortulaşmıştır Bütün bu tabaka ve kültürlerin durumları, kıvrım aşamaları sırasında değişikliğe uğramış ve bugünkü halini almıştır
Hakkâri Torosları'nın ana çatısını oluşturan Cilo Dağı ve çevresinin jeolojik yapısı, tektonik hareketler ve aşınmalarla yakından ilgilidir Bölgedeki yassı platolar, tersiyer tabanlarından oluşur Sivri dorukların temeli sert volkanik oluşumlar, güneydeki basamakların temeli ise triyas tabakalarıdır Cilo Dağı ve çevresinin kuzeyindeki, Yüksekova çöküntü alanı ile Büyük Zap oyulma ve boşalma alanları ortaya çıkmıştır
YER ALTI ZENGİNLİKLERİ
Hakkâri, yer altı zenginliklerinden yoksun bir ildir Öyle ki Maden Teknik Arama Enstitüsü'nün il topraklarında yaptığı araştırmalarda yalnız asbeste rastlanmıştır Merkez İlçe yakınlarında yer alan bu maddenin de rezervi bilinmemektedir
İl topraklarında işletilir durumda her hangi bir maden damarı bulunmaktadır
|