VİTAMİNLER Canlılardaki normal vücut metabolizması için, az miktarda ama mutlaka

**Prof. Dr. Sinsi** · 06-25-2012

VİTAMİNLER

Canlılardaki normal vücut metabolizması için, az miktarda ama mutlaka gerekli olan organik bileşikleridir

İnsanın dengeli bir beslenme yapabilmesi, protein, karbonhidrat ve yağın yanında yeterli vitaminleri de almasına bağlıdır

Besinlerle alınan vitaminler sindirime uğramadan, doğrudan emilerek kana karışırlar

I

Vitamin Çeşitleri:

Vitaminler yağda eriyenler ve suda eriyenler olmak üzere iki gruba ayrılırlar

a) Yağda eriyen vitaminler: Yağda ya da yağ çözücüde eriyen vitaminlerdir

Fazla alınmaları durumunda karaciğere depo edilebilirler

Bu nedenle, bu vitaminlere bağlı hastalıklar nadir görülür

Örneğin, karaciğerde depolanan A vitamini, bu vitaminde hiç almayan bir kimseye on ay kadar yetebilir

Yağda eriyen vitaminler A,D,E ve K vitaminleridir

A vitamini : Bu vitamin eksikliğinde büyüme ve gelişme yavaşlar

Çünkü E vitamini ile beraber büyümede de etkilidir

Yetersiz alındığında, merkezi sinir sisteminde bozukluklar çıkar

Göz dokularında bozulmalar ve gece körlüğü başlar

İnsan A vitamininin iki şekilde karşılayabilir: Birincisi ; A vitamini halinde, karaciğer, yumurta sarısı, balıkyağı ve tereyağında bulunur

İkincisi; provitamin A (karoten) halinde, vücuda alındıktan sonra ince bağırsak ve karaciğerde A vitaminine çevrilir ve karaciğerde depo edilir

D Vitamini : Bu vitamin eksikliğinde kalsiyum ve fosfor metabolizması bozulur ve kemikleşme olmaz

Çocuklarda kemik eğriliği olarak görülen raşitizm hastalığı orta çıkar

Bu vitamin balık yağı, süt, yumurta akı ve karaciğerde bulunur

D vitamini öncül maddesi basız bitkisel ve hayvansal besinlerle vücuda alınarak, deriden güneş ışığının yardımıyla D vitaminine dönüştürülebilir

UYARI : A ve D vitaminleri suda erimedikleri için, vücuttan atılamaz ve depolanırlar

Bu nedenle fazlası vücuda zarar verir

E vitamini : Özellikle bitki tohumlarından elde edilen yağlarda bulunur

Günlük besinlerde bulunduğu için eksikliği fazla görülmez

E vitamini eksikliğinde kısırlık görülür

Bu vitaminin eksikliğinde ayıca karaciğer, kalp ve damar hastalıkları ortaya çıkar ve büyüme yavaşlar

K Vitamini : İnsan vücudunda, bağırsakta yaşayan bakteriler tarafından sentezlenir

Balık, et, süt ve yeşili sebzeler K vitamini bakımında zengindir

Bu vitamin eksikliğinde kanın pıhtılaşması gecikir

Çünkü bu vitamin pıhtılaşmada etkili olan bir maddenin karaciğerde yapılmasını sağlar

b) Suda eriyen vitaminler : B grubu olarak adlandırılan B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 ve C vitamini suda eriyen vitaminlerdir

Fazlası vücutta depo edilemez

İdrarla atılır

Bu nedenle her gün ihtiyaç kadar alınması gerekir

B1 Vitamini ( Thiamin ) : Vücuda az alındığında, iştahsızlık dirençsizlik ve kas krampları görülür

Fazla eksik olursa beri beri denilen sinir sistemi zayıflaması hastalığı ortaya çıkar

B1 vitamini tahıl kabuklarında bol miktarda bulunur

UYARI : B1 vitamini içeren yiyecekler suda pişirilirken, vitaminin büyük kısmı suya geçer

Bu nedenle bu su atılmayıp kullanılmalıdır

B2 Vitamini ( Riboflavin ) : Büyüme ve gelişme için gerekli bir vitamindir

Karbonhidrat, protein ve yağlardan enerji elde edilmesinde etkilidir

Vücuda demir emilimini kolaylaştırır

Solunum enzimlerinin yapısına katılır

Eksikliğinde deride beyazlıklar, tırnakların kırılması, deri ve ağızda yaralar oluşur

B3 Vitamini ( Niasin=Nikotinik Asit=PP ) : Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında rol oynar

Eksikliğinde deride yaralar, saçlarda ağarma, dökülme, kepeklenme ve sinir sistemi bozuklukları görülür

Eksikliğinde vücudun özellikle ışık gören kısımlarında kırmızı deri yangısı şeklinde ortaya çıkan pellegra hastalığı görülür

Hastalığın ilerleyen safhalarında ruhsal dengesizlikler ortaya çıkabilir

B5 Vitamini (Pantotenik Asit ) : Karbonhidrat,protein ve yağ metabolizmasında etkilidir

Eksikliğinde deride yaralar,saçların renginin değişmesi,sinir sistemi bozuklukları ve saç dökülmesi görülür

B6 Vitamini (Pridoksin ) : Alyuvarlarda solunum gazlarını taşıyan, hemoglobinin sentezinde gereklidir

Eksikliğinde kan yapımında ve sinir sistemine bozulma, sinirlilik, uykusuzluk ve yorgunluk görülür

B7 Vitamini (Biotin ) : Bu vitamin enzimlerin yapısına katılan koenzim olarak görev yapar

Karaciğerde amonyaktan üre oluşumunda, yağ asitleri ve amino asitlerin kullanılmasında etkilidir

B9 Vitamini (Folik Asit ) : Kemik iliğinde kan hücrelerinin yapımında ve amino asit metabolizmasında görevlidir

Eksikliğinde kansızlık (anemi ) ve deride yaralar görülür

B12 Vitamini (Kobalamin ) : Protein metabolizması için gereklidir

Kemik iğlinde kana yapımında görev alır

Bu vitaminin eksikliğinde kansızlık, iştahsızlık, yorgunluk ve ruhsal bozukluklar görülür

İnsanda bağırsakta yaşayan bakteriler bu vitamini sentezlerler

C Vitamini : Hücre metabolizmasında, zehirlerin etkisini yok etmede, hücreler arası maddenin oluşmasında, yaraların iyileşmesine, kan yanında ve hemoglobinin yapımında rol oynar

Eksikliğinde damar duvarlarındaki hücrelerin yapısı bozulur

Bu durumda kan kılcal damarlardan sızar

İlk olarak diş etlerinde kanamalar şeklinde ortaya çıkar

Belirtileri bu şekilde olan hastalık skorbüt adını alır

II

Vitaminlerin İnsan Vücudu İçin Önemi :

İnsan vücudu vitaminleri ve vitamin öncüllerini (provitamin a gibi ) dışarıdan hazır almak zorundadır

Vitaminler vücuttaki reaksiyonları gerçekleştiren enzimlerin yapısına katılırlar

Bu nedenle vitamin eksikliklerinde reaksiyonlar gerçekleşmez

Vitaminlerin vücuttaki bazı önemli görevleri şunlardır :

Büyüme, gelişme ve üremeyi sağlamada etkilidirler

Vücudu hastalıklardan korur direncini arttırır

Vücudu kansızlıktan ve kanamadan korur

İskelet sisteminin oluşumu ve gelişmesinde özellikle kemiklerin sertleşmesinde etkilidirler

UYARI : Vitaminler kolay bozulurlar

Örneğin; A, C, D ve E vitaminleri oksijenle temas ettiklerinde, A, B, E ve K vitaminleri ışığa maruz kaldıklarında, C ve E vitaminleri de demire temas ettiklerinde bozulurlar

III

Vitamin Bakımından Zengin Besinler :

Vitaminlerin kaynağı çoğunlukla yeşil bitkilerdir

İnsanlar vitamin ihtiyaçlarını ya doğrudan bitkileri yiyerek , ya da bitkilerle beslenen hayvanları yiyerek karşılarlar

Vitamin bakımından zengin besinler ve vitamin eksikliğinde ortaya çıkan hastalıklar aşağıdaki verilen bilgilerde görülebilir

Vitamin Adı

Besin Kaynağı

Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar

A Vitamini

Yağ, Peynir, Süt, Karaciğer, Taze Yeşil sebze

Gece körlüğü, kalp ve böbrek hastalıkları, vücut direncinde azalma

D Vitamini

Yağ, Süt, Yumurta Akı, Karaciğer, Balık Yağı

Kemik hastalıkları (Raşitizm, osteomalasi) dişlerde bozukluklar

E Vitamini

Bitkisel yağlar, tahıllar, yeşil yapraklı sebzeler

Karaciğer, kalp, damar hastalıkları, kısırlık, büyümede gerileme

K Vitamini

Balık eti, süt, yeşil yapraklı sebzeler

Pıhtılaşmada gecikme, karaciğer safra kesesi hastalıkları

B1 Vitamini

Bira mayası, tahıl kabukları, soya fasulyesi, karaciğer, dalak, böbrek

Sinir sistemi bozuklukları eklemlerde şişmeler, kalp yetmezliği

B2 Vitamini

Bira mayası, tahıllar, yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek, et, süt, yumurta

Ciltte beyazlıklar, yaralar, sinir sistemi bozuklukları, kansızlık

B3 Vitamini

Karaciğer, kalp, balık, böbrek, ceviz, fındık, fıstık, baklagiller

Sinirsel bozukluklar, deride yaralar, sindirim sistemi bozuklukları

B5 Vitamini

Tahıllar, karaciğer, böbrek, yağ, kuru sebze, meyve

Deride yaralar saç dökülmesi, saçların renginin değişmesi, sinirsel bozukluklar

B6 Vitamini

Bira mayası, tahıllar, pirinç, et, süt, baklagiller, yumurta

Sinirsel bozukluklar, Anemi, ciltte yaralar

B7 Vitamini

Yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek

Sinirsel bozukluklar, ciltte yaralar

B9 Vitamini

Ispanak ve diğer yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek

Deride yaralar, karaciğer ve sinir sistemi bozuklukları

B12 Vitamini

Et, balık, yumurta ve süt ürünleri

Kansızlık, sinir sistemi bozuklukları, yorgunluk, baş ağrısı

C Vitamini

Kuşburnu, kırmızı biber, yeşil yapraklı sebzeler, portakal, limon, patates

Diş eti kanaması, yorgunluk, yaraların geç iyileşmesi, (skorbüt) tembellik, isteksizlik

06-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	VİTAMİNLER Canlılardaki normal vücut metabolizması için, az miktarda ama mutlaka VİTAMİNLER Canlılardaki normal vücut metabolizması için, az miktarda ama mutlaka gerekli olan organik bileşikleridir İnsanın dengeli bir beslenme yapabilmesi, protein, karbonhidrat ve yağın yanında yeterli vitaminleri de almasına bağlıdır Besinlerle alınan vitaminler sindirime uğramadan, doğrudan emilerek kana karışırlar I Vitamin Çeşitleri: Vitaminler yağda eriyenler ve suda eriyenler olmak üzere iki gruba ayrılırlar a) Yağda eriyen vitaminler: Yağda ya da yağ çözücüde eriyen vitaminlerdir Fazla alınmaları durumunda karaciğere depo edilebilirler Bu nedenle, bu vitaminlere bağlı hastalıklar nadir görülür Örneğin, karaciğerde depolanan A vitamini, bu vitaminde hiç almayan bir kimseye on ay kadar yetebilir Yağda eriyen vitaminler A,D,E ve K vitaminleridir A vitamini : Bu vitamin eksikliğinde büyüme ve gelişme yavaşlar Çünkü E vitamini ile beraber büyümede de etkilidir Yetersiz alındığında, merkezi sinir sisteminde bozukluklar çıkar Göz dokularında bozulmalar ve gece körlüğü başlar İnsan A vitamininin iki şekilde karşılayabilir: Birincisi ; A vitamini halinde, karaciğer, yumurta sarısı, balıkyağı ve tereyağında bulunur İkincisi; provitamin A (karoten) halinde, vücuda alındıktan sonra ince bağırsak ve karaciğerde A vitaminine çevrilir ve karaciğerde depo edilir D Vitamini : Bu vitamin eksikliğinde kalsiyum ve fosfor metabolizması bozulur ve kemikleşme olmaz Çocuklarda kemik eğriliği olarak görülen raşitizm hastalığı orta çıkar Bu vitamin balık yağı, süt, yumurta akı ve karaciğerde bulunur D vitamini öncül maddesi basız bitkisel ve hayvansal besinlerle vücuda alınarak, deriden güneş ışığının yardımıyla D vitaminine dönüştürülebilir UYARI : A ve D vitaminleri suda erimedikleri için, vücuttan atılamaz ve depolanırlar Bu nedenle fazlası vücuda zarar verir E vitamini : Özellikle bitki tohumlarından elde edilen yağlarda bulunur Günlük besinlerde bulunduğu için eksikliği fazla görülmez E vitamini eksikliğinde kısırlık görülür Bu vitaminin eksikliğinde ayıca karaciğer, kalp ve damar hastalıkları ortaya çıkar ve büyüme yavaşlar K Vitamini : İnsan vücudunda, bağırsakta yaşayan bakteriler tarafından sentezlenir Balık, et, süt ve yeşili sebzeler K vitamini bakımında zengindir Bu vitamin eksikliğinde kanın pıhtılaşması gecikir Çünkü bu vitamin pıhtılaşmada etkili olan bir maddenin karaciğerde yapılmasını sağlar b) Suda eriyen vitaminler : B grubu olarak adlandırılan B1, B2, B3, B5, B6, B7, B9, B12 ve C vitamini suda eriyen vitaminlerdir Fazlası vücutta depo edilemez İdrarla atılır Bu nedenle her gün ihtiyaç kadar alınması gerekir B1 Vitamini ( Thiamin ) : Vücuda az alındığında, iştahsızlık dirençsizlik ve kas krampları görülür Fazla eksik olursa beri beri denilen sinir sistemi zayıflaması hastalığı ortaya çıkar B1 vitamini tahıl kabuklarında bol miktarda bulunur UYARI : B1 vitamini içeren yiyecekler suda pişirilirken, vitaminin büyük kısmı suya geçer Bu nedenle bu su atılmayıp kullanılmalıdır B2 Vitamini ( Riboflavin ) : Büyüme ve gelişme için gerekli bir vitamindir Karbonhidrat, protein ve yağlardan enerji elde edilmesinde etkilidir Vücuda demir emilimini kolaylaştırır Solunum enzimlerinin yapısına katılır Eksikliğinde deride beyazlıklar, tırnakların kırılması, deri ve ağızda yaralar oluşur B3 Vitamini ( Niasin=Nikotinik Asit=PP ) : Karbonhidrat, protein ve yağ metabolizmasında rol oynar Eksikliğinde deride yaralar, saçlarda ağarma, dökülme, kepeklenme ve sinir sistemi bozuklukları görülür Eksikliğinde vücudun özellikle ışık gören kısımlarında kırmızı deri yangısı şeklinde ortaya çıkan pellegra hastalığı görülür Hastalığın ilerleyen safhalarında ruhsal dengesizlikler ortaya çıkabilir B5 Vitamini (Pantotenik Asit ) : Karbonhidrat,protein ve yağ metabolizmasında etkilidir Eksikliğinde deride yaralar,saçların renginin değişmesi,sinir sistemi bozuklukları ve saç dökülmesi görülür B6 Vitamini (Pridoksin ) : Alyuvarlarda solunum gazlarını taşıyan, hemoglobinin sentezinde gereklidir Eksikliğinde kan yapımında ve sinir sistemine bozulma, sinirlilik, uykusuzluk ve yorgunluk görülür B7 Vitamini (Biotin ) : Bu vitamin enzimlerin yapısına katılan koenzim olarak görev yapar Karaciğerde amonyaktan üre oluşumunda, yağ asitleri ve amino asitlerin kullanılmasında etkilidir B9 Vitamini (Folik Asit ) : Kemik iliğinde kan hücrelerinin yapımında ve amino asit metabolizmasında görevlidir Eksikliğinde kansızlık (anemi ) ve deride yaralar görülür B12 Vitamini (Kobalamin ) : Protein metabolizması için gereklidir Kemik iğlinde kana yapımında görev alır Bu vitaminin eksikliğinde kansızlık, iştahsızlık, yorgunluk ve ruhsal bozukluklar görülür İnsanda bağırsakta yaşayan bakteriler bu vitamini sentezlerler C Vitamini : Hücre metabolizmasında, zehirlerin etkisini yok etmede, hücreler arası maddenin oluşmasında, yaraların iyileşmesine, kan yanında ve hemoglobinin yapımında rol oynar Eksikliğinde damar duvarlarındaki hücrelerin yapısı bozulur Bu durumda kan kılcal damarlardan sızar İlk olarak diş etlerinde kanamalar şeklinde ortaya çıkar Belirtileri bu şekilde olan hastalık skorbüt adını alır II Vitaminlerin İnsan Vücudu İçin Önemi : İnsan vücudu vitaminleri ve vitamin öncüllerini (provitamin a gibi ) dışarıdan hazır almak zorundadır Vitaminler vücuttaki reaksiyonları gerçekleştiren enzimlerin yapısına katılırlar Bu nedenle vitamin eksikliklerinde reaksiyonlar gerçekleşmez Vitaminlerin vücuttaki bazı önemli görevleri şunlardır : Büyüme, gelişme ve üremeyi sağlamada etkilidirler Vücudu hastalıklardan korur direncini arttırır Vücudu kansızlıktan ve kanamadan korur İskelet sisteminin oluşumu ve gelişmesinde özellikle kemiklerin sertleşmesinde etkilidirler UYARI : Vitaminler kolay bozulurlar Örneğin; A, C, D ve E vitaminleri oksijenle temas ettiklerinde, A, B, E ve K vitaminleri ışığa maruz kaldıklarında, C ve E vitaminleri de demire temas ettiklerinde bozulurlar III Vitamin Bakımından Zengin Besinler : Vitaminlerin kaynağı çoğunlukla yeşil bitkilerdir İnsanlar vitamin ihtiyaçlarını ya doğrudan bitkileri yiyerek , ya da bitkilerle beslenen hayvanları yiyerek karşılarlar Vitamin bakımından zengin besinler ve vitamin eksikliğinde ortaya çıkan hastalıklar aşağıdaki verilen bilgilerde görülebilir Vitamin Adı Besin Kaynağı Eksikliğinde Görülen Rahatsızlıklar A Vitamini Yağ, Peynir, Süt, Karaciğer, Taze Yeşil sebze Gece körlüğü, kalp ve böbrek hastalıkları, vücut direncinde azalma D Vitamini Yağ, Süt, Yumurta Akı, Karaciğer, Balık Yağı Kemik hastalıkları (Raşitizm, osteomalasi) dişlerde bozukluklar E Vitamini Bitkisel yağlar, tahıllar, yeşil yapraklı sebzeler Karaciğer, kalp, damar hastalıkları, kısırlık, büyümede gerileme K Vitamini Balık eti, süt, yeşil yapraklı sebzeler Pıhtılaşmada gecikme, karaciğer safra kesesi hastalıkları B1 Vitamini Bira mayası, tahıl kabukları, soya fasulyesi, karaciğer, dalak, böbrek Sinir sistemi bozuklukları eklemlerde şişmeler, kalp yetmezliği B2 Vitamini Bira mayası, tahıllar, yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek, et, süt, yumurta Ciltte beyazlıklar, yaralar, sinir sistemi bozuklukları, kansızlık B3 Vitamini Karaciğer, kalp, balık, böbrek, ceviz, fındık, fıstık, baklagiller Sinirsel bozukluklar, deride yaralar, sindirim sistemi bozuklukları B5 Vitamini Tahıllar, karaciğer, böbrek, yağ, kuru sebze, meyve Deride yaralar saç dökülmesi, saçların renginin değişmesi, sinirsel bozukluklar B6 Vitamini Bira mayası, tahıllar, pirinç, et, süt, baklagiller, yumurta Sinirsel bozukluklar, Anemi, ciltte yaralar B7 Vitamini Yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek Sinirsel bozukluklar, ciltte yaralar B9 Vitamini Ispanak ve diğer yeşil sebzeler, karaciğer, böbrek Deride yaralar, karaciğer ve sinir sistemi bozuklukları B12 Vitamini Et, balık, yumurta ve süt ürünleri Kansızlık, sinir sistemi bozuklukları, yorgunluk, baş ağrısı C Vitamini Kuşburnu, kırmızı biber, yeşil yapraklı sebzeler, portakal, limon, patates Diş eti kanaması, yorgunluk, yaraların geç iyileşmesi, (skorbüt) tembellik, isteksizlik