Divan Edebiyatı

Harname



Harnâme; Ünlü divan edebiyatçısı Şeyhi tarafından kaleme alınmış mesnevi Aynı zamanda bir hekim olan Şeyhi Sultan Çelebi Mehmed'i tedavi edince, Çelebi Mehmed ona bir köy (Tokuzlu Köyü) hediye etmiştir

Köye doğru yola koyulan Şeyhi, yolda eşkiyalar tarafından soyulmuş ve dövülmüştür Bunun üzerine Harnâme'yi kaleme alır Eser toplumun kötü yönlerini hicvetmektedir Fakat bunu mizahi bir üslub ile yapmıştır

Eser 126 beyitten oluşmaktadır
Divan edebiyatında hiciv eserlerinin ilk önemli örneklerindendir

Harname

Zevk içinde cihân velî ŞEYHî

Yatur uş minnet ü belâda dahı

Bahtı zengî yüzü tek agarmaz

İşi başmaklayın başa varmaz

Râhat umdukça gördü zahmetler

Devlet isteyü buldu mihnetler

Fikr olurken hâletün sıfatı

Geldi bu kıssanun münâsebeti

Münasebet-i Hikayet

Bir eşek var idi zâif ü nizâr

Yük elinde kat'i şikeste vü zâr

Gâh odunda vü gâh suda idi

Dün ü gün kahr ile kısuda idi

Ol kadar çeker idi yükler ağır

Ki teninde tü komamışdı yağır

Nice tü kalmamışdı et ü deri

Yükler altında kana batdı deri

Eydür idi gören bu sûretlu

Tan degül mi yürür sünük çatlu

Dudağı sarkmış u düşmiş enek

Yorılur arkasına konsa sinek

Toğranur idi arpa arpa teni

Gözi görince bir avuç samanı

Kargalar dirneği kulağında

Sinegün seyri gözi yağında

Arkasından alınsa pâlanı

Sanki it artuğıydı kalanı

Birgün ıssı ider himâyet ana

Ya’ni kim gösterür inayet ana

Aldı pâlanını vü saldı ota

Otlayurak biraz yüridi öte

Gördi otlakda yürür öküzler

Odlu gözler ü gerlü göğüzler

Sömürüp eyle yirler otlağı

Ki çekicek kılın tamar yağı

Boynuzı ba’zısınun ay bigi

Kiminün halka halka yay bigi

Böğrişüp çün virürler âvâze

Yankulanurdı tağ ü darvâze

Har-ı miskîn ider iken seyrân

Kaldı görüp sığırları hayrân

Geh yürürler ferâgat ü hoş-dil

Gâh yaylâ vü kışla geh menzil

Ne yular derdi ne gâm-ı pâlân

Ne yük altında haste vü nâlân

Acebe kalur u tefekkür ider

Kendü ahvâlini tasavvur ider

Ki birüz bunlarunla hilkatde

Elde ayakda şekl ü sûretde

Bunlarun başlarına tâc neden

Bize fakr ü ihtiyâc neden

Bizi ger arpa ok u yây itdi

Bunlarun boynuzun kim ay itdi

Didi bu müşkilümi itmez hal

Meger ol bir falân har-i a’kal

Var idi bir eşek firâsetlû

Hem ulu yollu hem kiyâsetlû

Çok geçürmiş zamâneden çağlar

Yükler altında sızırup yağlar

Nûh Peygamber’ün gemisinde ol

Virmiş İblîse kuyruğıyla yol

Dir imiş ben döşedimdüm döşeği

Dirilürken ölüp ’Üzeyr eşeği

Hoş-nefesdür diyü vü ihl ü fasîh

Hürmet eyler imiş humâr-ı Mesîh

Kurd korkar idi kulağından

Arslan ürker idi çomağından

Ol ulu katına bu miskîn har

Vardı yüz sürdi didi iy server

Sen eşekler içinde kâmilsin

Âkıl ü şeyh ü ehl ü fâzılsın

Anda k’ıslâh ide tapun şer ü şûr

Har-î Deccâle diyeler ker ü kûr

Menzil-i mü’minîne rehbersin

Merkeb-i sâlihîne mazharsın

Nesebündür mesel hatîblere

Nefesün hoş gelür edîblere

Sen eşeksin ne şek hakîm-i ecell

Müşkilüm var keremden itgil hall

Bugün otlakda gördüm öküzler

Gerüben yürür idi göğüzler

Her biri semîz ü kuvvetlü

İçi vü taşı yağlu vü etlü

Niçün oldu bulara enzâni

Bize bildür şu tâc-ı sultanî

Yok mıdur gökde bizüm ılduzumuz

K’olmadı yir yüzinde boynuzumuz

Her sığırdan eşek nite ola kem

Çün meseldür ki dir benî âdem

Har eger hâr ü bî-temîz oldı

Çünkü yük tartar ol azîz oldı

Bâr-keşlikde çün bizüz fâik

Boynuza niçün olmaduk lâyık

Böyle virdi cevâb pîr eşek

K’iy bilâ bendine esîr eşek

Bu işün aslına işit illet

Anla aklunda yog ise kıllet

Ki öküzi yaradıcak Hallâk

Sebeb-i rızk kıldı ol Rezzâk

Dün ü gün arpa buğday işlerler

Anı otlayup anı dişlerler

Çün bular oldu ol azîze sebep

Virdi ol izzeti bulara Çalab

Tâc-ı devlet konıldı başlarına

Et ü yağ toldı iç ü taşlarına

Bizüm ulu işimüz odundur

Od uran içümüze o dûndur

Bize çokdur hakîki buyrukda

Nice boynuz kulağ u kuyruk da

Döndi yüz derd ile zaîf eşek

Zâr ü dil-haste vü nahîf eşek

Didi sehl ola bu işün aslı

Çünki şerh oldı bâbı vü faslı

Varayın ben de buğday işleyeyin

Anda yaylayup anda kışlayayın

Nice yiyem odun ile letler

Bulayın buğday ile izzetler

Gezerek gördi bir gögermiş ekin

Sanki dutardı ol ekin ile kîn

Aşk ile değdi girdi işlemeğe

Gâh ayaklayu gâh dişlemeğe

Arpa gördi gögermiş aç eşek

Buldı cân derdine ilâç eşek

Değme kerret ki şevk ile karvar

Toprağın bile götürür harvar

Eyle yidi gök ekini terle

Ki gören dir zihî kara tarla

Yiyürek toydı karnı çağnadı

Yuvalandı vü biraz ağnadı

Başladı ırlayup çağırmağa

Anup ağır yükin ağırmağa

Dimiş ol âdemî ki hoş-demdür

Niam oldukda bî-nagam gamdur

Pes idüp cûş içinde eşvâkı

Rast düzdi nevâ-yı uşşâkı

Çeker âvâze tîz ider perde

Hoş ser-âğaz ider muhayyerde

Nice düzmek ki bozdı âhengi

Perdesin açdı ol cihân nengi

Çıkarur har çün enker-ül esvât

Ekin ıssına arz olur arasât

Ağaç elinde azm-i râh itdi

Tarlasını göricek âh itdi

Dâneden gördi yiri pâk olmış

Gök ekinliği kara hâk olmış

Yüreği sovumadı söğmeg ile

Olımadı eşeği dögmeg ile

Bıçağın çekdi kodı ayruğını

Kesdi kulağını vü kuyruğını

Kaçar eşşek acıyaruk cânı

Dökilüp yaşı yirine kanı

Uğrayu geldi pîr eşek nâgâh

Sordı hâlini kıldı derd ile âh

Yermürü inleyü didi iy pîr

Har-ı rûbâh bigi pür-tevzîr

Bâtıl isteyü haktan ayrıldum

Boynuz umdum kulakdan ayrıldum

Benem ol gâm yükinde har-ı leng

Gussalar balçığında vâlih ü deng

Ne yüküm bir nefes giderici var

Ne biraz çekmeğine yarıcı var

Har gedây-iken arpaya muhtâç

Gözedürem k’urıla başuma tâc

İster iken halâldan rûzî

Varım itdüm haramîler rûzî

Ger tonuzlara olmaya buyruk

Âh gitdi kulağ ile kuyruk

Hükm-i sultâna k’ola pâyende

Çarh çâkerdürür felek bende Kim ola bâri bir iki eclâf

K’ide tevk-i pâdişâha hilâf

Şâh kahrı ne’ûzü-billâh eger

Çarh baş çekse ide zîr ü zeber

Göklere irdi nâle vü feryâd

Dâd iy pâdişâh-ı âdil dâd

Şeyhî uzatma nâle vü âhun

Nüktedândur bilür şehen-şâhun

Ger inâyetden istesen tevfîr

Kılma devlet duâsını taksîr

Nice kim bu zamâne-i nâ-sâz

Câhile nâz vire ehle niyâz

Ne kadar kim cihân-ı bî-ihlâs

Ârifi hâric ide âmiyi hâs

Ol şehün işi izz ü nâz olsun

Düşmeninün gam ü niyaz olsun

(Vezin: Feilâtün mefâilün feilün)