|
Prof. Dr. Sinsi
|
Kurban Kesmek Kimlere Vaciptir?
Kurban kesmek kimlere vaciptir?
Yaklaşan Kurban Bayramı münasebetiyle mü’minler, vaziyetlerini mutlaka bir gözden geçirmeli Kurban kesip kesemeyeceği hususunu netliğe kavuşturmalıdır Elbette kurbanı zengin Müslümanlar kesecektir; ancak, bu zenginliğin ölçüsü nedir? Bunu bilmemiz lâzım
Kurban kesmek; kurban bayramı günlerinde hür, mukim (seferî olmayan), akıllı ve büluğ çağına erişmiş, Müslüman ve aslî ihtiyaçları ile borçlarından başka –üreyen olsun olmasın– en az 200 dirhem (560 gr) gümüş veya yaklaşık 85 gram altın ya da bunun değerinde paraya yahut mala sahip bulunan kimselere yani sadaka-i fıtır vermekle mükellef bulunanlara vaciptir Zekâtta olduğu gibi bunun üzerinden belirli bir zaman geçmiş olması gerekmez Bu miktarın sadece kurban günlerinde elde bulunması yeterli görülür Bir başka ifadeyle; kurban için zenginin serveti üzerinden sene geçmesi şart değildir Bayramın üç gününden birinde kurban kesecek maddî imkân eline geçen Müslümana, hemen o gün kurban kesmek vâcip olur Zekâtla kurban arasındaki farklardan biri budur Aslında bu mevzuda sözü uzatmaya gerek yok Kısaca diyebiliriz ki; borcu olmayan bir mü’min, kurban kesmesi hâlinde geçimine bir sıkıntı gelmeyecek, normal ihtiyaçlarını karşılamakta zorlanmayacaksa, kurban kesmeli Hem kendi âile fertlerine, hem de etraftaki konu-komşuya ikrâmda bulunmalıdır Şayet elinde fazladan imkân yoksa, ya da borçlu ise zaten kurbanla mükellef olmaz Ama buna rağmen kıt-kanaat biriktirmek suretiyle elde ettiği mütevâzi imkânlarıyla kurban kesmek isterse, elbette ki kesebilir Böylece çevresine fedâkârlık ve cömertlik örneği sergilemiş, imkân sahibi olduğu halde kurban kesmekten kaçınanları teşvik etmiş olur
Unutulmamalıdır ki; iktisadî vaziyeti müsait olduğu halde kurban almaktan imtina‘ edenleri Resûlüllah (sav) Efendimiz, “Bir kimse mâli bakımdan imkân bulur da kurban kesmezse, sakın bizim namazgâhımıza yaklaşmasın!” (Sünenü Ebî Dâvud ve Nesâî) buyurarak îkaz ve irşad etmişlerdir
Görüldüğü üzere bu hadîs-i şerifte;
1 Kurban kesmeye gücü yeten kimsenin bunu terk etmesi hâlinde cemaatin (topluluğun) içine çıkamayacağı uyarısı ile, bu kötü örnekliğin cezasını tek başına kalarak çekmesi ihtar edilmektedir
2 Hâl böyle olduğuna göre kurbanınızı kesin, namazgâha çıkın, din kardeşlerinizle müşterek sevincinizi paylaşın, ayrı duruma düşmeyin, yoksulları gözetin îkazına kulak verin denilmektedir
Hanefî mezhebine göre kurban vâciptir Kurban kesmekle mükellefiyet için İmâm-ı A‘zam ve İmam Ebû Yûsuf'a (rahımehümallâh) göre akıl ve bülüğ şart değildir O bakımdan zengin olan çocuğun veya mecnunun malından velîsinin kurban kesmesi lâzımdır Bu çocuk veya mecnun, o kurbanın etinden yer, geri kalanı da elbise gibi aynından istifade edecekleri bir şey ile değiştirilebilir (Ö N Bilmen, B İslâm İlm İst 1985, s 410)
Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelîler’e göre ise sünnet-i müekkededir Hanbelîler’e göre, ödeme imkânına sahip olan kimse, borç ederek de olsa, kurban parasını temin edebiliyorsa, kurban kesmeye muktedir sayılır (el-Fıkhu ale’l-Mezâhibi’l-Erbaa)
Hanefîler’e göre aile içinde bulunan fertlerden mâli vaziyeti müsait olan herkesin kendi adına kurbanını kesmesi veya kestirmesi îcap eder Yoksa bir evden bir kişinin kurban kesmesiyle borçtan kurtulmuş olmazlar
Velhâsıl kurban ibâdeti; mü’min için Hak yolunda fedakârlığın bir alâmeti, Allah Teâlâ’nın verdiği nimete karşılık bir şükür ifadesidir Bunun neticesi de, âhirette sevâba ve rızâ-i İlâhi’ye nâiliyet, dünyada ise bir takım felâket ve belâlardan korunup muhâfaza olunmaktır Bu dünyevî ve uhrevî mükâfatlara kavuşabilmek için, kurbanımızı ihmâl etmememiz gerekiyor
KURBANIN RÜKNÜ
Kurbanın rüknü; yani bu ibâdetin tam ve sahih (geçerli) olması için yerine getirilmesi gereken şart, kurbanlık hayvanı boğazlayıp kanını akıtmaktır Bu olmadıkça kurban vecîbesi yerine getirilmiş olmaz
Bu sebeple kurbanlık hayvanın, kesilmeksizin yoksullara tasadduk edilmesi câiz değildir Fakat alınan kurbanlık hayvan, herhangi bir sebeple kesilemeden bayramın üçüncü günü güneş batmış olsa, artık bunun diri olarak tasadduk edilmesi gerekir Çünkü kan akıtma işi, tasadduka intikal etmiş (dönüşmüş) olur Bunun etinden sahibi yiyemez (Ö N Bilmen, B İslâm İlmihâli, s 414, md 35)
HANGİ HAYVANLARDAN KURBAN KESİLEBİLİR?
Kurbanlar yalnız koyun, keçi, deve ve sığır cinsi hayvanlardan kesilebilir Mandalar da sığır nev‘inden sayılır Bunların erkekleri ile dişileri eşittir Bununla birlikte koyun cinsinin erkeğini kurban etmek daha faziletlidir Keçinin erkeği ile dişisi kıymetçe müsâvi olsalar, dişisini kurban etmek daha faziletlidir Yine devenin veya sığırın erkeği ile dişisi et yahut kıymet bakımından aynı olurlarsa, dişisinin kurban kesilmesi daha faziletlidir (el-Kâsânî, Bedâyiu’s-Sanayi‘, 5/69,80; el-Meydanî, el-Lübâb, 3/235; İbn-i Âbidîn, Reddü’l-Muhtâr, 5/226 vd; Zeylâî, et-Tebyîn, 6/7; İbnü’l-Hümâm, Fethu’l-Kadîr, 8/76; Ö N Bilmen, B İslâm İlm s 410)
Yaban sığırı, geyik gibi yabânî hayvanlar ile tavuk, horoz, kaz gibi evcil hayvanlar kurban edilemezler; tahrîmen mekruhtur Yani bu hayvanlardan herhangi birini kurban niyetiyle kesen kişi, harama yakın bir çirkinlikte iş yapmış olur Çünkü bunda, Mecûsîlere bir benzeyiş vardır (Ö N Bilmen, B İslâm İlm s 411)
Diğer yandan ne Resûlüllah (sav) Efendimiz’den ve ne ashâb-ı kiramdan bunların dışında bir hayvanı kurban ettiklerine dair bir haber de nakledilmemiş Hele de balığın kurban edildiği garâbetine hiçbir devirde rastlanmamıştır
Koyun ve keçi ya birer yaşını bitirmiş bulunmalı veya koyunlar altı aylık olduğu halde birer yaşında imiş gibi gösterişli olmalıdır Sevgili Peygamberimiz (sav) buyurmuşlardır ki, “Koyun cinsinden kurban olarak cezea yeterlidir” (İbn-i Mâce, Edâhî, 7; İ Ahmed b Hanbel, Müsned, 6/368)
“Cezea”, bir yaşını tamamlamış koyun mânâsına geldiği gibi, altı ayını doldurmuş, fakat bir yaşındaki koyunlar kadar gösterişli olan kuzuyu da ifade eder Cezea; sığır nev‘inde üç, deve cinsinde beş yaşına basmış hayvan demektir (eş-Şevkanî, Neylü’l-Evtâr, 4, 350) Bu sebeple deve en az beş yaşını, sığır iki yaşını bitirmiş olunca kurban edilebilir
Bir koyun veya keçi yalnız bir kişi için kurban kesilebilir Bir deve veya sığır ise birden yedi kişi adına kadar kesilebilir Nitekim Hz Câbir'den (ra) şöyle rivâyet edilmiştir: “Hudeybiye’de Resûlüllah (sav) ile birlikte kurban kestik Deveyi de sığırı da yedi kişi için kestik” (Müslim, Hacc, 352) Ancak ortaklardan her birinin Müslüman olup, bu hayvanın yedide birine mâlik bulunması ve kendi hissesini Allah rızâsı için kesecek olması şarttır
KURBANIN HÜKMÜ
Kurban bayramında, Allâh’a yaklaşmak niyetiyle kurban kesmek, Hanefîler’e göre hür, mukim, Müslüman ve zengin olan kimselere vâciptir Zenginden maksat; temel ihtiyaçları dışında üreyici olsun veya olmasın, nisap miktarı mal yahut paraya sahip olmaktır Bu da fitre nisâbıyla aynı olup, üzerinden bir yıl geçmesi şartı da aranmaz Yani bayram sabahı 200 dirhem (560 gram) gümüş veya bunun karşılığı olan para yahut ticaret malına sahip bulunan kimseye kurban kesmek vâcip olur
Hanefîler’in, kurbanın vâcip oluşu hususunda dayandıkları deliller şunlardır: Kur’ân-ı Kerim’de, “Rabbin için namaz kıl, kurban kes” emri, amel bakımından “vücub” ifade eder Çünkü sadece Resûlüllah (sav)’a mahsus olduğu belirtilmeyen emir, ümmetini de içine alır Ancak âyette cemi‘ sîgasının bulunmayışı, delâlette zan meydana getirdiği için kurbanın hükmü farz değil, vâcip derecesindedir Bu âyet-i kerimenin yanında diğer bazı hadîs-i şerifler de kurbanın bu hükmünü kuvvetlendirmektedir Resûlüllah (sav), “Kurban kesiniz Şüphesiz bu, babanız İbrâhim (as)’in sünnetidir” (S İbn-i Mâce, Edâhî, 3) buyurmuştur Burada Peygamber Efendimiz, kurban kesmeyi emretmiştir Mutlak emir sîgası ise, amel bakımından vâcibi ifade eder Keza şu hadîs-i şerif de kurbanın vâcip olduğu hükmünü teyit eder: “Kim genişlik ve imkân bulur da kurban kesmezse, bizim namazgâhımıza yaklaşmasın” (S İbn-i Mâce, Edâhî, 2) Böyle bir tehdit, ancak vâcibin terki hâlinde bahis mevzuu olur Diğer taraftan bazı hadîs-i şeriflerde, kurbanın ümmet için sünnet olduğunun belirtilmesi, vâcip oluşuna mâni teşkil etmez Çünkü sünnet; yol, gidiş mânâlarına da gelir
Kurban kesmek, Hanefîler’in dışındaki üç mezhebe göre müekked sünnettir Gücü yetenin onu terketmesi mekruhtur Şâfiîler’e göre, kurban kesmek, tek başına olan kimse hakkında aynî sünnettir Eğer âile fertleri birden fazla ise kifâî sünnet olur Dolayısıyla âile fertlerinden herhangi birisi bunu yerine getirecek olursa, hepsi için yeterli olur (İbn Kudâme, el-Muğnî, 8, 617)
Şevkânî Muhammed bin Ali rahımehüllah (v 1250/1834), kurbanın sünnet olduğunu kabul edenlerin dayandığı hadîs-i şeriflerin tenkidini yaptıktan sonra şöyle demektedir: Bu hadislerden hiç biri delil olarak ileriye sürülecek kuvvette değildir (Neylü’l-Evtâr, 4, 341 vd)
SEVÂBINI ÖLÜYE BAĞIŞLAMAK ÜZERE KESİLEN KURBAN
Hanefîlere göre bir kimse, kendi parasıyla alıp sevâbını ölmüş bir yakınına veya herhangi bir mü’min kardeşine bağışlamak üzere bayram günlerinde veya sair günlerde kurban kesebilir Kişi, kestiği bu kurbanın etinden kendisi yiyebildiği gibi, başkalarına da verebilir Zira kendi kurbanı gibi hüküm alır, sevabı da bağışlanana gider
Fakat bir kimse vefât eden kişinin, irtihâlinden önceki emri ile, onun adına keseceği kurbanın etinden yiyemez Zira bu, adak hükmündedir, kesen ve yakını yiyemez Bunu tam olarak tasadduk etmesi gerekir (İbn Âbidîn, Reddü’l-Muhtâr, V, 229)
Hâsılı, ebedî âleme göç etmiş mü’minler adına da kurban kesilebilir, sevâbı onlara bağışlanabilir Bunun da bayram günü, yahut da öncesinde kesilmesi hususunda bir ayrı hüküm yoktur Her zaman kesilebilir Nitekim Hunneş (ra)’den şöyle dediği rivâyet edilmiştir: “Hz Ali'yi (ra) iki koç keserken gördüm ve ona, ‘Bunlar nedir?’ diye sordum Hz Ali, ‘Resûlüllah (sav) bana, kendisi için kurban kesmemi vasiyet etmişti; işte ben onları kesiyorum’ dedi” (Ebû Dâvud, Sünen, Edâhî, 2)
|