Divan Edebiyatı

a Biçimlerine göre


Musammat




Ayrı bir nazım biçimi olmamakla birlikte gazeil ve bazı kasidelere uygulanan bir tekniktir, Bendlerden kurulu nazım biçimlerine (murabba, muhammes, müseddes, müsebba, müsemmem, mütessa, muaşşer, terbi, tahmis, taşdir, tesdis, tesbi, tesmin, tes-i, taşir, terkib-i bend ve terci-i bend) verilen genel addır İlk bende geçen dize ya da beyitlerin, öbür bendlerin sonunda aynen yinelenmesiyle düzenlenen musammatlara mütekerrir musammat denir İlk benddeki dize ya da beyitlerin, öbür öbür bendlerin sonundaki dize ve beyitlerle yalnızca uyak bakımından uyuşması durumunda musammat müzdevic musammat adını alır
ÖRNEK MUSAMMAT (Nâilî'nin tahmisi)



Terci-i bend / terkib-i bend Uyakları gazel biçiminde düzenlenmiş "hane" adı verilen 5-10 beyitlik şiir parçalarının (genellikle 5-12 hane) "vasıta" denen ve sürekli yinelenen bir beyit ile birbirine bağlanmasından oluşan nazım biçimidir Vasıta beyitinin her hanenin sonunda değişmesi durumunda şiir terkib-i bend olur
ÖRNEK TERKİB-İ BEND (Bâkî)


Müsemmem



Sekiz dizeden oluşan bendler halinde yazılmış musammatlardır Az kullanılmıştır Divan edebiyatında en bilineni Şeyh Galib'in Esrâr Dede'nin ölümü üzerine yazdığı mersiyedir
ÖRNEK MÜSEMMEM

Tuyuğ



Halk edebiyatındaki mani türüne benzer tarzda yazılmış musammatlardır Tuyuk da denir Çoğunlukla her beytinin birinci ikinci ve dördüncü dizeleri uyaklıdır Sadece Türklere özgüdür Aruzun sadece fâilâtün fâilâtün fâilün kalıbıyla yazılması nedeniyle rubai'den ayrılır Bazen dört mısra birbiriyle kafiyeli olabilir
ÖRNEK TUYUĞ Nesîmî


Tahmis

Bir gazelin her iki dizesinin başına aynı ölçüde üç dize ekleyerek oluşturulan nazım biçimidir Tahmis genellikle başka bir şairin gazeline yapılırsa da, kendi gazellerinden tahmis oluşturan şairler de vardır Başarılı bir tahmis'te asıl beyit ile eklenen dizeler anlam bakımından kaynaşmış olmalıdır Başa eklenen üçer mısra gazelin matlası ile aynı kafiyede olur Diğer beyitlere eklenen üçer mısra ise o beyitlerin ilk mısraları ile kafiyelidir
ÖRNEK TAHMİS Naîlî


Tardiye

Beş dizelik bentlerden oluşan musammat türüdür
ÖRNEK tardiye Şeyh Galib


Taşdir



Tahmisin değişik bir şeklidir Tahmiste bir başka şairin gazelinin her beytinin başına üç dize eklenirken, taşirde her beytin iki mısrasının arasına üç mısra eklenir Taşdire "mutarraf tahmis" de denir

Tesdis



Terbî ve tahmise benzer Ancak başka bir şairin yazdığı bir gazelin her beytinin üzerine dört dize daha ekleyerek altılı beyitler haline getirilmesiyle oluşur Tesdis tek bir beyite de uygulanabilir Divan edebiyatında çok az kullanılmıştır Tahmis türünde olduğu gibi genellikle eksik gazellere uygulanır