Alkol Ve Madde Bağımlılığı Hakkında Bilgi / Alkol Ve Madde Bağımlılığı Bilgisi

**Prof. Dr. Sinsi** · 06-25-2012

Amerika Birleşik Devletleri'nde toplumun % 90’ı yaşamının bir döneminde alkol aldığı

erişkinlerin % 60-70'inin ise sıkça alkol almakta olduğu tespit edilmiştir

Kalp hastalığı ve kanserden sonra alkole bağlı sağlık sorunları Üçüncü sırada yer almaktadır

Erişkinlerin % 30-45'i yaşamının bir döneminde en az bir kez aşırı alkol almaya bağlı bir sorunla (yasal

trafik

iş

okul) karşılaşmıştır

Hala yılda 200

000 kişi alkole bağlı bir sorundan ölmektedir

Otomobil kazalarında % 75

kazadan ölümlerde % 50

adam öldürmelerde % 50

intiharlarda % 25 oranında alkol sorumlu tutulmuştur

Ortalama yaşam süresini en az 10 yıl kısaltmakta olan alkol

bağımlılık yapan diğer uyuşturucu maddelere de öncülük etmektedir

Kentlerde kırsala göre daha yaygın olan alkolizm birinci derece akrabalarında alkol bağımlılığı olanlarda 7 kat daha fazla görülmektedir

Alkol Bağımlılığının Tipleri vardır:
Psikolojik bağımlılık safhasında kişi ruhsal ya da bedensel bir sıkıntıyı gidermek için olağandışı

aşırı alkol alma durumundadır

Bırakıldığı zaman kesilme belirtisi görülmez

Bunun bir ileri aşamasında kişide aşırı alkol alma sonucu gastrit

polinevrit

karaciğer yağlanması gibi bedensel bozukluklar çıkmaya başlar ve bunlar fiziksel bir bağımlılığın ortaya çıktığının belirtileridir

Daha ileri aşamada istemli denetim ortadan kalkar

içme isteği durdurulamaz bir hal alır

Bedensel bozukluklar gelişir ve alkol bırakıldığı zaman kesilme belirtileri ortaya çıkar

Bu alkole ruhsal ve fiziksel yönden bağımlılık oluştuğunun bir delili olarak karşımıza çıkar

Artık en ileri safhada kişi alkole susamış gibidir

Aşırı bir istek ve tutku ile alkol armaya başlar

Bulunca su gibi içerler

Günler

haftalar bazen de aylarca süren bu dönemleri daha sonra hatırlamayabilir

Bu son safha kişinin psikososyal yıkımının en üst düzeyde olduğu ve alkolün kişiyi adeta esir ettiği safhadır

Şiddetle tedaviye ihtiyacı olduğu bir dönemdir

Çünkü alkole bağlı ölümler ve zehirlenmeler ve kalıcı bozukluklar bu safhada oluşur

Alkole bağlı psikiyatrik ve bedensel hastalıklar çok ağır seyreden hastalıklardır

Deliryum tremens denilen bir tablo vardır ki alkolün kesilmesinden sonraki 48 saat içinde ortaya çıkan bilinç bozukluğudur

Bilinç bozukluğu çevrede olan bitenin farkında olma düzeyinin azalması şeklinde görülür

Hasta gün içinde açılıp kapanmalar gösterebilir

Bu dönemde eğer gerekli tıbbi müdahale yapılmazsa ani kalp ve solunum durmalarına bağlı ölümler ve kalıcı bunamaya giden şiddetli bozukluklar görülebilmektedir

Uzun vadede alkol paranoyası

alkole bağlı bunama

depresyon

kaygı bozuklukları

uyku bozuklukları

cinsel işlev bozuklukları

iktidarsızlık

felç

karaciğer ve pankreas hastalıkları

beyincik hastalıkları

ağız boşluğu

yemek borusu

kalın barsak

karaciğer ve pankreası tutan kanserler sık görülen hastalıklardandır

Madde Kullanımı Ve Bağımlılığı
Öte yandan uyuşturucu madde kullanımı ise gittikçe büyüyen bir insanlık meselesi haline gelmektedir

Mesela 1962 yılında Amerika’da hayatı boyunca uyuşturucu madde ile karşılaşan insan sayısı nüfusun % 4’ü iken

bu oran şimdi %33’e kadar ilerlemiştir

Uyuşturucu madde kullanımının yaşı da gittikçe düşmektedir

Önceden erişkinlerde görülen bu durum şimdi çocuklarda bile görülebilmektedir

Bütün dünyada sıklığı artan madde kullanımının ve bağımlılığının yaygınlığı ülkemizde de günden güne artmaktadır

Yeniden Sağlık ve Eğitim Derneği'nce Türkiye’nin uyuşturucu konusundaki ilk karşılaştırmalı araştırması niteliğini de taşıyan

İstanbul'un 15 ilçesindeki 43 okulda

104 sınıfta eğitim gören 3 bin 168 lise 2 öğrencisi ile yapılan bir araştırmanın sonuçlarında: Tütün kullanımının 2004 yılında 2001'e göre yüzde 72

7

alkol kullanımının da yüzde 17

6 oranında düştüğü

esrar kullanımının ise 2001 yılına göre yüzde 75 artış gösterdiği

Uçucu madde kullanımının yüzde 40

5

yeşil reçete ile satılan yatıştırıcı hap kullanımının yüzde 15

8

uyuşturucu hap kullanımının yüzde 184

6

sentetik hap kullanımının yüzde 287

5

eroin kullanımının yüzde 100 artış gösterdiği

madde kullanımının erkeklerde kızlara göre daha yaygın olduğu ancak son yıllarda kızlarda da artış kaydedildiği

en kolay bulunabilen zararlı maddenin 2001'de uçucu maddeler iken

2004'te esrar olduğunu

bulunabilirliği en fazla olan maddenin de sentetik hap olan ecstasy olduğu kaydedilmiştir

Yapılan araştırmaların gösterdiği önemli bir diğer sonuç da madde bağımlılığı ile kişilik bozuklukları arasında bir ilişkinin olduğudur

Ergenlik dönemi de kişilik olgusunun tanımlandığı ve madde ile ilk karşılaşmaların sıklıkla meydana geldiği bir dönem olarak son derece önemlidir

Ergenlik dönemindeki sorunlu kişilik yapılanmaları bu dönemde davranım bozukluğu olarak adlandırılırken kişinin yetişkin kategorisine geçmesi ile beraber kişilik bozukluğu tanı grubu içinde incelenir

Bu kişilik bozukluklarının ergenlik dönemindeki görünümleri ise umursamazlık

fevrilik

otorite ile çatışma

sosyal uyumda dirençlilik

dürtü kontrol sorunları

dengesiz davranma gibi özellikleri içerir

Bu özellikler ise DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu

AKB (Antisosyal Kişilik Bozukluğu)

Border-Line (Sınır) Kişilik

Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu gibi klinik tanımlamalarda belirleyici kişilik özellikleri olarak ele alınırlar

Bunlar içinde Antisosyal Kişilik Bozukluğu madde kullanımı bağlamında en sık görülen tablodur

AMATEM bünyesinde yapılan araştırmada madde kullanan kişilerde Antisosyal Kişilik Bozukluğu görülme sıklığı %30 olarak belirtilmiştir

Genel Sebepler
1

Kişilik sorunları; özellikle aşırı güvensiz

bağımlı

engellenmeye dayanma tahammülü olmayanlar

depresif ve içe dönük kişilerde madde kullanımı daha sık görülmektedir

2

Çevresel etkenler; Ailesinde madde kullanımı olan bireylerde risk daha çoktur

Mesela birinci derece akrabalarında alkol bağımlılığı olanlarda alkol bağımlılığı riski 7 kat daha fazladır

3

Çevrede madde kullanımının yaygın olması da riski artırmaktadır (arkadaş

komşu v

s

)

Genellikle özenti şeklinde başlayan madde kullanımı bağımlılığa kadar gitmektedir

4

Stres etkenlerinin olması riski artırır

Eğer kişide bir psikiyatrik rahatsızlık varsa

madde kullanım riski artmaktadır

Mesela toplum önünde etkinliklerde bulunmaktan korkma şeklinde giden sosyal fobide alkol bağımlılığı %19

uyuşturucu madde bağımlılığı %13 oranında görülmektedir

5

Aile içi iletişim ve paylaşım sorunlarının olması kişileri maddeye iten önemli bir etken olmaktadır

Bir Kişinin Madde Aldığından Şüphelendiren Şeyler Nelerdir?
Madde kullanımının en korkulan sosyal sonucu gençlerde yaygınlığının artmakta olduğudur

Madde kullanan bir genci tanımak için dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır:
• Geceleri çok sık dışarı çıkması ve bar disko gibi eğlence yerlerine çok sık gitmeye başlaması

• Eski arkadaşlarını bir bir ve kısa sürede terk edip yeni ve çok sık beraber olduğu yeni arkadaşlıklar kurması ve kim olduklarından ailesine bahsetmemesi

• Gece saatleri bile olsa gelen bir telefonla apar topar dışarı çıkması veya cevapsız telefonların sayısında belirgin artış olması

• Çok para harcamaya veya istemeye başlaması

• Ona ait olmadığını bildiğiniz eşyalarla gelmesi ve bunları bir daha görememeniz

• Ani kilo kayıpları ve iştah sorunlarının olması

• Uyku düzeninin bozulması

• Göz çevresinde kızarmalar

donuk bakışlar olması

• Elde ve vücutta daha önce görmediğiniz titremelerin olması ve daha birçok aniden değişen sosyal ve fiziksel şartların olması

Birimimizde Bu Bilgilerin Işığında Nasıl Bir Yaklaşım Sergilenmektedir?
Alkol ve madde kullanım bozuklukları psikiyatri dünyasında hekimin çaresiz kaldığı ve sınırlı imkanlara sahip olduğu hissini veren bozukluklardır

Bu kategoride yer alan kişiler genellikle tedavi edilemeyecek derecede kişiliği bozuk bireyler olarak algılanır

Hatta sağlıkçıların arasında bile bu kişiler için farkına varılmayan bir damgalama yaklaşımı vardır

“Madde kullanım bozuklukları zaten tedavi edilemeyen bozukluklardır

madde alan kişiler genellikle problemli olduklarından uyumları da bozuktur

Dolayısıyla bir şeyler yapmaya çalışalım

ama pek sonuç alınabileceğini sanmıyorum” düşünceleri birçok defa zihinlerden geçmektedir

Hâlbuki iflah olmaz diye nitelendirilen kişilik bozuklukları madde kullananların sadece %30’unu oluşturmaktadır

Geri kalan %70’lik kesim tedavi potansiyeli olan kişilerdir

Bu bilginin ihmal edildiği bu yaklaşım tarzı

haliyle tedavi başarısını olumsuz yönde etkilemekte ve daha yolun başında ümitsizliği körüklemekte

madde kullanım bozukluklarının tedavisinde en önemli etken olan cesareti baltalamaktadır

Madde tedavisinin birinci kuralı hekimin hastasını iyileştireceğine inanması

hastasına inanması

hastanın da hekimine ve iyileşeceğine inanmasıdır

Tedavide başköşeyi tutan bu duygusal aşamayı başarıyla geçtikten sonra maddeyle somut mücadele başlamaktadır

Maddeyle mücadele her şeyden önce bir ekip işidir

Bir psikiyatri uzmanının yönettiği bu ekibin içinde psikolog

sosyal hizmet uzmanı

sanat terapisti

spor uzmanı

müzikterapist

hemşire

hasta bakıcı ve yakın çevreden kişiler yer almalıdır

Ayrıca madde kullanım bozuklukları bedensel hastalıklara ve bozukluklara sebep olduğu için bir dâhiliye uzmanı ve nöroloji uzmanının da danışman hekimler olarak ekipte yer alması gerekmektedir

Böyle bir ekiple madde kullanım bozukluğu içindeki kişi tedavi boyunca yalnız bırakılmamakta ve maddeye yenik düşmesinin engellenmesine çalışılmaktadır

Madde kullanım bozukluğunun tedavisi çoğu zaman bir klinikte başlar

ama hayatın içinde devam eder

O yüzden klinik harici hayatının tanziminde ve mücadelesinde yardımcı olmadaki etkililik

tedavi başarısını büyük ölçüde artırmaktadır

Böyle bir ekibin oluşturulduğu merkezimizde

çok önem verdiğimiz güven ve inanma felsefesi içinde madde kullanım bozukluğu için gelen kişileri önce rutin bir değerlendirmeden geçiririz

Değerlendirme ve tedavi aşamaları şu şekilde gelişmektedir;

1

Acil değerlendirme; eğer madde kullanım bozukluğuna bağlı zehirlenme

kalp ve karaciğer bozukluğu

genel durum bozukluğu

deliryum tremens

yoksunluk gibi acil bir durum söz konusu ise ilk değerlendirme acil tedavi birimindeki hekim tarafından hızla değerlendirilir ve kişi ihtiyacına göre yoğun müşahede altına alınır

Bu arada rutin kan ve idrar tahlilleri

gerekirse beyin MR’ı ve ultrason

beyin haritası (kantitatif EEG) tetkikleri yapılır

Dâhiliye ve nöroloji tarafından değerlendirilip girişim gerektiren bir hayati durum olup olmadığı tespit edilir

Eğer kişinin o an ki durumu daha yakın bir gözlemi gerektiriyorsa yoğun bakım ünitesine alınır

2

Poliklinikte psikiyatrik değerlendirme: acil olmayan şartlarda poliklinikte görev yapan psikiyatri uzmanı

gelen kişiden ayrıntılı bir psikiyatrik hikâye alır ve değerlendirme sonrasında ilgili testleri ve tetkikleri ister

Bu tetkiklerin sonrasında kişide bir yoksunluk ihtimalinin olup olmadığını

hastane ortamında mı ayaktan mı takip etmenin uygun olacağını

nasıl bir tedavi stratejisi izlemesi gerektiğini

kimlerle ve hangi branş hekimleriyle fikir alış verişi yapması gerektiğini tespit eder

Bu genel değerlendirilme aşamasından sonra özellikle madde kullanım bozukluğu olan kişiler için hazırladığımız tedavi programına başlanır

A Biyolojik Destek Programı;
Hem fiziksel hem de psikiyatrik tedaviyi kapsar

Madde kullanım bozukluğu olanlarda fiziksel hastalık gelişme riski yüksektir

Mesela kokain ve ekstazi gibi sempatik sistemi aktive eden maddeler kalp ve beyin damar hastalıkları

hipertansiyon riskini artırmakta

hatta yüksek doz alımlarda beyin kanaması ve kalp krizine sebep olabilmektedirler

Alkolün ise karaciğer fonksiyonlarını bozduğu ve karaciğer yetmezliğine sebep olduğu herkesçe bilinen bir durumdur

Haliyle bu tür maddeleri kullanan kişilerde kalp elektrosu

nabız-tansiyon takibi

karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri yapılır ve gerekiyorsa ilaç tedavisi başlanır

Eğer yoksunluk belirtileri varsa

kişinin damar yolu açılır

serum ve vitamin takviyesi yapılır

Mesela alkol kesilmesine bağlı deliryum tremens tablosunda kişinin bilincinde oynamalar

hayati fonksiyonlarında tehlikeler görülür

Bu dönemde damar yolunun açılması

solunum desteğinde bulunulması ve özellikle B1 vitamini (tiamin) takviyesi hayat kurtarıcıdır

Eğer B1 vitamini vermekte gecikilirse alkole bağlı kalıcı bunama tablosu gelişebilmektedir

Bu acil girişimle birlikte hastanın psikiyatrik ilaç tedavisi de düzenlenir

Psikiyatrik ilaçlarla kişilinin rahatlaması

sıkıntısının azaltılması

madde alma isteğinin giderilemesi ve madde kullanımı sonrası oluşan depresyon

kaygı bozukluğu

panik

paranoya

uykusuzluk

iştahsızlık gibi durumların ortadan kaldırılması hedeflenir

Kişilerin psikiyatrik ve tıbbi değerlendirilmeleri ve tedavilerinin düzenlenmesinin ardından psikolojik ve sosyal desteğe yönelik terapi programlarına geçilir

B Psikolojik Destek Programları;
a

Bilişsel terapiler: Madde kullanım bozukluğu olan bireylerde bir zaman sonra adeta maddenin yarattığı bir kişilik oluşur

Sanki kişinin kendisi gitmiş ve madde kullanan yeni bir kişilik hâkim konuma geçmiştir

Bunun sonucunda kişinin bilişsel algıları bozulmakta

hayata bakış

mutlu olma ve zevk alma duyguları değişmektedir

Sanki madde almadan mutlu olamayacakları

madde sayesinde mutlu olabildikleri

zevk alma unsuru olarak yalnızca maddenin olduğu

maddenin çalışmasını ve günlük aktivitelerini düzenlediği gibi yanlış düşünce kalıpları gelişir

Bu yanlış inanışlardan dolayıdır ki madde kullanan insanlar kendilerini ölümün eşiğine getiren şey madde olduğu halde onu bırakmak istemez

hatta faydalı olduğunu savunacak kadar içgörüsüz bir hale gelir

Bazen de defalarca bırakıp başlamanın etkisiyle artık maddeyi bırakamayacakları şeklinde bir inanç gelişir ve bırakma konusundaki cesaretlerini iyice kaybederler

Bilişsel terapilerle kişide oluşan bu yanlış düşünce kalıpları düzeltilmeye ve içgörü kazandırılmaya çalışılır

b

Davranışçı terapiler: madde kullanan kişiler bırakma aşamasında özellikle yoksunluk dönemlerinde dayanamayıp istemeyerek de olsa tekrar madde alırlar

Buna sebep aşerme dediğimiz yoğun madde alım isteğidir

Bu isteğin ilaçlarla azaltılmasına

kişinin bu dönemde kendisine hâkim olmasına yardımcı olunur

ancak davranışçı yaklaşımlarla da desteklenme zorunluluğu vardır

Kişinin bu dönemde maddenin yerine geçebilecek bir alana yönlendirilmesine gayret edilir ve madde almaması için ne gibi davranışların geliştirilebileceği tespit edilir

C Psikoteknik Uygulamalar:
Neurobiofeedback (sinirsel ve bedensel geribildirim tekniği): Madde nini bırakılması ilk dönemlerde aşırı bir stres ve gerginlik oluşturmaktadır

Stres anında vücutta deri direncinin artmasına bağlı olarak uyuşma ve karıncalanma

deri ısısının düşmesine bağlı olarak ellerde ayaklarda üşüme ve soğuk terleme

kaslarda kasılmaya bağlı olarak gerginlik

kasılmalar

kramplar ve baş ağrıları

kalpte hızlanmaya bağlı olarak çarpıntı ve nabızda artma

damarlarda büzüşmeye bağlı olarak kan basıncında yükselme gibi fiziksel değişiklikler oluşmaktadır

‘Neurobiofeedback’ sinirsel ve bedensel geribildirim anlamına gelmektedir ve beyin dalgalarındaki ve bu bahsedilen fiziksel değişikliklerdeki geribildirime göre hareket eden bir yöntemdir

Kas kasılması olduysa gevşemeye

deri direnci arttıysa azaltmaya

deri ısısı azaldıysa yükseltmeye

kalp hızı arttıysa düşürmeye yönelik manevralar belirlemede ve bunları hastanın kendi başına günlük hayatta

stresli durumlarda kullanmasını sağlamada kullanılır

Bu fiziksel parametreleri normale getirmek için kullanılan kısmına ‘bio-feedback’ yani bedensel geribildirim

stres anında gelişen elektriksel beyin değişikliklerini normale getirmek için kullanılan kısmına ise ‘neuro-feedback’ yani sinirsel geribildirim adı verilir

İki yöntemin birlikte kullanıldığı şekline de ‘neurobiofeedback’ denilmektedir

Maddeyi bırakamama ve tekrar alma sebeplerinden en önemlisi bırakma döneminde ortaya çıkan sıkıntının kontrol altına alınamamasıdır

Bu durumda ortaya çıkan sıkıntı bulgularının bilgisayar ortamında azaltmaya yönelik manevralarla düzeldiğini gören kişinin hem cesaretinin artmakta hem de sıkıntısını kontrol etmeyi öğrenmektedir

RehaCom: Bu yöntem de beyin fonksiyonlarındaki bozulmalara bağlı olarak ortaya çıkan dikkat kusurlarını düzeltmede etkilidir

Bir manada bozulmuş dikkatin yeniden eğitilmesi ve yeniden geliştirilmesi için hazırlanmış bir yöntemdir

Madde kullanım bozukluklarında

madde kullanımı ile ilgili olaylara

nesnelere

ortamlara

isimlere karşı bir dikkat artışı olur

Kişi bir türlü dikkatini maddeden alamaz

Maddeye yoğunlaşma ve maddeyle aşırı uğraş kişiyi maddeye yönlendirir

Sonuçta başarısız bırakma girişimleri söz konusu olur

Bu meyanda REHACOM çok etkili olmakta ve kişinin dikkatini olması gereken nötr hale getirmeye çalışır

Madde düşüncesiyle kirlenmiş dikkati bir manada temizler ve dikkati madde harici alanlara yönlendirebilme becerisini geliştirir

Merkezimizde bu yöntemin uygulandığı alkol

esrar ve hatta eroin bağımlısı kişilerden çok olumlu neticeler alınmaktadır

Bu psikoteknik uygulamaları hızla madde tedavisinde yerini almaya başlamıştır

ABD ve Avrupa’da yıllardır uygulanmaktadırlar

06-25-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Alkol Ve Madde Bağımlılığı Hakkında Bilgi / Alkol Ve Madde Bağımlılığı Bilgisi Amerika Birleşik Devletleri'nde toplumun % 90’ı yaşamının bir döneminde alkol aldığı erişkinlerin % 60-70'inin ise sıkça alkol almakta olduğu tespit edilmiştir Kalp hastalığı ve kanserden sonra alkole bağlı sağlık sorunları Üçüncü sırada yer almaktadır Erişkinlerin % 30-45'i yaşamının bir döneminde en az bir kez aşırı alkol almaya bağlı bir sorunla (yasal trafik iş okul) karşılaşmıştır Hala yılda 200000 kişi alkole bağlı bir sorundan ölmektedir Otomobil kazalarında % 75 kazadan ölümlerde % 50 adam öldürmelerde % 50 intiharlarda % 25 oranında alkol sorumlu tutulmuştur Ortalama yaşam süresini en az 10 yıl kısaltmakta olan alkol bağımlılık yapan diğer uyuşturucu maddelere de öncülük etmektedir Kentlerde kırsala göre daha yaygın olan alkolizm birinci derece akrabalarında alkol bağımlılığı olanlarda 7 kat daha fazla görülmektedir Alkol Bağımlılığının Tipleri vardır: Psikolojik bağımlılık safhasında kişi ruhsal ya da bedensel bir sıkıntıyı gidermek için olağandışı aşırı alkol alma durumundadır Bırakıldığı zaman kesilme belirtisi görülmez Bunun bir ileri aşamasında kişide aşırı alkol alma sonucu gastrit polinevrit karaciğer yağlanması gibi bedensel bozukluklar çıkmaya başlar ve bunlar fiziksel bir bağımlılığın ortaya çıktığının belirtileridir Daha ileri aşamada istemli denetim ortadan kalkar içme isteği durdurulamaz bir hal alır Bedensel bozukluklar gelişir ve alkol bırakıldığı zaman kesilme belirtileri ortaya çıkar Bu alkole ruhsal ve fiziksel yönden bağımlılık oluştuğunun bir delili olarak karşımıza çıkar Artık en ileri safhada kişi alkole susamış gibidir Aşırı bir istek ve tutku ile alkol armaya başlar Bulunca su gibi içerler Günler haftalar bazen de aylarca süren bu dönemleri daha sonra hatırlamayabilir Bu son safha kişinin psikososyal yıkımının en üst düzeyde olduğu ve alkolün kişiyi adeta esir ettiği safhadır Şiddetle tedaviye ihtiyacı olduğu bir dönemdir Çünkü alkole bağlı ölümler ve zehirlenmeler ve kalıcı bozukluklar bu safhada oluşur Alkole bağlı psikiyatrik ve bedensel hastalıklar çok ağır seyreden hastalıklardır Deliryum tremens denilen bir tablo vardır ki alkolün kesilmesinden sonraki 48 saat içinde ortaya çıkan bilinç bozukluğudur Bilinç bozukluğu çevrede olan bitenin farkında olma düzeyinin azalması şeklinde görülür Hasta gün içinde açılıp kapanmalar gösterebilir Bu dönemde eğer gerekli tıbbi müdahale yapılmazsa ani kalp ve solunum durmalarına bağlı ölümler ve kalıcı bunamaya giden şiddetli bozukluklar görülebilmektedir Uzun vadede alkol paranoyası alkole bağlı bunama depresyon kaygı bozuklukları uyku bozuklukları cinsel işlev bozuklukları iktidarsızlık felç karaciğer ve pankreas hastalıkları beyincik hastalıkları ağız boşluğu yemek borusu kalın barsak karaciğer ve pankreası tutan kanserler sık görülen hastalıklardandır Madde Kullanımı Ve Bağımlılığı Öte yandan uyuşturucu madde kullanımı ise gittikçe büyüyen bir insanlık meselesi haline gelmektedir Mesela 1962 yılında Amerika’da hayatı boyunca uyuşturucu madde ile karşılaşan insan sayısı nüfusun % 4’ü iken bu oran şimdi %33’e kadar ilerlemiştir Uyuşturucu madde kullanımının yaşı da gittikçe düşmektedir Önceden erişkinlerde görülen bu durum şimdi çocuklarda bile görülebilmektedir Bütün dünyada sıklığı artan madde kullanımının ve bağımlılığının yaygınlığı ülkemizde de günden güne artmaktadır Yeniden Sağlık ve Eğitim Derneği'nce Türkiye’nin uyuşturucu konusundaki ilk karşılaştırmalı araştırması niteliğini de taşıyan İstanbul'un 15 ilçesindeki 43 okulda 104 sınıfta eğitim gören 3 bin 168 lise 2 öğrencisi ile yapılan bir araştırmanın sonuçlarında: Tütün kullanımının 2004 yılında 2001'e göre yüzde 727 alkol kullanımının da yüzde 176 oranında düştüğü esrar kullanımının ise 2001 yılına göre yüzde 75 artış gösterdiği Uçucu madde kullanımının yüzde 405 yeşil reçete ile satılan yatıştırıcı hap kullanımının yüzde 158 uyuşturucu hap kullanımının yüzde 1846 sentetik hap kullanımının yüzde 2875 eroin kullanımının yüzde 100 artış gösterdiği madde kullanımının erkeklerde kızlara göre daha yaygın olduğu ancak son yıllarda kızlarda da artış kaydedildiği en kolay bulunabilen zararlı maddenin 2001'de uçucu maddeler iken 2004'te esrar olduğunu bulunabilirliği en fazla olan maddenin de sentetik hap olan ecstasy olduğu kaydedilmiştir Yapılan araştırmaların gösterdiği önemli bir diğer sonuç da madde bağımlılığı ile kişilik bozuklukları arasında bir ilişkinin olduğudur Ergenlik dönemi de kişilik olgusunun tanımlandığı ve madde ile ilk karşılaşmaların sıklıkla meydana geldiği bir dönem olarak son derece önemlidir Ergenlik dönemindeki sorunlu kişilik yapılanmaları bu dönemde davranım bozukluğu olarak adlandırılırken kişinin yetişkin kategorisine geçmesi ile beraber kişilik bozukluğu tanı grubu içinde incelenir Bu kişilik bozukluklarının ergenlik dönemindeki görünümleri ise umursamazlık fevrilik otorite ile çatışma sosyal uyumda dirençlilik dürtü kontrol sorunları dengesiz davranma gibi özellikleri içerir Bu özellikler ise DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu AKB (Antisosyal Kişilik Bozukluğu)Border-Line (Sınır) Kişilik Pasif Agresif Kişilik Bozukluğu gibi klinik tanımlamalarda belirleyici kişilik özellikleri olarak ele alınırlar Bunlar içinde Antisosyal Kişilik Bozukluğu madde kullanımı bağlamında en sık görülen tablodur AMATEM bünyesinde yapılan araştırmada madde kullanan kişilerde Antisosyal Kişilik Bozukluğu görülme sıklığı %30 olarak belirtilmiştir Genel Sebepler 1 Kişilik sorunları; özellikle aşırı güvensiz bağımlı engellenmeye dayanma tahammülü olmayanlar depresif ve içe dönük kişilerde madde kullanımı daha sık görülmektedir 2 Çevresel etkenler; Ailesinde madde kullanımı olan bireylerde risk daha çoktur Mesela birinci derece akrabalarında alkol bağımlılığı olanlarda alkol bağımlılığı riski 7 kat daha fazladır 3 Çevrede madde kullanımının yaygın olması da riski artırmaktadır (arkadaş komşu vs) Genellikle özenti şeklinde başlayan madde kullanımı bağımlılığa kadar gitmektedir 4 Stres etkenlerinin olması riski artırır Eğer kişide bir psikiyatrik rahatsızlık varsa madde kullanım riski artmaktadır Mesela toplum önünde etkinliklerde bulunmaktan korkma şeklinde giden sosyal fobide alkol bağımlılığı %19 uyuşturucu madde bağımlılığı %13 oranında görülmektedir 5 Aile içi iletişim ve paylaşım sorunlarının olması kişileri maddeye iten önemli bir etken olmaktadır Bir Kişinin Madde Aldığından Şüphelendiren Şeyler Nelerdir? Madde kullanımının en korkulan sosyal sonucu gençlerde yaygınlığının artmakta olduğudur Madde kullanan bir genci tanımak için dikkat edilmesi gereken noktalar şunlardır: • Geceleri çok sık dışarı çıkması ve bar disko gibi eğlence yerlerine çok sık gitmeye başlaması • Eski arkadaşlarını bir bir ve kısa sürede terk edip yeni ve çok sık beraber olduğu yeni arkadaşlıklar kurması ve kim olduklarından ailesine bahsetmemesi • Gece saatleri bile olsa gelen bir telefonla apar topar dışarı çıkması veya cevapsız telefonların sayısında belirgin artış olması • Çok para harcamaya veya istemeye başlaması • Ona ait olmadığını bildiğiniz eşyalarla gelmesi ve bunları bir daha görememeniz • Ani kilo kayıpları ve iştah sorunlarının olması • Uyku düzeninin bozulması • Göz çevresinde kızarmalar donuk bakışlar olması • Elde ve vücutta daha önce görmediğiniz titremelerin olması ve daha birçok aniden değişen sosyal ve fiziksel şartların olması Birimimizde Bu Bilgilerin Işığında Nasıl Bir Yaklaşım Sergilenmektedir? Alkol ve madde kullanım bozuklukları psikiyatri dünyasında hekimin çaresiz kaldığı ve sınırlı imkanlara sahip olduğu hissini veren bozukluklardır Bu kategoride yer alan kişiler genellikle tedavi edilemeyecek derecede kişiliği bozuk bireyler olarak algılanır Hatta sağlıkçıların arasında bile bu kişiler için farkına varılmayan bir damgalama yaklaşımı vardır “Madde kullanım bozuklukları zaten tedavi edilemeyen bozukluklardır madde alan kişiler genellikle problemli olduklarından uyumları da bozuktur Dolayısıyla bir şeyler yapmaya çalışalım ama pek sonuç alınabileceğini sanmıyorum” düşünceleri birçok defa zihinlerden geçmektedir Hâlbuki iflah olmaz diye nitelendirilen kişilik bozuklukları madde kullananların sadece %30’unu oluşturmaktadır Geri kalan %70’lik kesim tedavi potansiyeli olan kişilerdir Bu bilginin ihmal edildiği bu yaklaşım tarzı haliyle tedavi başarısını olumsuz yönde etkilemekte ve daha yolun başında ümitsizliği körüklemekte madde kullanım bozukluklarının tedavisinde en önemli etken olan cesareti baltalamaktadır Madde tedavisinin birinci kuralı hekimin hastasını iyileştireceğine inanması hastasına inanması hastanın da hekimine ve iyileşeceğine inanmasıdır Tedavide başköşeyi tutan bu duygusal aşamayı başarıyla geçtikten sonra maddeyle somut mücadele başlamaktadır Maddeyle mücadele her şeyden önce bir ekip işidir Bir psikiyatri uzmanının yönettiği bu ekibin içinde psikolog sosyal hizmet uzmanı sanat terapisti spor uzmanı müzikterapist hemşire hasta bakıcı ve yakın çevreden kişiler yer almalıdır Ayrıca madde kullanım bozuklukları bedensel hastalıklara ve bozukluklara sebep olduğu için bir dâhiliye uzmanı ve nöroloji uzmanının da danışman hekimler olarak ekipte yer alması gerekmektedir Böyle bir ekiple madde kullanım bozukluğu içindeki kişi tedavi boyunca yalnız bırakılmamakta ve maddeye yenik düşmesinin engellenmesine çalışılmaktadır Madde kullanım bozukluğunun tedavisi çoğu zaman bir klinikte başlar ama hayatın içinde devam eder O yüzden klinik harici hayatının tanziminde ve mücadelesinde yardımcı olmadaki etkililik tedavi başarısını büyük ölçüde artırmaktadır Böyle bir ekibin oluşturulduğu merkezimizde çok önem verdiğimiz güven ve inanma felsefesi içinde madde kullanım bozukluğu için gelen kişileri önce rutin bir değerlendirmeden geçiririz Değerlendirme ve tedavi aşamaları şu şekilde gelişmektedir; 1 Acil değerlendirme; eğer madde kullanım bozukluğuna bağlı zehirlenme kalp ve karaciğer bozukluğu genel durum bozukluğu deliryum tremens yoksunluk gibi acil bir durum söz konusu ise ilk değerlendirme acil tedavi birimindeki hekim tarafından hızla değerlendirilir ve kişi ihtiyacına göre yoğun müşahede altına alınır Bu arada rutin kan ve idrar tahlilleri gerekirse beyin MR’ı ve ultrason beyin haritası (kantitatif EEG) tetkikleri yapılır Dâhiliye ve nöroloji tarafından değerlendirilip girişim gerektiren bir hayati durum olup olmadığı tespit edilir Eğer kişinin o an ki durumu daha yakın bir gözlemi gerektiriyorsa yoğun bakım ünitesine alınır 2 Poliklinikte psikiyatrik değerlendirme: acil olmayan şartlarda poliklinikte görev yapan psikiyatri uzmanı gelen kişiden ayrıntılı bir psikiyatrik hikâye alır ve değerlendirme sonrasında ilgili testleri ve tetkikleri ister Bu tetkiklerin sonrasında kişide bir yoksunluk ihtimalinin olup olmadığını hastane ortamında mı ayaktan mı takip etmenin uygun olacağını nasıl bir tedavi stratejisi izlemesi gerektiğini kimlerle ve hangi branş hekimleriyle fikir alış verişi yapması gerektiğini tespit eder Bu genel değerlendirilme aşamasından sonra özellikle madde kullanım bozukluğu olan kişiler için hazırladığımız tedavi programına başlanır A Biyolojik Destek Programı; Hem fiziksel hem de psikiyatrik tedaviyi kapsar Madde kullanım bozukluğu olanlarda fiziksel hastalık gelişme riski yüksektir Mesela kokain ve ekstazi gibi sempatik sistemi aktive eden maddeler kalp ve beyin damar hastalıkları hipertansiyon riskini artırmakta hatta yüksek doz alımlarda beyin kanaması ve kalp krizine sebep olabilmektedirler Alkolün ise karaciğer fonksiyonlarını bozduğu ve karaciğer yetmezliğine sebep olduğu herkesçe bilinen bir durumdur Haliyle bu tür maddeleri kullanan kişilerde kalp elektrosu nabız-tansiyon takibi karaciğer ve böbrek fonksiyon testleri yapılır ve gerekiyorsa ilaç tedavisi başlanır Eğer yoksunluk belirtileri varsa kişinin damar yolu açılır serum ve vitamin takviyesi yapılır Mesela alkol kesilmesine bağlı deliryum tremens tablosunda kişinin bilincinde oynamalar hayati fonksiyonlarında tehlikeler görülür Bu dönemde damar yolunun açılması solunum desteğinde bulunulması ve özellikle B1 vitamini (tiamin) takviyesi hayat kurtarıcıdır Eğer B1 vitamini vermekte gecikilirse alkole bağlı kalıcı bunama tablosu gelişebilmektedir Bu acil girişimle birlikte hastanın psikiyatrik ilaç tedavisi de düzenlenir Psikiyatrik ilaçlarla kişilinin rahatlaması sıkıntısının azaltılması madde alma isteğinin giderilemesi ve madde kullanımı sonrası oluşan depresyon kaygı bozukluğu panik paranoya uykusuzluk iştahsızlık gibi durumların ortadan kaldırılması hedeflenir Kişilerin psikiyatrik ve tıbbi değerlendirilmeleri ve tedavilerinin düzenlenmesinin ardından psikolojik ve sosyal desteğe yönelik terapi programlarına geçilir B Psikolojik Destek Programları; a Bilişsel terapiler: Madde kullanım bozukluğu olan bireylerde bir zaman sonra adeta maddenin yarattığı bir kişilik oluşur Sanki kişinin kendisi gitmiş ve madde kullanan yeni bir kişilik hâkim konuma geçmiştir Bunun sonucunda kişinin bilişsel algıları bozulmakta hayata bakış mutlu olma ve zevk alma duyguları değişmektedir Sanki madde almadan mutlu olamayacakları madde sayesinde mutlu olabildikleri zevk alma unsuru olarak yalnızca maddenin olduğu maddenin çalışmasını ve günlük aktivitelerini düzenlediği gibi yanlış düşünce kalıpları gelişir Bu yanlış inanışlardan dolayıdır ki madde kullanan insanlar kendilerini ölümün eşiğine getiren şey madde olduğu halde onu bırakmak istemez hatta faydalı olduğunu savunacak kadar içgörüsüz bir hale gelir Bazen de defalarca bırakıp başlamanın etkisiyle artık maddeyi bırakamayacakları şeklinde bir inanç gelişir ve bırakma konusundaki cesaretlerini iyice kaybederler Bilişsel terapilerle kişide oluşan bu yanlış düşünce kalıpları düzeltilmeye ve içgörü kazandırılmaya çalışılır b Davranışçı terapiler: madde kullanan kişiler bırakma aşamasında özellikle yoksunluk dönemlerinde dayanamayıp istemeyerek de olsa tekrar madde alırlar Buna sebep aşerme dediğimiz yoğun madde alım isteğidir Bu isteğin ilaçlarla azaltılmasına kişinin bu dönemde kendisine hâkim olmasına yardımcı olunur ancak davranışçı yaklaşımlarla da desteklenme zorunluluğu vardır Kişinin bu dönemde maddenin yerine geçebilecek bir alana yönlendirilmesine gayret edilir ve madde almaması için ne gibi davranışların geliştirilebileceği tespit edilir C Psikoteknik Uygulamalar: Neurobiofeedback (sinirsel ve bedensel geribildirim tekniği): Madde nini bırakılması ilk dönemlerde aşırı bir stres ve gerginlik oluşturmaktadır Stres anında vücutta deri direncinin artmasına bağlı olarak uyuşma ve karıncalanma deri ısısının düşmesine bağlı olarak ellerde ayaklarda üşüme ve soğuk terleme kaslarda kasılmaya bağlı olarak gerginlik kasılmalar kramplar ve baş ağrıları kalpte hızlanmaya bağlı olarak çarpıntı ve nabızda artma damarlarda büzüşmeye bağlı olarak kan basıncında yükselme gibi fiziksel değişiklikler oluşmaktadır ‘Neurobiofeedback’ sinirsel ve bedensel geribildirim anlamına gelmektedir ve beyin dalgalarındaki ve bu bahsedilen fiziksel değişikliklerdeki geribildirime göre hareket eden bir yöntemdir Kas kasılması olduysa gevşemeye deri direnci arttıysa azaltmaya deri ısısı azaldıysa yükseltmeye kalp hızı arttıysa düşürmeye yönelik manevralar belirlemede ve bunları hastanın kendi başına günlük hayatta stresli durumlarda kullanmasını sağlamada kullanılır Bu fiziksel parametreleri normale getirmek için kullanılan kısmına ‘bio-feedback’ yani bedensel geribildirim stres anında gelişen elektriksel beyin değişikliklerini normale getirmek için kullanılan kısmına ise ‘neuro-feedback’ yani sinirsel geribildirim adı verilir İki yöntemin birlikte kullanıldığı şekline de ‘neurobiofeedback’ denilmektedir Maddeyi bırakamama ve tekrar alma sebeplerinden en önemlisi bırakma döneminde ortaya çıkan sıkıntının kontrol altına alınamamasıdır Bu durumda ortaya çıkan sıkıntı bulgularının bilgisayar ortamında azaltmaya yönelik manevralarla düzeldiğini gören kişinin hem cesaretinin artmakta hem de sıkıntısını kontrol etmeyi öğrenmektedir RehaCom: Bu yöntem de beyin fonksiyonlarındaki bozulmalara bağlı olarak ortaya çıkan dikkat kusurlarını düzeltmede etkilidir Bir manada bozulmuş dikkatin yeniden eğitilmesi ve yeniden geliştirilmesi için hazırlanmış bir yöntemdir Madde kullanım bozukluklarında madde kullanımı ile ilgili olaylara nesnelere ortamlara isimlere karşı bir dikkat artışı olur Kişi bir türlü dikkatini maddeden alamaz Maddeye yoğunlaşma ve maddeyle aşırı uğraş kişiyi maddeye yönlendirir Sonuçta başarısız bırakma girişimleri söz konusu olur Bu meyanda REHACOM çok etkili olmakta ve kişinin dikkatini olması gereken nötr hale getirmeye çalışır Madde düşüncesiyle kirlenmiş dikkati bir manada temizler ve dikkati madde harici alanlara yönlendirebilme becerisini geliştirir Merkezimizde bu yöntemin uygulandığı alkol esrar ve hatta eroin bağımlısı kişilerden çok olumlu neticeler alınmaktadır Bu psikoteknik uygulamaları hızla madde tedavisinde yerini almaya başlamıştır ABD ve Avrupa’da yıllardır uygulanmaktadırlar